Gniazdo

[Artur Rogóż]

Gniazdo − polski, historyczny film fabularny z 1974 roku, wyreżyserowany przez Jana Rybkowskiego.
Film kręcono w unikalnej scenerii, w pobliżu reliktów wczesnośredniowiecznego grodu pruskiego znajdującego na największej wyspie śródlądowej w Europie − Wielkiej Żuławie, leżącej w granicach administracyjnych Iławy.

Na potrzeby scenariusza wybudowano na wyspie gród drewniany wraz z podgrodziem oraz mostem prowadzącym na wyspę. Budowle te zostały rozebrane kilka lat po realizacji Gniazda i istnieją dziś już tylko w filmie.

Konsultantami podczas pracy nad obrazem byli dwaj wybitni naukowcy polscy: mediewista prof. Aleksander Gieysztor oraz historyk wojskowości prof. Andrzej Nadolski.
Osią akcji filmu jest rok 972 − od tej daty następują liczne retrospekcje. Nocą przed mającą nazajutrz nastąpić bitwą pod Cedynią książę Mieszko I wspomina drogę do zdobycia władzy i panowanie naznaczone wysiłkiem w budowaniu zrębów państwa polskiego.

Film kończy się scenami bitwy, w której wojska dowodzone przez Mieszka pokonują siły margrabiego Hodona.
Gniazdo jest filmem o Mieszku I, w dziejach księcia Polan odbija się jednak kluczowy moment historyczny − kształtowanie się państwa z plemienia ukrytego wśród niedostępnych moczarów i bagien oraz jego wejście na arenę międzynarodową. Otwarcie na Zachód zostało przedstawione jako historyczna konieczność. W przyjęciu chrześcijaństwa i walce z pogaństwem widzi filmowy Mieszko jedyny sposób na uniknięcie podboju przez Niemców, na przetrwanie i budowanie potęgi. "Obrócę kraj w drugą stronę, jak obraca się wóz na drodze" − mówi młody władca, obejmując rządy po śmierci ojca Ziemomysła.

Film ukazuje Mieszka jako człowieka światłego, myślącego perspektywicznie i zdecydowanego w działaniu, choć także bezwzględnego w walce o władzę. Książę jest ambitny, planuje rozszerzenie swej "dziedziny" i wielokrotnie powiększa terytorium władania. Nie cofa się przed sprzeniewierzeniem poglądom i decyzjom konserwatywnego ojca ani przed skonfliktowaniem z opozycją na dworze. Umiejętnie porusza się w świecie ówczesnej polityki międzynarodowej, zjednując sobie przychylność cesarza Ottona I (w imię nowej wiary wspólnie zwalczają słowiańskie plemię Wieletów), a poprzez małżeństwo z Dobrawą zyskuje sojusznika w jej ojcu, księciu czeskim Bolesławie Okrutnym.

W scenie finałowej Mieszko I daruje życie i wolność pokonanemu Hodonowi, by ten wrócił w swe strony i zaświadczał o zwycięstwie oraz potędze Polan.

Gatunek historyczny
Kraj produkcji Polska Polska
Język polski
Główne role Wojciech Pszoniak
Wanda Neumann
Marek Bargiełowski
Data premiery 17 lipca 1974, Szczecin
Czas trwania 94 min.
Produkcja
Reżyseria Jan Rybkowski
Scenariusz Aleksander Ścibor-Rylski
Muzyka Jerzy Maksymiuk
Zdjęcia Marek Nowicki
Scenografia Wojciech Krysztofiak
Kostiumy Magdalena Tesławska
Montaż Wiesława Otocka
Produkcja Studio Filmowe Kadr