Barczewo

[Artur Rogóż]

Miasto położone jest na Warmii nad rzeką Pisą Warmińską. Pierwotnie lokowane było w 1325 w miejscu, gdzie obecnie jest miejscowość Barczewko. Po zniszczeniu pierwszego grodu przez Litwinów nowe miasto uzyskało prawa miejskie 4 lipca 1364 od biskupa warmińskiego Jana II Stryprocka, zasadźcą i sołtysem drugiej lokacji miasta był Henryk z Łajs.

Miasto wybudowano na planie prostokąta z centralnym rynkiem. W części północno-wschodniej zlokalizowany został kościół farny pw. św. Anny, a w części południowo-wschodniej kościół franciszkański św. Andrzeja. Na północ od kościoła farnego zlokalizowany był zamek biskupi, w którym rezydował burgrabia zarządzający jednym z komornictw Księstwa Warmińskiego. Funkcję burgrabiego pełnił m.in. Bartosz Kromer – brat biskupa Marcina Kromera. Miasto posiadało dwie bramy miejskie: Olsztyńską i Jeziorańską oraz Furtę Zamkową. Parafia w ówczesnym Wartemborku przed reformacją należała do archiprezbiteratu w Jezioranach.

Na mocy pokoju toruńskiego miasto wraz z całą Warmią włączone zostało do Królestwa Polskiego. W 1538 Wartembork odwiedził Mikołaj Kopernik, który jako przedstawiciel kapituły towarzyszył biskupowi Janowi Dantyszkowi w czasie objazdu diecezji warmińskiej, gdy ten odbierał hołd od poddanych. W 1772 miasto wcielone zostało do Prus, i wraz z nimi weszło w 1871 w skład zjednoczonych Niemiec.

31 stycznia 1945 r. miejscowość została zajęta przez wojska radzieckie, później zaś przekazana administracji polskiej. Pozostałą w mieście ludność niemiecką wysiedlono. Ze względu na niemieckie brzmienie historycznej nazwy Wartembork, 15 września 1946 roku władze polskie zmieniły ją na Nowowiejsk, a 4 grudnia 1946 roku ostatecznie na Barczewo dla uczczenia pamięci księdza Walentego Barczewskiego.

W barczewskim zakładzie karnym 12 listopada 1986 roku zmarł zbrodniarz wojenny, były gauleiter i nadprezydent Prus Wschodnich Erich Koch. Więzienie to w latach 80. XX wieku było więzieniem politycznym, w którym przetrzymywano działaczy antykomunistycznych (m.in. Władysława Frasyniuka, Adama Michnika i Leszka Moczulskiego).

W roku 1991 ukazała się pierwsza, w powojennej historii miasta gazeta samorządowa "Nowiny Barczewskie". Pomysłodawcą i pierwszym redaktorem był Tadeusz Rynkiewicz.
Zabytki

Średniowieczna część Barczewa położona jest na planie prostokąta z regularną siatką ulic o charakterystycznej zabudowie małomiasteczkowej. Do zabytków architektonicznych Barczewa należą:

* Zamek Biskupi
* Kościół św. Andrzeja Apostoła
* Kościół św. Anny i Szczepana w Barczewie
* Kościół Więzienny św. Dyzmy w Barczewie
* Neogotycki kościół ewangelicko – augsburski
* Synagoga
* Brama Południowa
* Szpital św. Antoniego (Mariacki)
* Nagrobek Andrzeja Batorego
* Ratusz
* Wieża Ciśnień
* Brama cmentarna przy ulicy Armii Krajowej
* Pozostałości murów miejskich (XIV w.)
* Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie
* Cmentarz żydowski w Barczewie (ul Warmińska)[4]

Dwa kilometry od Barczewa, nad rzeką Pisą znajduje się Góra Krzyżowa, która według źródeł historycznych jest miejscem dawnej osady pruskiej