Gmina Łaskarzew w II RP

Wiedza o lokalnych wydarzeniach, bohaterach, całej przeszłości regionu i jego miejscu w wydarzeniach o szerszym zasięgu terytorialnym. Powstanie miasta, historia miast, lokacje i akty lokacyjne. Wiedza o społeczności lokalnej, złożoności struktury społecznej i kulturowej różnorodności.
stach
Posty: 496
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 19 cze 2010, 03:48

Gmina Łaskarzew w II RP

Post autor: stach »

(fragment opracowania z gminy Łaskarzew)
Według danych z pierwszego powojennego spisu powszechnego z 1921 roku gmina Łaskarzew składała się z 30 miejscowości. Mieszkało w niej 7 584 mieszkańców w 963 domach. Wśród mieszkańców gminy 6 223 osoby podało wiarę rzymskokatolicką, 1 prawosławną, 2 ewangelicką i 1 358 mojżeszową (Żydzi). Pod względem narodowości 6 945 osób podało narodowość polską, 638 żydowską i 1 rosyjską. Wszystkie miejscowości gminy, z wyjątkiem Łaskarzewa, były zamieszkałe przez ludność polską i katolicką. W Łaskarzewie osadzie ponad połowa mieszkańców to byli Żydzi.1
Szczegółowe dane o licznie domów i mieszkańców podaje poniższa tabela:
Miejscowość
Charakter osady
Liczba domów
Liczba mieszkańców
Aleksandrów
Wieś
14
81
Borowina
Leśniczówka
1
9
Budel
Folwark (spisano łącznie z kolonią)
Budel
Kolonia
21
146
Damirów
Wieś
7
44
Dąbrowa
Folwark
4
67
Dąbrowa
Wieś
44
314
Grabina
Wieś
29
176
Izdebno
Folwark
7
108
Izdebno
Wieś
47
308
Kacprówka
Wieś
19
125
Krupa2
Wieś
Krzywda
Wieś
31
196
Łaskarzew
Osada miejska
348
3 411
Łaskarzew
Stacja kolejowa
2
36
Melanów
Wieś
32
214
Olszynki
Wieś
10
70
Osuchów
Kolonia
11
73
Pilczyn Nowy
Wieś
27
175
Pilczyn Stary
Wieś
58
360
Podłąki
Leśniczówka
1
10
Romanów
Wieś
13
79
Romanów
Leśniczówka
1
7
Sosenka
Wieś
25
165
Uścieniec
Folwark
5
96
Uścieniec
Wieś
30
194
1 Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polski opracowany na podstawie pierwszego spisu powszechnego z 1921 roku. Województwo lubelskie, Warszawa 1924, s. 20.
2 Spisano łącznie z Wolą Łaskarzewską.
Wanaty
Wieś
17
111
Wola Łaskarzewska
Wieś
62
423
Żabieniec Nowy
Wieś
67
388
Żabieniec Stary
Wieś
32
1983
Część miejscowości obecnej gminy należało w przeszłości do sąsiednich gmin. W skład gminy Podłęż wchodziły:
Miejscowość
Charakter osady
Liczba domów
Liczba mieszkańców
Budy Krępskie
Wieś
21
116
Celinów
Wieś
23
153
Ksawerynów
Folwark
3
43
Lewików
Folwark
2
33
Lewików
Leśniczówka
1
7
Lewików
Wieś
14
89
Lipniki
Wieś
17
1204
W skład gminy Górzno wchodziły:
Miejscowość
Charakter miejscowości
Liczba domów
Liczba mieszkańców
Polesie Rowskie
Folwark
2
14
Polesie Rowskie
Kolonia
13
58
Rowy
Folwark
8
159
Rowy
Kolonia
Rowy
Wieś
2
16
Wola Rowska
Wieś
49
291
W składzie gminy Sobolew były:
Miejscowość
Charakter miejscowości
Liczba domów
Liczba mieszkańców
Leokadia
Wieś
15
113
Helenów Nowy
Wieś
11
73
Helenów Stary
Wieś
20
135
Zygmunty
Wieś
22
1675
Jesienią 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Zgodnie z dekretem Naczelnika Państwa należało wybrać wójta gminy oraz radnych. Pierwsze wybory wójta gminy Łaskarzew odbyły się 8 stycznia 1919 roku podczas Zebrania Gminnego gospodarzy z gminy Łaskarzew.6 Na urząd wójta kandydowali: Antoni Lewiński z Żabieńca (dotychczasowy wójt), Jan Boratyński z Dąbrowy i Wincenty Brzozowski z Łaskarzewa. Wybory odbyły się
3 Skorowidz miejscowości…, s. 20.
4 Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polski opracowany na podstawie pierwszego spisu powszechnego z 1921 roku. Województwo lubelskie, Warszawa 1924, s. 22.
5 Tamże, s. 24.
6 APW/O, Akta gminy Łaskarzew, sygn. 23, k. 1.
za pomocą głosowania przez podniesienie ręki, a nie kartkami jak dotychczas (przy nazwiskach stawiano niegdyś kreski). Dwaj kandydaci zdobyli najwięcej głosów: Antoni Lewiński otrzymał 416 głosów, Jan Boratyński 413, natomiast Wincenty Brzozowski tylko 177 głosów. Wójtem gminy ogłoszono Antoniego Lewińskiego, jego zastępcą (podwójcim) został Jan Boratyński.7
Tuż po wyborach wójta odbyła się dyskusja nad podziałem gminy na wniosek mieszkańców Łaskarzewa Osady. Świadczy to tym jak ważna była to sprawa. Protokół informuje: „Mieszkańcy miasta Łaskarzewa zwrócili się z żądaniem bardzo stanowczym, by ich, jako mających zupełnie różne interesy niż gminę wiejską, odłączyć od gminy i utworzyć samodzielną jednostkę administracyjną z burmistrzem na czele, również z dniem dzisiejszym uważają się za nienależących do całości gminy, a odpowiednie podanie złożą do Ministra Spraw Wewnętrznych niezwłocznie, proszą zaś, by do czasu decyzji w tej kwestii wyłączyć ich od wszelkich z gminą wiejską stosunków”.8
Konflikt był na tyle nabrzmiały, że gmina Łaskarzew nie wybrała nawet rady gminy zgodnie z dekretem Naczelnika Państwa. Na przykład podczas sesji Zebrania Gminnego 28 marca 1919 roku za wnioskiem O głosowanie nad radą zagłosowało 99 osób, przeciw 130.9 Debatowano natomiast nad budżetem gminy na rok 1919 (ułożonym przez wójta i sołtysów), ale zebrani go odrzucili. Zatwierdzono tylko wydatki na płace i kancelarię gminną.10
Z akt wynika, że w okolicach Łaskarzewa szalała w tym czasie epidemia tyfusu, a jedyny lekarz – Edward Niewiarowski został właśnie powołany do wojska. Proszono władze Ministerstwa Zdrowia o odesłanie Niewiarowskiego do Łaskarzewa.11
Dopiero 22 sierpnia 1919 roku przystąpiono do wyborów rady gminnej. Na Zebranie Gminne tego właśnie dnia przybyli również mieszkańcy Łaskarzewa. W skład Rady Gminnej (12 radnych i 6 zastępców) powołano następujące osoby: Wojciech Widowski (Wichowski?) z Woli Łaskarzewskiej, Onufry Błachnio syn Leona z Pilczyna Nowego, Antoni Niedźwiedzki z Melanowa, Stanisław Paziewski syn Andrzeja z Izdebna, Stanisław Sprzyka (?) na zastępcę radnego, Franciszek Jarzyna z Budla, Stanisław Błaszczyk z Grabicy na zastępcę, Józef Rybicki z Krzywdy, Andrzej Gurzkowski z Krzywdy na zastępcę, Paweł Chodkiewicz z Żabieńca Nowego, Jan Kowalski syn Wincentego z Żabieńca Starego, Jan Boratyński syn Piotra z Dąbrowy, Piotr Kondej z Dąbrowy, Marcin Boratyński syn Andrzeja z Wanat na zastępcę, ks. Michał Turski z Łaskarzewa, wybrano także: Edwarda Jarosińskiego z Łaskarzewa, Andrzeja Jóźwickiego syna Franciszka z Łaskarzewa oraz Franciszka Pobożnego z Łaskarzewa.12
Jesienią 1919 roku układano budżet gminy na rok 1920. Praktycznie wszystkie pozycje budżetu ułożonego przez wójta gminy zostały odrzucone.13 Uchwalono natomiast dodatkowe podatki na rzecz gminy z młynów, garbarni i olejarni. Chciano obciążyć tych
7 Tamże.
8 APW/O, Akta gminy Łaskarzew, sygn. 23, k. 1-2.
9 Tamże, k. 2v.
10 Tamże.
11 Tamże, k. 3v.
12 Tamże, k. 6.
13 Tamże, k. 8.
„którzy z gminniaków czerpią dochody”.14 Z akt wyłania się obraz bardzo skłóconego społeczeństwa gminy Łaskarzew.
Władze powiatowe dostrzegały problemy w gminie Łaskarzew i zalecały uchwalenie budżetu, jednak Zebranie Gminne w dniu 28 września odrzuciło sugestię władz powiatowych. W wolnej Polsce organizowały się różne instytucje, w tym również Sąd Pokoju. W lutym 1920 roku uchwalono powołanie do Sądu Pokoju między innymi Jan Kusaka z Woli Łaskarzewskiej.15 Jan Kusak cieszył się dużym szacunkiem mieszkańców, wybierano go na asesora zebrań gminnych, podobnie jak Franciszka Jarzynę z Budla.16 Te osoby cieszyły się zapewne dużym autorytetem w gminie.
Dopiero we wrześniu 1920 roku uchwalono pierwszy budżet gminy. Według niego wójt zarabiał miesięcznie 500 marek, pisarz gminny 1000 marek miesięcznie, pomocnik pisarza 500 marek. Szkoły gminne (12 szkół) miały kosztować rocznie 40 000 marek, koszty leczenia 3 000 marek17, materiały piśmiennicze 4000 marek rocznie itd.18 Część mieszkańców gminy chciała dodatkowo budowy łaźni gminnej z funduszy gminnych, lecz „Zebranie Gminne jednogłośnie uchwaliło, że łaźnia jest im nie potrzebna, a więc zaniechać budowę takowej w osadzie Łaskarzew”.19
W 1920 roku nastąpiła zmiana na stanowisku podwójciego. Tę funkcję objął Wincenty Brzoskowski.20
Z akt gminnych wynika, że społeczeństwo gminy interesowało się sprawami ogólnokrajowymi. Podczas uroczystego Zebrania Gminnego w dniu 3 maja 1921 roku uchwalono: „My mieszkańcy gminy Łaskarzew i okolicy zebrani w (…) liczbie kilka tysięcy powzięliśmy następującą rezolucję do przesłania których na ręce Pana Marszałka Sejmu Ustawodawczego upoważniamy Wójta Gminy Łaskarzew”. W tekście pisano radośnie o włączeniu Górnego Śląska do Polski i wdzięczności wobec władz państwowych mieszkańców gminy za działania w tym kierunku.21
W tamtych czasach stosowano warty nocne. Było to spowodowane częstymi kradzieżami i pożarami. Sołtys każdej wsi organizował takie warty. Każdej nocy poszczególne wsie gminne pilnowało po 4 gospodarzy. W niewielkich wsiach był to duży problem, ponieważ często przypadała kolejność stróżowania.22
Na przełomie 1920 i 1921 roku obowiązki wójta gminy przejął Wincenty Brzoskowski, poprzedni podwójci. Brak danych w jakich okolicznościach miała miejsce zmiana. Być może wójt Antoni Lewiński zachorował. Od grudnia 1922 roku pełniącym obowiązki wójta został Franciszek Kisiel23.
Mieszkańcy gminy mieli problemy z wyborem wspólnego wójta i dlatego przez wiele lat trwał stan tymczasowości w sprawowaniu obowiązków wójta. Franciszek Kisiel był
14 Tamże, k. 9v.
15 Tamże, k. 11v.
16 Tamże, k. 14v.
17 Gmina miała obowiązek opłacania kosztów leczenia ubogich mieszkańców gminy.
18 Tamże, k. 15.
19 Tamże, k. 13.
20 Tamże, 13v.
21 Tamże, k. 14.v.
22 Tamże, k. 17.
23 Tamże, k. 21v.
pełniącym obowiązki wójta w latach 1922-1926. W maju 1926 roku pełniącym obowiązki wójta został Filip Paziewski.24
Tworząc gminę Łaskarzew w drugiej połowie XIX wieku nie wzięto pod uwagę znaczenia Łaskarzewa jako ośrodka handlowego i religijnego. Wiele miejscowości wokół Łaskarzewa, ciążących naturalnie ku temu ośrodkowi, zostało włączonych do sąsiednich gmin. Przez kilkadziesiąt lat, od lat dwudziestych do czterdziestych XX wieku, trwały zmiany granic gminy Łaskarzew. Na przykład 8 lutego 1926 roku na Zebraniu Gminnym rozważano przyjęcie wsi Celinów z gminy Podłęż do gminy Łaskarzew (pozytywnie) i odłączenie wsi Damirów do gminy Podłęż.25
W połowie lat dwudziestych władze gminy podjęły decyzję o budowie domu gminnego, czyli urzędu gminnego. Gmina nie miała na to zbyt wiele pieniędzy i w dniu 24 września 1926 roku na Zebraniu Gminnym rozpatrywano prośbę Piotra Boratyńskiego z Dąbrowicy o zapłacenie 1961 zł i 72 groszy reszty „należności za budowę domu gminnego”.26
Mieszkańcy osady Łaskarzew forsowali odłączenie się od gminy wiejskiej i udało się im przekonać władze powiatowe, wojewódzkie, a w końcu i państwowe. Minister Spraw Wewnętrznych 15 listopada 1926 roku wydał rozporządzenie o utworzeniu gminy Łaskarzew Osada. Rozporządzenie weszło w życie 1 kwietnia 1927 roku.27 Faktyczny rozdział gminy nastąpił dużo później.
Dopiero w maju 1927 roku na Zebraniu Gminnym uchwalono wydzielenie osady Łaskarzew „stosownie do rozporządzenia ministra”.28 Rozdzielenie gmin trwało przez kilka miesięcy. Problemem było dokładne wytyczenie granicy osady Łaskarzew. Na pierwszych sesjach Zebrania Gminnego gminy wiejskiej zapisano w protokołach, że uprawnionych jest do uczestniczenia w obradach około 1800 osób, z czasem ta liczba wzrosła do ponad 2000. Może to świadczyć o tym, że wiele przedmieść pozostawiono w gminie wiejskiej.
Większość kwestii spornych uregulowano dopiero 17 listopada 1927 roku i właśnie z tym dniem nastąpiło faktycznie wydzielenie gminy Łaskarzew Osada z gminy Łaskarzew. Nowa gmina wydzieliła się z dotychczasowej na prośbę mieszkańców osady. W tej sytuacji „stara” gmina zatrzymała dla siebie budynek urzędu gminy. Wywołało to wkrótce protesty mieszkańców i władz gminy Łaskarzew Osada, która nie dysponowała własnymi budynkami.
Gmina Łaskarzew jeszcze przed wyłączeniem z jej obszaru osady Łaskarzew rozpoczęła przygotowania do samodzielnej działalności. W dniu 10 marca 1927 roku miało miejsce pierwsze Zebranie Gminne bez osady Łaskarzew. Przybyło na nie 347 uprawnionych osób z pośród 1 860. Wybierano radnych gminnych, jednak nie zachowała się ta lista. Ułożono nowy budżet i wybrano nowy dozór szkolny. Wójtem gminy wybrano Filipa Paziewskiego.
Po 1927 roku problemem pozostawała sprawa podziału wspólnego majątku gminnego, a w szczególności „domu gminnego”. Sprawa tego budynku będzie się toczyła jeszcze w latach trzydziestych i będzie wymagała interwencji władz wojewódzkich.
24 Tamże, k. 42v.
25 Tamże, k. 41v.
26 Tamże, k. 46.
27 Dz.U. 1926 nr 127 poz. 748
28 Tamże, k. 54.
13 czerwca 1928 roku założono gminną kasę oszczędnościowo-pożyczkową z siedzibą w Łaskarzewie.29 Gmina odpowiadała swoim majątkiem za działalność kasy.
29 Tamże,
ODPOWIEDZ

Wróć do „Historia lokalna”