Linia legnicka piastów śląskich

Post autor: **Artur Rogóż** » 19 lut 2011, 04:39

Klęska pod Legnicą 9 kwietnia 1241 roku i śmierć Henryka Pobożnego stanowi ważne wydarzenie w dziejach średniowiecznego śląska, wówczas to rozpada się monarchia Henryków Śląskich której twórcą był Henryk Brodaty.
Henryk Pobożny pozostawił po sobie pięciu synów, Bolesława II Rogatkę, Mieszka, Henryka III Białego, Konrada I i Władysława, oraz pięć córek Gertrudę, Konstancję, Elżbietę, Agnieszkę i Jadwigę, poza tym miał dwójkę nieznanych z imienia dzieci.
Po śmierci Henryka Pobożnego władzę objął jego najstarszy syn Bolesław II Rogatka, a pomagać miała mu w sprawowaniu władzy jego matka księżna Anna, chociaż uważa się też że do 1242 roku księżna Anna miała sprawować rządy regencyjne na śląsku w imieniu swoich synów.
Od 1242 roku pełną władzę na Śląsku sprawował już Bolesław II Rogatka. Bolesław był wychowywany pod przemożnym wpływem swojej babki Św. Jadwigi co miało duży wpływ na jego zachowanie. Miała mu prorokować, że stanie się przyczyną wielu nieszczęść.
Bolesław obejmował po swoim ojcu rozległe władztwo nazywane „monarchią Henryków śląskich”, obejmowało ono Śląsk, Małopolskę i część Wielkopolski, a ze względu na swoją rozległość było trudne do utrzymania. Pomimo tego kontynuował ideę, tradycję ojca i przodków, wedle której to właśnie oni, potomkowie wygnanego seniora Władysława, są powołani do rządów w całej Polsce i że do nich powinien należeć tron krakowski.
Już na początku swego władztwa Bolesław traci Kraków, tuż po klęsce Legnickiej do Krakowa wkroczył Konrad Mazowiecki. Bolesław nawet nie próbował go bronić, przez co traci na rzecz Konrada całą Małopolskę.
W Wielkopolsce rycerstwo wolało by rządy sprawowali wspólnie synowie Władysława Odonica. Już w 1242 roku Bolesław traci Przemęt, w później bez walki Wielkopolanie zajmują kolejne grody. Bolesław stawił jednak czynny opór, a walki nad Obrą trwały od 1241 do 1246 roku, ale przyniosły one tylko odzyskanie pojedynczych grodów pogranicznych. Walk nie przerwało nawet małżeństwo siostry Elżbiety z Przemysłem I. Ostatecznie w 1248 po utracie Kalisza Bolesław utracił Wielkopolskie posiadłości a jego księstwo obejmowało już tylko Śląsk.
Kłopoty Bolesława nie miały się jednak skończyć na utracie Małopolski i Wielkopolski. Bolesław jako pierwszy osiągnął pełnoletność dlatego mógł objąć rządy, miał on jednak braci i musiało dojść w końcu do konfliktu między nimi. Drugim w kolejności starszeństwa był Mieszko, niewiele o nim wiadomo gdyż umarł bardzo wcześnie bo już 1242 roku, miał on panować tymczasowo w księstwie lubuskim, które podarował mu Bolesław. Przez kilka kolejnych lat Bolesław panował samodzielnie, jednak nie cieszył się on dobrą opinią wśród rycerstwa i możnych, miał zostać uwięziony przez rycerzy w wieży zamku legnickiego, a na jego miejsce obrano Henryka III Białego. W 1247 roku doszło między braćmi do ugody, Bolesław zgodził się na współrządy z Henrykiem. Było to jednak tylko rozwiązanie połowiczne, bo już po kilku miesiącach w połowie 1248 roku doszło do układów podziałowych za pośrednictwem księżnej Anny i biskupa Wrocławskiego Tomasza. Podzielono Śląsk na dwie dzielnice, Bolesław II Rogatka wraz z bratem Konradem I miał objąć księstwo Wrocławskie a Henryk III Biały wraz z Władysławem księstwo Legnickie. Gdy jednak przybył do Legnicy rozmyślił się i zażądał zmiany dzielnic. W wyniku czego ostatecznie Bolesław Rogatka z Konradem I objęli księstwo Legnickie a Henryk III Biały z Władysławem objęli księstwo Wrocławskie. Przyczyną takiego zachowania mały być nieporozumienia i konflikty Bolesława z możnymi Wrocławskimi. Pomimo tego podziału bracia przygotowywali się do konfrontacji, przyczyną mogła być niechęć do siebie, chęć usunięcia brata z dzielnicy lub zwykła przezorność. W tym momencie dochodzi do rozdwojenia linii piastów śląskich , Bolesław II Rogatka tworzy linię legnicką a Henryk III Biały linię wrocławską.
W 1242 roku Bolesław żeni się z córką hrabiego Anhaltu, dzięki temu małżeństwu mógł on liczyć na wsparcie z jego strony. W 1249 roku Bolesław zawiera sojusz z szwagrem i arcybiskupem magdeburskim, w zamian za to Bolesław oddaje im ziemię lubuską. Według opinii ówczesnych kronikarzy Bolesław oddał lekkomyślnie „klucz do Królestwa Polskiego”, co wywołało wtedy wielkie oburzenie.
Już na wiosnę 1249 roku do Legnicy przybywa wyprawa posiłkowa z Anhaltu i Magdeburga. Książę Bolesław zaczął otaczać się Niemcami, usunął z woru większość mieszczan zastępując ich Niemcami, to pociągnęło za sobą utratę zaufania miejscowego rycerstwa do Bolesława.
W międzyczasie książę Konrad I powrócił ze studiów w Paryżu i zaczął domagać się osobnej dzielnicy. Bolesław proponował bratu objęcie biskupstwa w Passawie, jednak Konrad I odmówił, w wyniku czego w czerwcu doszło do konfliktu między Bolesławem a Konradem I. Konrad początkowo związał się z Henrykiem III Białym, jednak niecierpliwość Konrada I doprowadziła do tego że musiał uciekać do wielkopolski (uwięzienie Henryka III by wymóc na nim udzielenia obiecanej pomocy). Szybko wraca ze wsparciem książąt wielkopolskich.
W toku walk Bolesław znalazł się w niewoli, udaje mu się jednak z niej wydostać. W 1251 roku Bolesław ucieka się do represji wobec niechętnych poddanych, uwięził jednego z możnych panów z okolic Głogowa, na co tamtejsze rycerstwo odpowiedziało otwartym buntem na rzecz Konrada. Jednocześnie na Legnicę najechał Henryk III Biały, wobec takiego obrotu spraw Bolesław Rogatka poddaje się i oddaje Konradowi I część księstwa ze stolicą w Głogowie. Jest to kolejny etap podziału śląska, a Konrad I daje początek kolejnej linii piastów śląskich, linii głogowskiej.
Sam Bolesław popada w kłopoty, liczne nadania na rzecz rycerzy niemieckich spowodowała, że pobudowali sobie zamki i zaczęli dążyć do wykrojenia sobie samodzielnych państewek, pomimo niesnasek z braćmi Bolesław nie został sam z tym problemem, uzyskał on pomoc ze strony Henryka III Białego i razem opanowali sytuację.
Po 1253 roku następuje stabilizacja w księstwie Bolesława II Rogatki. Książę usuwa większość Niemców z dworu na ich miejsce powołując miejscowych. Pojednał się także chwilowo z braćmi i w 1256 roku wszyscy razem podjęli interwencję do kurii papieskiej by przywrócić im ojcowskie ziemie zagarnięte przez wrogów, chodziło o posiadłości w wielkopolsce. Współpraca między braćmi nie odbywa się jednak nie bez tarć. W 1257 roku Konrad I porywa Bolesława z Legnicy i go więzi, jednak nieznane są powody dlaczego tak postąpił.
Bolesław miał też zatargi z biskupem wrocławskim Tomaszem, powodem miało być wspieranie przez niego młodszych braci Bolesława w walce z bratem. Doprowadziło to w 1257 roku do uwięzienia biskupa przez Bolesława w Legnicy, lecz ujęli się za nim bracia Bolesława, wobec czego musiał go uwolnić ,a za karę zapłacić zadośćuczynienie i odbyć pokutę którą wykonał w grudniu 1261 roku. Udał się wtedy do Wrocławia i ukorzył się publicznie u bram Katedry Wrocławskiej prosił o ściągnięcie z niego kar kościelnych, które biskup w końcu zdejmuje.
Po 1260 roku spadła aktywność polityczna Bolesława, tylko raz napadł Konrada I i wydarł mu z rąk pograniczny Bolesławiec.
Bolesławowi udało się przeżyć braci, obserwował z trwogą dorastających bratanków. Wobec ich pro czeskiej orientacji szukał kontaktów z królem rzymskim Rudolfem Habsburgiem.
W 1277 roku pod namowami Rudolfa Habsburga porywa bratanka Henryka IV Probusa domagając się za jego uwolnienie oddania części księstwa wrocławskiego (argumentem miał być wg Bolesława udział w spadku po bracie Henryku III Białym). W obronie Henryka IV stanął król czeski, książęta śląscy(Henryk Głogowski) i książęta wielkopolscy(Przemysł II). Koalicja ta zorganizowała wyprawę której punktem kulminacyjnym była bitwa pod Stolcem, w trakcie bitwy Bolesław ucieka z pola bitwy, jednak mimo to wygrywa ją gdyż walczy za niego jego syn Henryk V. Ostatecznie zatarg kończy się ugodą, Bolesław dostaje 1/3 księstwa wrocławskiego ze Środą Śląską. Jednak Bolesław Rogatka nie cieszy się długo tym zwycięstwem, 26 grudnia 1278 roku umiera, pochowano go u Dominikanów w Legnicy.
Miał on okropna opinię nazywano go okrutnikiem, gwałtownika, bezecnika, stąd jego przydomki Rogatka, Srogi, Dziwaczny, jednak był prekursorem kultury i obyczajowości rycerskiej na ziemiach polskich. Zorganizował pierwszy turniej który odbył się w 1243 roku.
Bolesław pozostawia po sobie trzech synów: Henryka V Brzuchatego, Bolka I i Bernarda Zwinnego oraz pięć córek: Jadwigę, Agnieszkę, Annę, Katarzynę i jedną nieznaną z imienia.
Najstarszym synem był Henryk V Brzuchaty zwany także Grubym. Bolesław dopuścił go do współrządów już za swojego życia, w 1273 roku otrzymał od ojca dzielnicę ze stolicą w Jaworze.
Przez ostatnie lata życia ojca pomagał mu w rządzeniu, jemu zasługujemy ożywienie polityki Bolesława. Henryk Bywał na dworze Przemysła II Ottokara, w 1264 roku został prze niego pasowany na rycerza.
To on jak już była mowa wcześniej dowodził wojskami w bitwie pod Stolcem, walczył zaciekle z księciem głogowskim Henrykiem III którego wraz z Przemysłem bierze do niewoli, ta wygrana będzie później ciążyć na stosunkach z księciem głogowskim.
Po objęciu władzy w księstwie Henryk V Brzuchaty wydzielił dla braci dzielnice, Bolkowi I oddał swą dotychczasową dzielnicę Jaworską, natomiast Bernardowi oddał dzielnicę z Lwówkiem.
Henryk V kontynuował politykę ojca, był w opozycji wobec pozostałych książąt śląskich i czech.
W 1281 roku naiwnie przyjął zaproszenie Henryka IV (Tego samego który parę lat wcześniej był więziony przez Rogatkę) i udał się na zjazd do Sądowla gdzie został podstępnie uwięziony wraz z Przemysłem II i Henrykiem III Głogowskim. Wolność odzyskał jednak za cenę uznania zwierzchności księcia wrocławskiego. Po odzyskaniu przez Henryka V wolności uznał ją za nie ważną gdyż była wymuszona siłą i pozostawał w dalszym ciągu wrogiem Henryka IV.
Gdy Henryk IV Probus ubiegał się o tron Krakowski, Henryk Brzuchaty wraz z braćmi wszedł w kontakty z Wacławem II który sam zamierzał objąć tron w Krakowie w celu uniemożliwienia kuzynowi objęcie tronu.
Przełomem w panowaniu Henryka V Brzuchatego było objęcie przez niego tronu wrocławskiego po nagłej śmierci Henryka IV 23 czerwca 1290 roku, chociaż dziedziczyć po nim powinien na mocy testamentu Henryk III Głogowski. Możni wrocławscy i rycerstwo nie chcieli Głogowczyka na tronie gdyż nie chcieli kontynuacji kosztownej polityki podbojów Henryka IV Probusa, a najlepszym wg nich kandydatem był właśnie Henryk Brzuchaty.
Henryk Głogowski walczył o księstwo jednak na jesieni 1290 roku zawarł z Henrykiem V ugodę, za cenę kilku miast Głogowczyk zrezygnował z księstwa wrocławskiego,przede wszystkim były to Krosno nad Odrą, Chojnów, Bolesławiec, Gościszów, Trzebnica, Sądowel, Milicz.
W 1291 roku Głogowczyk wznawia walkę, sprzyja mu część możnowładców i biskup wrocławski Tomasz, ten jednak wkrótce umiera w 1292 roku. Możni byli zawiedzeni polityką rządzenia Henryka V, był surowym władcą. Pozbywał się najbardziej znaczących doradców swego poprzednika Henryka IV Probusa, część z nich straciła wpływy, zdarzały się czasem konfiskaty dóbr a nawet wyroki śmierci. Po ścięciu możnego Pakosława Zdzieszyca, jego syn Lutek dokonał zamachu na Henryka V.
W listopadzie 1293 roku Henryk został porwany z łaźni u stóp zamku wrocławskiego i dostarczony do swego śmiertelnego wroga, Henryka III Głogowczyka, pamiętającego klęskę jaką mu zadał Henryk V Brzuchaty pod Stolcem. Niewola Henryka trwała kilka miesięcy i była ciężkim przeżyciem dla księcia. Wolność odzyskał w lutym 1294 roku za cenę odstąpienia dużej części księstwa wrocławskiego i uznania zwierzchności księstwa głogowskiego.
Na szkodę Henryka działał także jego brat Bolko I, za pomoc w walce z Głogowczykiem wymuszał na bracie odstąpienie miast i zamków wzdłuż granicy czeskiej (Świdnicę, Ziębice, Ząbkowice i Strzelin), jednak pomimo tych ustępstw Bolko I nic nie zrobił.
Księstwo Henryka V Brzuchatego szybko zmniejszyło się do wąskiego terytorium z Legnicą, Wrocławiem i Brzegiem. Po uwolnieniu się z niewoli jego aktywność polityczna zmalała znacząco. Czuł się zagrożony ze strony Henryka III Głogowskiego i z tego powodu wystąpił do Stolicy Apostolskiej o przyjęcie go pod opiekę. Do kolejnych zatargów między książętami jednak już nie doszło.
Henryk V Brzuchaty umiera 22 lutego 1296 roku, pochowano go w klasztorze klerysek we Wrocławiu. Miał żonę Elżbietę, córka księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego. Doczekał się z nią trzech synów, Bolesława III Rorzutnego, Henryka VI i Władysława oraz pieć córek: Jadwiga, Eufemia, Anna, Elżbieta i Helena. Synowie w chwili śmierci Henryka byli jeszcze nieletni i nie mogli objąć władzy po ojcu wobec czego regencję w imieniu synów Henryka V Brzuchatego objął jego brat Bolko I ( założyciel linii świdnicko-jaworskiej), jednak nie zrobił tego za darmo, zażądał od Henryka grodu w Sobótce. Wówczas doliczając do tego objęcie po śmierci Bernarda w 1286 roku księstwa ze stolicą w Lwówku Bolko I staje się najpotężniejszym z książąt śląskich.
Nie odbyło się jednak bez problemów, musiał siłą wtargnąć do Wrocławia i pokonać pór możnowładców obawiających się jego surowych rządów. Wkrótce doszło do wojny z Głogowczykiem, zdołał mu odebrać Chojnów i Bolesławiec (który zatrzymał dla siebie).
Do uregulowania napiętej sytuacji na Śląsku doszło w marcu 1297 roku na zjeździe dzielnicowym w Zwanowicach, gdzie doszło do ostatecznej ugody z księciem głogowskim. Ostatnie lata życia Bolko I poświęcił na umacnianiu swojej pozycji najpotężniejszego księcia śląskiego, czego wyrazem było ponowne uznanie się za lennika papieskiego 21 marca 1299 roku.
Bolko umiera nagle 9 listopada 1301 roku.

Bernard Zwinny był najmłodszym synem Bolesława II Rogatki.
W 1265 roku był wysłannikiem ojca, przewoził dziesięcinę z metali wydobywanych na ziemiach Bolesława biskupowi wrocławskiemu Tomaszowi.
Uczestniczył w bitwie pod Stolcem u boku swych braci. Po śmierci ojca współrządzi w Jaworze z Bolkiem I, wziął udział w najeździe na dzielnicę wrocławską czego skutkiem była wyprawa odwetowa Henryka IV na Jawor w 1280 roku. Od 1281 roku tytułuje się księciem na Lwówku.
Przydomek Zwinny nadano mu z powodu że potrafił skoczyć na kilka sążni drewna i zeskakując stawał mocno na nogach. Był w cieniu braci, nie był aktywny politycznie ale miał charakter wojownika. Umarł bezpotomnie w 1285 roku, a jego księstwo objął Bolko I.

Mała uwaga, Bolko I tworzy linię jaworsko-świdnicką.