Henryk V Żelazny

[Artur Rogóż]

Henryk V Żelazny Ur. między 1312 a 1321 r. Zmarł 13.04.1367

Był najstarszym dzieckiem Henryka Wiernego księcia żagańskiego i Matyldy, córki margrabia brandenburskiego Hermana. Imię odziedziczył po ojcu i dziadku, a przydomek pochodzi jeszcze z XIV wieku. Działalność polityczną rozpoczął u boku ojca, uczestnicząc w 1341 roku w pertraktacjach o przyjęcie od stryja Jana Ścinawskiego ziemi wschowskiej (Wschowa i trzy grody. Rok później,19 listopada ,wspólnie z Konradem Oleśnickim zawarł umowę z Janem Ścinawskim, umożliwiającą przejęcie od niego Góry i Ścinawy. Obejmując władze po śmierci ojca w styczniu 1342 roku, nie złożył początkowo hołdu lennego królowi czeskiemu, Powodem była chęć odzyskania Głogowa, będącego od 1331 w rękach czeskich. Wojna o miasto zaczęła się zaraz po śmierci ojca i trwała do czerwca 1344. Henryk zdobył Głogów po połowie maja, a przed sierpniem 1343, ale utrzymał się w nim tylko Kilka miesięcy. Konflikt między Henrykiem a Luksemburgami wykorzystał Kazimierz III Wielki, który w końcu lata 1343 wszczął z księciem żagańskim wojnę o ziemię wschowską, ostatni skrawek Wielkopolski będący poza granicami Korony Polskiej.
W wojnę zostali wyciągnięci stryjowie Henryka Jan Ścinawski i Konrad Oleśnicki. Wojska polskie po porażce pod Oleśnicą której doznały od Konrada, odniosły jednak sukces. Zdobyto Wschowę, spustoszono księstwo żagańskie i ścinawskie, gdzie zdobyto i spalono Ścinawę. W rezultacie Henryk Żelazny, wraz ze stryjami zostali zmuszeni do rezygnacji z ziemi wschowskiej i zawarcia pokoju. Skutkiem tych wydarzeń było zbliżenie się Henryka do Czech i obietnica złożenia hołdu lennego, dana 7 czerwca 1344 Janowi Luksemburskiemu.
Hołd złożył 23 listopada tego roku w Pradze. Król czeski ze swojej strony obiecał Henrykowi zwrot wszystkich zagarniętych wcześniej ziem wraz z połową Głogowa( przysługiwała mu po ojcu) oraz pomoc w odzyskaniu terenów utraconych na rzecz Królestwa Polskiego. Odtąd, prawie do końca życia, książę żagański wiernie służył dynastii luksemburskiej. Kiedy w 1345 roku wybuchła wojna polsko-czeska, Henryk ze stryjem Konradem próbowali odzyskać Wschowę ale zakończyło się niepowodzeniem. Jako wasal, Henryk uczestniczył 1 września 1347 w koronacji Karola IV w Pradze. W roku następnym, w grudniu, był u boku króla czeskiego we Wrocławiu. W 1349 roku przebywał z nim w Awinionie i za jego wystawiennictwem uzyskał od papieża Klemensa VI (13 czerwca) pozwolenie na posiadanie przenośnego ołtarza i odpust na wypadek śmierci.
W tym roku uczestniczył także w koronacji Karola na króla rzymskiego, która odbyła się 15 lipca w Akwizgranie. Była to druga koronacja na króla rzymskiego, wcześniejsza odbyła się w Bonn w 1346 roku. Książę żagański towarzyszył Luksemburczykowi w objazdach Rzeszy w 1350, 1353,i 1354. W 1355 wziął udział w wyprawie Karola do Włoch i jego koronacji na cesarza otrzymał pas rycerski. Po uroczystościach koronacyjnych. Henryk zapewne z Mikołajem Ziębickim został wysłany przez Karola z delikatną misją dyplomatyczną do Konstantynopola, do cesarza Jana V Paleologa. Celem poselstwa były prawdopodobnie plany unii kościoła greckiego z kościołem rzymskim. Z Bizancjum Henryk udał się na pielgrzymkę do Ziemi Świętej.
Wierna służba Henryka Luksemburgom przynosiła efekty w postaci powiększania księstwa.6 lipca 1349 objął w posiadanie w połowę Głogowa, obiecano mu jeszcze w 1344. Kiedy w 1351 zginął Bolesław, książę płocki, lennik czeski, Karol IV nadał opuszczone lenno Henrykowi Żelaznemu, szwagrowi zmarłego. Książę żagański przyjął je z rąk króla czeskiego 7 września 1351, ale nie udało mu się wejść w jego posiadanie. Bo na obrót sprawy nie zgodził się bowiem Kazimierz III Wielki, 18 września 1351 roku przyłączając księstwo do Korony Polskiej- do Polski wcielono część płocką, część sochaczewską król oddał lenno braciom stryjecznym zmarłego Siemowitowi i Kazimierzowi. Po tym niepowodzeniu Henryk powiększał swoje władztwo o obszary z nim graniczące. W 1353 kupił od stryja Jana Ścinawskiego zamek Ryczeń, a w 1358 połowę Ścinawy, Chobienię i obszar między Baryczą a Odrą zwany Międzyrzeczem. W 1361 kupił od niego kolejno Polkowice i Bagno.10 stycznia 1360, w wyniku ugody między Karolem IV Luksemburgiem i Henrykiem Żelaznym, w Pradze doszło między nimi do ostatecznego podziału po połowie Głogowa i Bytomia Odrzańskiego wraz z przynależnymi doń okręgami. W wyniku podziału dzielnicy głogowskiej Henryk otrzymał wschodnią i zachodnią część. Luksemburgowi natomiast część środkową. Śmierć stryja Jana Ścinawskiego miedzy 1361 a 1365 otworzyła ponownie perspektywy powiększenia księstwa Henryka. Jednak spuścizny zgłosił pretensje Konrad Oleśnicki, brat zmarłego. Konflikt został zażegnany dzięki mediacji Ludwika I Brzeskiego. Henryk otrzymał połowę Góry wraz z okręgiem, natomiast Konrad dla dobra ojczyzny zadowolił się kwotą 600 grzywien srebra. Podzielona po połowie między książąt żagańskich i władców czeskich Góra była powodem licznych konfliktów i dopiero w 1375 doszło ostatecznie do uzgodnienia praw własności i podziału miasta miedzy synami Henryka a Karolem IV.
Przy końcu życia Henryk dokonał nagłego zwrotu politycznego opuścił Luksemburgów i przeszedł na stronę Kazimierza Wielkiego. Przypieczętowaniem nowego sojuszu było małżeństwo córki Henryka, Jadwigi z królem polskim . Projekt małżeństwa powstał najpóźniej w 1362 roku kiedy wiosną tego roku książę żagański spotkał się z Kazimierzem Wielkim w Pyzdrach. Ślub odbył się najpewniej 25 lutego 1365 roku we Wschowie, w mieście, o które wcześniej kilkakrotnie rywalizowano. Zostanie teściem króla polskiego z pewnością przydało splendoru księciu żagańskiemu, nie przyniosło mu jednak wymiernych korzyści.
Współczesne źródła różnie oceniały Henryka. Spisana w połowie lat 80 XIV wieku. Kronika książąt polskich przedstawiała go jako dobrego gospodarza. Katalog opatów żagańskich podkreślał natomiast nadmierną surowość wobec Kościoła, przytaczając historię zatargu księcia z klasztorem o las dębowy, który potrzebny był na budowę machinę oblężniczych. Nękany przez władcę opat kupił spokój, ofiarowując 100 grzywien za wypuszczenie więzionych poddanych zakonu i tyleż samo pożyczając księciu, aby go do siebie dobrze usposobić. Klasztor Augustianów został także zmuszony do pokrycia kosztów uroczystości weselnych dwu córek księcia. Zważywszy, że jedna z nich, Jadwiga została żoną Kazimierza Wielkiego, nie było to błahe nakłady. Henryk miał również konflikty z rycerstwem. Późne po piętnastowieczne roczniki głogowskie przytaczając opowieść o pojmowaniu księcia przez jego wasali. Napastnicy nałożyli mu na głowę kaptur i drwiąc z niego, wozili po lasach, po czym wtrącili do ciemnicy znajdującej się w podziemiach kościoła św Jakuba, niedaleko Głogowa. O uwięzieniu księcia miał powiadomić mieszczan głogowskich jakiś więziony razem z nim, sołtys któremu udało się zbiec. Mieszczanie głogowscy zorganizowali szybko odsiecz i uwolnili księcia. Henryk Żelazny zmarł 1369 roku. Został pochowany w kościele augustianów w Żaganiu, w którym 1346 roku ufundował ołtarz pod wezwaniem Bożego Ciała fundował też w Szprotawie w 1348.Był Teściem Króla Polskiego Kazimierza Wielkiego"

St Ozóg K Szczur- Piastowie