Kozacy - opis

[Artur Rogóż]

Kozacy, grupa społeczna zamieszkująca Ukrainę i południowo-wschodnią Rosję. Utworzona w ciągu XV i XVI w. z różnych klas społecznych, głównie chłopów. Kozacy tworzyli swoisty wolny stan w Rzeczpospolitej i w państwie moskiewskim. Dużą ich część stanowili zbiegowie uchodzący w stepy na Zaporoże (stąd nazwa Kozacy zaporoscy), oraz tzw. "ludzie luźni". Nominalnie podlegali Rzeczpospolitej, w praktyce byli całkowicie niezależni.




Zajmowali się rybołówstwem, myślistwem i hodowlą. W obronie przed Turkami i Tatarami organizowali oddziały zbrojne (watahy), początkowo obronne, następnie także zaczepne. Ich wyprawy miały niejednokrotnie charakter łupieżczy. Przed wyprawami Kozacy organizowali specjalny obóz (kosz), na którego czele stawał ataman koszowy, sprawujący w czasie wyprawy władzę absolutną. W czasie pokoju jego władzę ograniczała tzw. czarna rada (ogólne zebranie wszystkich Kozaków) i rada pułkowników.




Od początku XVI w. władza Rzeczpospolitej i magnateria kresowa starała się zwerbować Kozaków na służbę. W wojsku polsko-litewskim po raz pierwszy wystąpili w bukowińskiej wyprawie Jana Olbrachta w 1489, głównie w charakterze zwiadowców i przewodników. Regularne oddziały kozackie pojawiły się w 1572, sformowane z polecenia Zygmunta Augusta. Oddziały tworzyli tzw. Kozacy rejestrowi, spisani imiennie, pozostający na żołdzie Rzeczpospolitej, choć formalnie podporządkowani jedynie swojemu dowódcy - starszemu rejestru. Częste zmiany rejestrów były jednym z powodów powstań kozackich.