Uniwersytet Jagielloński, Akademia Krakowska

[Artur Rogóż]

Jest to najstarszy uniwersytet polski, założony 1364 przez Kazimierza III Wielkiego na wzór akademii włoskich w Bolonii i Padwie. Odnowiony w 1400 przez królową Jadwigę i króla Władysława II Jagiełłę według wzoru Uniwersytetu Paryskiego.
Początkowo obejmował 3 wydziały: prawny, medyczny i sztuk wyzwolonych, po reformie Mateusza z Krakowa zyskał 4. wydział - teologiczny. W XV wieku i 1. połowie XVI w. Uniwersytet Jagielloński osiągnął znaczenie ogólnoeuropejskie, profesorowie brali udział w soborach. W Krakowie kształcili się cudzoziemcy, m.in. z Niemiec, Węgier, Szwecji, Danii, w latach 1433-1510 liczba studentów zagranicznych stanowiła 44% ogółu studiujących. Corocznie przyjmowano ok. 300-500 scholarów.
Do grona profesorskiego w tym czasie należeli m.in.: Grzegorz z Sanoka, Jan Długosz, Jan z Głogowa, św. Jan Kanty, Maciej z Miechowa, Mateusz z Krakowa, Piotr Włodkowic, Stanisław ze Skarbimierza, Wojciech z Brudzewa. Wychowankami Akademii byli m.in.: M. Kopernik, A. Frycz Modrzewski, J. Kochanowski.

Od 2. połowy XVI w. do 2. połowy XVIII w. następował powolny upadek Akademii. Po przeprowadzonej przez H. Kołłątaja na zlecenie Komisji Edukacji Narodowej w latach 1777-1786 reformie, działał jako Szkoła Główna Koronna. Reformy Kołłątajowskie obejmowały utworzenie szeregu dobrze opłacanych katedr, wprowadzenie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, zastąpienie łaciny językiem polskim. Założono wówczas także ogród botaniczny, obserwatorium astronomiczne i szpital kliniczny. W okresie rozbiorowym Uniwersytet został poddany germanizacji, którą zakończył dekret Franciszka Józefa I z 1861 w sprawie przywrócenia języka polskiego jako języka wykładowego. W następnych latach Uniwersytet był jednym z głównych ośrodków nauki i kultury polskiej, współpracował z nowo utworzoną Akademią Umiejętności.

Do grona profesorskiego należeli wówczas m.in.: L. Birkenmajer, N. Cybulski, J. Dietl, K. Estreicher, K. Olszewski, L. Rydygier, M. Smoluchowski, S. Tarnowski, B. Ulanowski, Z. Wróblewski. Od 1897 Uniwersytet przyjmował kobiety, najpierw na wydział farmacji, potem kolejno na inne wydziały, wreszcie w 1918 na wydział prawa.