Jan Amor Tarnowski

[Otton III]

Jan Tarnowski herbu Leliwa (ur. 1488 w Tarnowie, zm. 16 maja 1561 w Wiewiórce) – hetman Polski, hetman wielki koronny w latach 1527 – 1561, kasztelan krakowski od 1536, wojewoda krakowski od 1535, wojewoda ruski od 1527, kasztelan wojnicki od 1522, starosta sandomierski, lubaczowski, stryjski, chmielnicki.

Jan Tarnowski, syn Jana Amora Młodszego i Barbary z Rożnowa, wnuczki Zawiszy Czarnego, pochodził z bogatej szlacheckiej rodziny posiadającej status senatorski. Wychowywał się na dworach kardynała Fryderyka Jagiellończyka oraz królów Jana Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta Starego. Kształcił się m.in. na Akademii Krakowskiej. Otrzymał wszechstronne, klasyczne, humanistyczne wykształcenie, także militarne.

W 1501 przyjechał na sejm do Piotrkowa jako dworzanin królewski. W czasie wojny litewsko-moskiewskiej 1507-1508 jako rotmistrz dowodził zacieżną chorągwią jazdy. Swój chrzest bojowy przeszedł w wieku dwudziestu dwóch lat pod okiem hetmana Konstantego Ostrogskiego. Brał także udział w wyprawie do Mołdawii w 1512 gdzie dowodził chorągwią jazdy. W czasie wojny litewsko-moskiewskiej 1512-1522 na czele hufca ochotniczego wziął udział w bitwie pod Orszą. W latach 1517-1521 by dopełnić swe wykształcenie podjął zwyczajową podróż po świecie. Odwiedził Bliski Wschód, w tym Syrię, Palestynę, Egipt, Grecję, Turcję i oczywiście Ziemię Świętą. W 1518 pasowany został w Jerozolimie na rycerza jerozolimskiego. Zwiedził także Zachodnią Europę. W Portugalii król Manuel I Szczęśliwy, pasował go na rycerza. Tarnowski wziął udział w wyprawie przeciwko Maurom. Uczestniczył w wojnie polsko-krzyżackiej 1519-1521 m.in. w czasie oblężenia Królewca w 1520 roku.

Jako zwolennik koalicji antytureckiej wziął udział w wojnie habsbursko-tureckiej w roku 1521. W 1524 w potyczce pod Lwowem rozbił zagon turecki. W 1528 na swoim zamku w Tarnowie gościł przez pół roku wygnanego króla Węgier, Jana Zápolyę. W 1531 był autorem świetnego zwycięstwa w bitwie pod Obertynem w wojnie z hospodarem mołdawskim Piotrem Rareszem. W czasie wojny litewsko-moskiewskiej 1534-1537 dowodził w 1534 polsko-litewską wyprawą na Moskwę. Wsławił się wówczas zdobyciem Homla i oblężeniem i zdobyciem Staroduba (1535).

W polityce wewnętrznej Tarnowski był rojalistą i sprzeciwiał się wzrostowi przywilejów szlacheckich. Chociaż niezbyt dobrze rozumiał się z Zygmuntem Starym i królową Boną to w czasie tzw. wojny kokoszej stanął przy królu. Lepsze stosunki miał z jego synem, królem Zygmuntem II Augustem, wsparł go w trudnej sytuacji związanej z jego związkiem z Barbarą Radziwiłłówną.

Był znakomitym administratorem, nie tylko budżetu hetmańskiego lecz także swych prywatnych dóbr.

Jan Tarnowski był autorem dzieła Consilium rationis bellicae (Rada sprawy wojennej, 1558), które było wykładnią współczesnej, polskiej techniki wojskowej. Na książce tej wychowały się kolejne generacje dowódców wojskowych Rzeczpospolitej.

Jan Kochanowski jego osobie poświęcił pieśń O śmierci Jana Tarnowskiego.

Jan Amor Tarnowski jest w szóstym pokoleniu potomkiem z linii męskiej Spycimira Leliwity.

Jan Amor Tarnowski herbu Leliwa, hrabia Świętego Imperium Rzymskiego
Jan Amor Młodszy Tarnowski herbu Leliwa
Jan z Tarnowa herbu Leliwa
Jan z Tarnowa herbu Leliwa
Rafał z Tarnowa herbu Leliwa
Spycimir z Tarnowa, Dębna, Piasku, Melsztyna, komes herbu Leliwa, pierwotnie Lubomla

Bibliografia
Consilium rationis bellicae Jana Tarnowskiego, Kraków 1858

Przypisy
↑ Zdzisław Spieralski, Jan Tarnowski 1488-1561, Warszawa 1977, s. 401.
↑ Spieralski, op. cit., s. 47-60.
↑ Spieralski, op. cit. s. 66-69.
↑ Spieralski, op. cit. s. 80.
↑ Spieralski, op. cit. s. 81-82.
↑ Spieralski, op. cit. s. 86-87.
↑ Spieralski, op. cit. s. 124-125.