Witold Kiejstutowicz

[Artur Rogóż]

Witold (lit. Vytautas, Vytautas Didysis (Witold Wielki), biał. Вітаўт, ros. Витовт) (ur. ok. 1350 - zm. 27 października 1430 w Trokach) – wielki książę litewski od 1401, syn Kiejstuta i Biruty, byłej kapłanki Praurimy z Połągi, brat stryjeczny Władysława Jagiełły.

Brał udział w walkach z Moskwą i Krzyżakami oraz w walkach o panowanie na Litwie z Jagiełłą. Po objęciu władzy na Litwie przez Władysława Jagiełłę, popierając swego ojca, Kiejstuta, rozpoczął wojnę przeciwko bratu. Razem z Kiejstutem został uwięziony przez Jagiełłę w Krewie. Z więzienia uciekł do księcia mazowieckiego, Janusza, swego szwagra, a potem w 1382 do Malborka. W 1383 roku Witold został przez Krzyżaków ochrzczony i przyjął imię "Wigand". Z Krzyżakami podpisał układ, w którym uczynił ich swoimi spadkobiercami, gdyby wygasła jego linia dziedzictwa. Razem z Krzyżakami wyprawił się na Litwę. Krzyżacy oddali mu zdobyte Troki, które jednak ponownie odbił Jagiełło. W 1385 roku zawarł z Jagiełłą pokój i wyraził zgodę na podpisanie unii krewskiej. Witold przyjął ponownie chrzest, tym razem od ruskiej cerkwi prawosławnej, przybierając imię Aleksander. Przewidziane tą umową namiestnictwo Litwy otrzymał dopiero w 1392. Witold otrzymał wtedy Brześć, Drohiczyn, Kamieniec Litewski, Wołkowysk, Grodno i Suraż. Na tronie książęcym w Wilnie zasiadł Skirgiełło, brat Jagiełły. Ambitny Witold podniósł przeciwko niemu bunt w 1389 roku. W roku 1390 Witold dołączył do krzyżackiej krucjaty, którą dowodził Engelbard Rabe. Razem z nimi obległ broniących Wilna Polaków. Skirgiełło został pokonany w bitwie pod Wojszuszkami. W wyniku tajnych negocjacji z Jagiełłą Witold odstąpił od Krzyżaków.

1392-1401 jako namiestnik Władysława Jagiełły na Litwie

W 1392 roku, na mocy ugody w Ostrowie, został namiestnikiem Jagiełły na Litwie, natomiast Skirgiełło wielkim księciem kijowskim. W kolejnych latach musiał przeciwstawić się kolejno Świdrygielle, który z pomocą Krzyżaków chciał zdobyć tron wileński, Jerzemu Światosławowiczowi i Hlebowi Światosławowiczowi, władcom smoleńskim, Olegowi Krasnemu, księciu riazańskiemu i Tatarom. W 1396 Witold pojmał w Witebsku Świdrygiełłę i odesłał go jako jeńca Jagielle. Jako protektor Tochtamysza poniósł 12 lub 16 sierpnia[1] 1399 dotkliwą klęskę w bitwie nad Worsklą z Tatarami Złotej Ordy Timura Chromego pod wodzą Timura Kołtuka. W jej wyniku Litwa odepchnięta została od Morza Czarnego, a sam Witold szukać zaczął zbliżenia z Polską.
1401-1430 jako Wielki Książę Litewski

W 1401 roku podpisał unię wileńsko-radomską, dzięki czemu otrzymał dożywotnio tytuł Wielkiego Księcia Litewskiego, podlegającego jednak władcy polskiemu. Jagiełło przyjął tytuł: "Najwyższego Księcia Litewskiego" (Supremus Dux Lituaniae). W 1404 przyłączył do Litwy księstwo smoleńskie. Poparł powstania antykrzyżackie na Żmudzi. Dowodził wojskami litewsko-ruskimi pod Grunwaldem w 1410 roku (czynił to bezpośrednio z pola bitwy).

W latach 1406-1408 prowadził wojny z Moskwą, zakończone pokojem nad Ugrą (1408), zwiększające jego wpływy na ziemiach ruskich.

W wyniku I pokoju toruńskiego (1411) uzyskał zwrot Żmudzi (na czas życia).

W 1413 podpisał unię horodelską, która potwierdziła instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie, wybieranego przy udziale panów polskich, wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, pokrewny podział administracyjny krajów, przyjęcie bojarów litewskich do herbów polskich. Unia zwiększała niezależność Litwy oraz została zaakceptowana przez panów litewskich.

Sprawa nieudanej koronacji Witolda

Na zjeździe w Łucku na początku roku 1429 król niemiecki Zygmunt Luksemburczyk chcąc rozbić unię polsko-litewską wystąpił z projektem koronacji Witolda. Od razu uzyskał akceptację tej propozycji Władysława Jagiełły, który wiedział, że sprzeciw naraziłby go na nieporozumienia z Litwinami oraz dzięki temu sam zaszachuje w ten sposób Polaków chcących dokonywać po jego śmierci elekcji tronu, być może nie w sposób niekorzystny dla jego synów. Witold zajął stanowisko wyczekujące. Projekt koronacji poparli panowie litewscy, natomiast sprzeciwił się mu Zbigniew Oleśnicki, podkanclerzy Władysław Oporowski i Piotr Szafraniec. Jagiełło uznał, że jego demonstracja się udała i zmienił zdanie odnośnie koronacji uznając, że w tej sytuacji załatwi sprawę sukcesji tronu polskiego polubownie. Na zjeździe w Jedlnie w marcu 1430 roku król Jagiełło uzyskał satysfakcjonujące go postanowienia dotyczące wyboru jego następcy (miał być nim jeden z dwóch Jagiellonów), a co do Witolda uznano, że jest dożywotnim księciem Litwy, a po jego śmierci państwo wróci do Korony jako dziedziczny spadek. Tymczasem Litwini przygotowywali się do koronacji wyznaczonej na 29 września 1430 roku, na którą Witold zaprosił książąt mazowieckich, wielkiego mistrza krzyżackiego, książąt m.in. Tweru i Riazania, metropolitę Rusi Focjusza, hospodara mołdawskiego itd. Insygnia mieli przywieść posłowie cesarscy, w związku z czym Polacy obsadzili granicę zachodnią i drogi w Nowej Marchii i 1 sierpnia 1430 roku przejęli posłańca cesarskiego z insygniami królewskimi i kompromitującymi papierami koronacyjnymi, w których cesarz zawierał z Witoldem wieczyste przymierze z krajami luksemburskimi i krzyżackimi wymierzone przeciwko Królestwu Polskiemu. Po zdemaskowaniu intrygi posłowie cesarscy nie śmiali jechać dalej i zawrócili z insygniami z powrotem. Sprzeciw co do koronacji Witolda zgłosił też papież Marcin V, bo nie został zapytany o zezwolenie na utworzenie kolejnego królestwa. Niecały miesiąc później (27 października) Witold zmarł w obecności Jagiełły w Trokach, przekazując mu przed śmiercią władzę wielkoksiążęcą oraz wszystkie nadane mu przez króla kraje[2].
Żony i potomstwo

Pierwszą żoną Witolda była Anna Światosławowna, księżniczka smoleńska (zm. 31 lipca 1418),

Drugą żoną Witolda była księżniczka Julianna Holszańska (ur. 1375 - zm. 1448), córka księcia Iwana Holszańskiego. Jej bratanicą lub siostrą stryjeczną była Zofia "Sonka" Holszańska - ostatnia żona króla Władysława Jagiełły.

Z pierwszego małżeństwa Witold miał co najmniej dwoje dzieci:

* Zofię Witoldównę (ur. 1370 - zm. 15 czerwca 1453), od 9 stycznia 1391 żonę wielkiego księcia moskiewskiego - Wasyla I Rurykowicza,
* NN (wzmiankowane w 1382).

Ciekawostki

W okresie jego panowania Litwa osiągnęła największy obszar w swej historii (990 tys. km²), w związku z czym powstało powiedzenie iż "na Witoldzie zaczyna się i kończy wielkość Litwy".

W filmie Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda rolę Witolda grał Józef Kostecki.


Przypisy

1. ↑ A. Supruniuk, Wojewoda płocki Abraham Socha. Przyczynek do genealogii Nałęczów mazowieckich, [w:] A. Supruniuk, Szkice o rycerstwie mazowieckim XIV/XV wieku, Toruń 2008, ISBN 978-83-89376-69-5, s. 7-8.
2. ↑ Łowmiański Henryk, Polityka Jagiellonów, Poznań 1999, s.132-136