Władysław II Jagiełło

[Artur Rogóż]

Władysław II Jagiełło, lit. Jogaila Algirdaitis, biał. Ягайла Уладзіслаў, ukr. Влaдислав Ягайло (ur. zapewne ok. 1362[1], zm. 1 czerwca 1434 w Gródku) – wielki książę litewski w latach 1377-1381 i 1382-1392, król Polski i najwyższy książę litewski w latach 1386-1434. Syn Olgierda i jego drugiej żony Julianny, córki księcia twerskiego Aleksandra, wnuk Giedymina. Założyciel dynastii Jagiellonów.

Tytuł królewski

Wladislaus dei gracia Rex Polonie, nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cuyauie, Lituanie princeps supremus, Pomeranie, Russieque dominus et heres, etc.

Tłumaczenie: Władysław z Bożej Łaski król Polski, pan i dziedzic ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, Kujaw, Pomorza i Rusi Czerwonej, najwyższy książę Litwy.
Lata panowania
Władysław Jagiełło jako wielki książę litewski

Jeszcze przed śmiercią ojca, Jagiełło został wyraźnie wyznaczony przez niego na następcę tronu litewskiego. Władzę objął w maju 1377. Początek rządów był bardzo niespokojny, ze względu na to, że stryj Kiejstut jak i przyrodni bracia: książę briański i drucki Dymitr Starszy, książę połocki Andrzej, książę czernihowski i czartoryski Konstanty, książę kijowski Włodzimierz czy książę ratneński Fiodor mogli pokusić się o zdobycie władzy na Litwie. Władysław musiał także zmierzyć się z wrogością ze stron Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i zakonu krzyżackiego.

W momencie objęcia rządów przez Jagiełłę powierzchnia Wielkiego Księstwa Litewskiego wynosiła około 800 000 km². Jagiełło zdawał sobie sprawę z politycznej wagi przyjęcia chrztu przez Litwę. Chrystianizacja bowiem nie tylko umocniłaby autorytet władcy wobec jego prawosławnych poddanych, ale także odebrałaby moralne prawo do prowadzenia podboju Litwy przez zakon krzyżacki, który stale głosił, iż powodem jego obecności nad Bałtykiem jest konieczność nawracania Litwinów na wiarę chrześcijańską.
Walki z Krzyżakami

W latach 1377-1379 ziemie litewskie pod Wilnem oraz Podlasie, należące do Kiejstuta, były zajadle atakowane przez Krzyżaków. Na pustoszenie terytoriów litewskich Giedyminowic odpowiadał pustoszeniem krajów zakonnych. 29 września 1379 zawarł z zakonem krzyżackim układ w Trokach, na mocy którego Krzyżacy zobowiązali się nie najeżdżać na ziemie Kiejstuta, za to mieli wolną rękę w najazdach na ziemie Jagiełły. W konsekwencji 27 lutego 1380 w Rydze a następnie 31 maja 1380 w lasach dawidowych Jagiełło zawarł z Krzyżakami kilkumiesięczne układy, mówiące o swobodzie w atakowaniu ziem Kiejstuta. Umowy te były rewanżem Jagiełły za traktat Kiejstuta, pozwalające mu skupić się na polityce wschodniej.
Sojusz z Tatarami

W polityce zagranicznej Jagiełło utrzymywał bardzo dobre stosunki z władcą Tatarów Mamajem, który w 1378 poniósł klęskę od wojsk moskiewskich w bitwie nad Wożą. Pogromca Mamaja, wielki książę moskiewski Dymitr Doński, czynnie popierał opozycję książąt litewskich wobec Jagiełły. W związku z tym spodziewano się, że w wojnie rusko-tatarskiej Jagiełło poprze Tatarów. Ustalono, że 1 września 1380 wojska wielkiego księcia litewskiego i Mamaja połączą się nad Donem, skąd wspólnie ruszą na Moskwę. Wódz tatarski przybył na umówione miejsce i cały tydzień oczekiwał na wojska litewskie, lecz do spotkania nie doszło. 8 września 1380 stoczono bitwę na Kulikowym Polu, w której Tatarzy ponieśli dotkliwą klęskę. Różnie można tłumaczyć absencję Litwinów na polu walki. Latopisy ruskie podają, że Jagiełło był o 3-4 godziny od pola bitwy. Można jednak mniemać, że w interesach Litwy było, aby Tatarzy nie uzyskali zupełnej przewagi nad Rusią, ponieważ wówczas staliby się groźni dla Litwy.
Walka z Kiejstutem

1 listopada 1381 Kiejstut niespodziewanie uderzył na Wilno i wziął do niewoli Jagiełłę wraz z jego matką i młodszymi braćmi. Jagiełło został zmuszony do pisemnego zrzeczenia się władzy wielkoksiążęcej na rzecz stryja. Kiejstut ofiarował zdetronizowanemu zamek w Krewie i Księstwo Witebskie. Tam miał mieć go na oku z pobliskiego Połocka przywrócony do władzy przez Kiejstuta Andrzej Olgierdowic. Zamach stanu był odwetem za traktaty Jagiełły z Krzyżakami podpisanymi w 1380. Gdy w 1382 Kiejstut udał się z wyprawą wojenną do zakonu krzyżackiego, Jagiełło ułożył plan powrotu na tron. Namówił księcia siewierskiego Korybuta, aby ten odmówił wielkiemu księciu udzielenia pomocy wojskowej przeciw Krzyżakom i płacenia rocznej daniny. Kiejstut, niepodejrzewający Olgierdowiców o zmowę, prowadził dalej oblężenie Jurborka. W tym samym czasie Jagiełło zorganizował wojsko i ruszył na Wilno. Tam przy pomocy mieszczan pod wodzą Hanulona 12 czerwca 1382 pokonał Witolda, który pod nieobecność ojca zastępował go. Gdy o tych wydarzeniach dowiedział się Kiejstut, wyruszył do Wilna, lecz w drugiej dekadzie czerwca 1382 został pokonany przez Korybuta.
Walka z Witoldem

Początek panowania w Polsce

Po śmierci króla Ludwika Węgierskiego na tronie Polski została osadzona w 1384 jego najmłodsza, jedenastoletnia córka, Jadwiga Andegaweńska. Panowie krakowscy postanowili wydać ją za Jagiełłę. 14 sierpnia 1385 została zawarta unia w Krewie. 11 stycznia 1386 w Wołkowysku panowie małopolscy formalnie dokonali wyboru Jagiełły na tron polski. 15 lutego 1386 władca przyjął chrzest i imię Władysław, po swoim ojcu chrzestnym Władysławie Opolczyku. Na matkę chrzestną poproszono Jadwigę Pilecką z Melsztyna h. Leliwa, wdowę po wojewodzie sandomierskim Ottonie z Pilczy. Wbrew obiegowej opinii Jagiełło nie był poganinem w momencie chrztu. Jeszcze w dzieciństwie został ochrzczony, przez swoją matkę – ruską księżniczkę – w Kościele prawosławnym. Po zawarciu unii z Polską przyjął chrzest ponownie, tym razem w obrządku łacińskim i przeszedł na katolicyzm[2]. Trzy dni po chrzcie Jagiełło poślubił Jadwigę, zaś 4 marca 1386 w katedrze wawelskiej został koronowany na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę. Opierając się na duchowieństwie polskim, w 1387 przeprowadził chrystianizację Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sam przetłumaczył wówczas dla swojego ludu Modlitwę Pańską i Skład Apostolski.

W 1406 król-neofita ufundował kościół Bożego Ciała w Poznaniu, wzniesiony na miejscu domniemanej profanacji hostii, dokonanej przez Żydów. Władca odwiedzał to sanktuarium przed każdą wyprawą wojenną.

Spowiednikiem i doradcą króla był biskup chełmski Jan Biskupiec. W Chełmie, mieście jego siedziby biskupiej, za wyróżniający się udział w bitwie grunwaldzkiej Chorągwi Chełmskiej Białego Niedźwiedzia król ufundował kościół pw. Rozesłania Apostołów.

Związkowi Litwy z Polską próbował przeciwdziałać brat stryjeczny Jagiełły, Witold, który w Wielkim Księstwie Litewskim prowadził samodzielną politykę. Jednakże niepowodzenia w wojnie z Tatarami i Krzyżakami zmusiły go do współpracy z Koroną.

W 1387 we Lwowie złożył Jagielle hołd lenny hospodar mołdawski Piotr I, a w 1389 w Sandomierzu król Polski przyjął hołd lenny z ziem Nowogrodu Wielkiego od swojego brata Lingwena. 10 września 1395 w Sandomierzu, Władysław Jagiełło zawarł polsko-pomorski traktat sojuszniczy z książętami pomorskimi Świętoborem III i Bogusławem VIII[3]. 1 sierpnia 1404 w Kamieńcu Podolskim hołd Jagielle złożył hospodar Mołdawii Aleksander Dobry, który w 1410 wziął udział w bitwie pod Grunwaldem.
Wielka wojna

Powstałe z ziem Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego państwo stało się największym w ówczesnej Europie. Jagiełło zaczął przygotowywać się do rozprawy z zakonem krzyżackim, zajmującym nad Bałtykiem zdobyte ziemie pruskie, polskie i litewską Żmudź. Wojna z nim rozpoczęła się w 1409. Pierwsi uderzyli Krzyżacy, zajmując szereg polskich miast przygranicznych, w tym Bydgoszcz.

15 lipca 1410 na polach pod Grunwaldem doszło do wielkiej bitwy pomiędzy wojskami zakonu, wspomaganymi przez Marchię Brandenburską, króla niemieckiego, czeskiego i węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego i rycerstwo zachodniej Europy, a połączonymi siłami polsko-litewskimi, wspartymi oddziałami ruskimi, tatarskimi i zaciężnymi oddziałami czeskimi. W wojnie aktywnie uczestniczył również Związek Jaszczurczy zawiązany w 1397 w Prusach. Była to tajna organizacja Polaków, która zajmowała się obroną mieszkańców przed uciskiem krzyżackim. Starcie zakończyło się rozbiciem wojsk krzyżackich. Na placu boju padł kwiat rycerstwa krzyżackiego wraz z wielkim mistrzem zakonu Ulrichem von Jungingenem. Wojnę zakończył w 1411 pokój w Toruniu, zobowiązujący Krzyżaków do zwrotu ziemi dobrzyńskiej, Żmudzi i zapłacenia kontrybucji w wysokości 100 tys. kop groszy praskich za wykup jeńców[4].
Po zwycięstwie grunwaldzkim

Po zwycięstwie grunwaldzkim Jagiełło odbył dwuletnią triumfalną podróż po rozległych terytoriach Litwy, od Żmudzi po Czerkasy nad dolnym Dnieprem. Podczas zjazdu w Lubowli w 1412 Władysław II zawarł układ z Zygmuntem Luksemburskim (tzw. zastaw spiski), na mocy którego w zamian za pożyczkę pieniężną król Polski otrzymał w zastaw 13 miast na Spiszu. W 1413 między Litwą i Polską została zawarta unia horodelska, potwierdzająca i uściślająca wspólnotę obu państw. Za udział w walkach z zakonem i za uznanie królewskich męskich potomków następcami tronu Jagiełło przyznał szlachcie szereg przywilejów (m.in. przywilej czerwiński i statut warcki). Znacznie wzrósł też autorytet państwa polsko-litewskiego w całej Europie. Na wielkim soborze biskupów i uczonych świeckich w Konstancji, odbytym w latach 1414-1418, odrzucono oskarżenia zakonu wobec pogańskiej Litwy i odmówiono Krzyżakom prawa do nawracania tego kraju.

Jagiełło nie wykorzystał zwycięstwa pod Grunwaldem do całkowitego zajęcia terytorium wroga. Krzyżacy nadal stanowili istotne zagrożenie, zwłaszcza dla Litwy. Dopiero w 1422 po kolejnych zbrojnych akcjach Polski (wojna golubska), w których wojska polskie nie potrafiły zdobyć warownych zamków, podczas gdy zakonne unikały bezpośrednich starć, Krzyżacy zrzekli się ostatecznie swych roszczeń do litewskiej Żmudzi w pokoju melneńskim[4].

Jak donosi Jan Długosz, w drodze na Ruś król zatrzymał się w Medyce, gdzie przeziębił się, słuchając śpiewu słowika i wkrótce zmarł w Gródku Jagiellońskim w 1434. Po nim królem polskim został jego syn Władysław III Warneńczyk.

Władysław II Jagiełło był najdłużej panującym królem Polski. Zasiadał na polskim tronie przez 48 lat 2 miesiące i 27 dni.
Genealogia
Giedymin
ur. ok. 1275
zm. zima 1341 Jewna
ur. ok. 1280
zm. 1344 Aleksander twerski
ur. 1301
zm. 22 X 1339 Anastazja halicka
zm. 20 XI 1365


Olgierd
ur. ok. 1296
zm. maj 1377 Julianna twerska
ur. ok. 1330
zm. jesień 1392



1
Jadwiga Andegaweńska
ur. 1374
zm. 17 VII 1399
OO 18 II 1386 2
Anna Cylejska
ur. 1380/1381
zm. 20/21 III 1416
OO 29 I 1402 Władysław II Jagiełło
ur. ok. 1362
zm. 1 VI 1434 3
Elżbieta Granowska
ur. 1372
zm. 12 V 1420
OO 2 V 1417 4
Zofia Holszańska
ur. ok. 1405
zm. 21 IX 1461
OO 7 II 1422

1 2 4 4 4
Elżbieta Bonifacja
ur. 22 VI 1399
zm. 13 VII 1399
Jadwiga
ur. 8 IV 1408
zm. 8 XII 1431
Władysław III Warneńczyk
ur. 31 X 1424
zm. 10 XI 1444
Kazimierz
ur. 16 V 1426
zm. 2 III 1427
Kazimierz IV Jagiellończyk
ur. 30 XI 1427
zm. 7 VI 1492



Życie prywatne

Historycy wielokrotnie spekulowali na temat relacji pomiędzy Władysławem Jagiełłą i jego pierwszą żoną, Jadwigą. Dominuje przekonanie, iż Jadwiga była w tym politycznym związku nieszczęśliwa, ze względu na różnicę wieku, wychowania, kultury itd. Według odmiennej koncepcji zaprezentowanej ostatnio, Jagiełło był dla Jadwigi raczej postacią ojcowską, a ich współżycie mogło mieć stosunkowo harmonijny charakter[5].
Ciekawostki

Król Władysław Jagiełło był częstym gościem opactwa łysogórskiego. Jak wynika z relacji Jana Długosza, ilekroć król odwiedzał sanktuarium świętokrzyskie, zatrzymywał się w Słupi. Dalszą drogę, już jako pielgrzym, pokonywał pieszo. Stąd trakt ten nazwano Drogą Królewską. Przy drodze tej, u stóp Łysicy stoi tajemniczy kamienny posąg zwany Pielgrzymem Świętokrzyskim. Figura przedstawia klęczącego mężczyznę z rękami złożonymi do modlitwy, odzianego w długi, spadający do stóp płaszcz. Posąg ów owiany jest licznymi legendami. Jedno z podań powiada, że król Władysław Jagiełło, jadąc z Litwy do Krakowa, zatrzymał się na Świętym Krzyżu, gdzie ojcowie pokazywali mu różne pamiątki z przeszłości oraz relikwie. Król chciał ich dotknąć i wyciągnął rękę, za co został ukarany – ręka stała się bezwładna. Dopiero po odbyciu pokuty i dłuższej modlitwie król wyzdrowiał. Z wdzięczności za odzyskane zdrowie kazał wykuć w kamieniu siebie jako pokutnika, a figurę ustawić przy Drodze Królewskiej. Według innej legendy kamienny Pielgrzym Świętokrzyski to pełen pychy pielgrzymujący ongiś na Święty Krzyż rycerz, który skamieniał po tym, gdy oświadczył, że bijące na szczycie klasztorne dzwony biją na jego cześć. (Inna wersja legendy nazywa posąg Emerykiem, wiążąc go z osobą św. Emeryka, który gościł w klasztorze). Od tego czasu ma przesuwać się co rok o ziarenko piasku. Odkupi swą winę, kiedy dojdzie do bram klasztoru i pokłoni się relikwiom. Wówczas nastąpi koniec świata. Aby temu zapobiec, posąg odwrócono tak, aby twarzą skierowany był ku przełęczy, a nie szczytowi Łysej Góry. Niejasnym jednak pozostaje, czy zabieg ten zmienił kierunek jego poruszania się.

Władysław Jagiełło miał bardzo liczne rodzeństwo 11 braci i 9 sióstr, nie umiał czytać ani pisać, był analfabetą[6]. Mimo braku wykształcenia interesował się i angażował w sprawy związane ze sztuką i nauką. Nazwę "Jagiełło" otrzymał w 1947 roku najmniejszy z dziewięciu polskich transatlantyków - jedyny tego rodzaju statek pod znakiem GAL-u, jaki powstał w hamburskiej stoczni "Blohm und Voss". Był to również jedyny oceaniczny statek pasażerski, jaki trafił (pośrednio) pod polską banderę w ramach niemieckich reparacji po II wojnie światowej. Służył bardzo krótko - już bowiem w 1949 roku trafił pod banderę ówczesnego Związku Radzieckiego, jako "Piotr Wielikij". Z kolei nazwę "Władysław Jagiełło" otrzymał jeden z drobnicowców szczecińskiego typu B-445



Bibliografia

* Jadwiga Krzyżaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło, Ossolineum, Wrocław 2006.
* Stefan M. Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411, Wydawnictwo MON, Warszawa 1960
* Karol Szajnocha: Jadwiga i Jagiełło 1374-1413: Opowiadanie historyczne, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969

Przypisy

1. ↑ Według ustaleń starszej literatury Władysław II Jagiełło miał urodzić się ok. 1352. Jednak obecnie przeważa pogląd, że władca ten urodził się około 10 lat później. Zobacz artykuł T. Wasilewskiego, „Przegląd Wschodni”, 1991, J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Wrocław – Poznań 1999, s. 124-125. Za wcześniejszą datą urodzin opowiada się Jarosław Nikodem. Zob. Jarosław Nikodem, Jadwiga. Król Polski, Ossolineum, Wrocław 2009, s. 350-362.
2. ↑ Nicolas Zernov, Wschodnie chrześcijaństwo. PAX 1967, str. 119.
3. ↑ 79. W: Źródła do kaszubsko-polskich aspektów Pomorza Zachodniego do roku 1945. T. I: Pomorze Zachodnie pod rządami książąt plemiennych i władców z dynastii Gryfitów. Poznań – Gdańsk: Wydawnictwo Poznańskie, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2006, s. 123. ISBN 83-7177-459-1. Za: Lites ac res gestae inter Polonos T.I, wyd. II, nr 34, s. 419-420
4. ↑ 4,0 4,1 Jerzy Wyrozumski, Historia Polski do roku 1505, PWN, Warszawa 1987, str.195-198.
5. ↑ Jarosław Nikodem, Jadwiga. Król Polski, Ossolineum, Wrocław 2009, s. 350-362; Kamil Janicki, Jadwiga i Jagiełło, "Ciekawostki historyczne", 19 września 2010.
6. ↑ Wojny polsko-krzyżackie – Witold Mikołajczak – ISBN 978-83-60383-14-8 – Wydawnictwo: Replika 2009 str. 76