Gniewosz z Dalewic (zm. ok. 1445)

[Artur Rogóż]

Gniewosz z Dalewic (zm. ok. 1445) – polski rycerz herbu Strzegomia, dowódca chorągwi zaciężnych ze Śląska, Czech i Moraw w bitwie pod Grunwaldem.

Był synem Gniewosza herbu Strzegomia, rycerza robiącego karierę przy Władysławie Opolczyku, a później na dworze Jagiełły, z przekazów Długosza znanego jako oszczerca królowej Jadwigi, i Joanny (Anny).

Przed 1406 r. ożenił się z Elżbietą Warszówną, bogatą dziedziczką znajdującą się pod opieką stryja, z którego domu Gniewosz ją porwał. Przed tym rokiem był prawdopodobnie kasztelanem sandomierskim, chociaż możliwe, że mylony jest tu z ojcem, o którym również mówi się, iż pod koniec życia zawiadywał grodem sandomierskim. W 1408 r. występuje jako podkomorzy dworski, a jeszcze przed rozpoczęciem działań zbrojnych podczas wojny z zakonem (1410) został podstolim krakowskim.

W czasie przygotowań do wyprawy wojsk polskich na państwo krzyżackie dokonywał zaciągu na Śląsku i w Czechach i w bitwie pod Grunwaldem dowodził chorągwią zaciężnych Czechów, Morawian i Ślązaków. Znakiem chorągwi był herb rodu Gniewosza – Strzegomia (Kościesza), stąd pojawiają się informacje, że była to rodowa chorągiew małopolskich Strzegomitów. Według Długosza: Służyli w niej tylko najemni rycerze, nie z Polski, ale zaciągnięci przez wspomnianego podstolego Gniewosza spośród Czechów, Morawian i Ślązaków[1]. Stefan M. Kuczyński w Wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim twierdzi, że chorągiew Gniewosza miała mieszany skład narodowy i byli w niej również Polacy[2]. Gniewosz brał też udział w dalszej części kampanii m.in. w bitwie pod Koronowem, po której wyróżniony został przez Długosza wymienieniem pośród najbardziej zasłużonych w bitwie z powodu ich heroicznego męstwa i dzielnych czynów, żeby u obecnych ludzi i u potomnych oraz w sercach wszystkich, którzy będą czytać te nasze słowa, zostawić dla nich wszystkich i dla każdego z nich rozgłos, sławę, szczególne wyróżnienie i nie gasnącą nigdy chwałę[3]. Walczył później w zgrupowaniu Piotra Szafrańca pod Tucholą, po czym został wysłany do króla przebywającego w Inowrocławiu z informacją o zwycięstwie, ale jednocześnie o problemach z utrzymaniem wojska, które zamierza się wycofać z powodu zimowej pory i łupów zagrabionych w obozie wrogów[4].

Po wielkiej wojnie Gniewosz pozostawał w służbie królewskiej. Uczestniczył w królewskich objazdach po państwie. W 1413 r. dokonał podziału z bratem odziedziczonego Ćmielowa. W 1414 r. sprzedał królowi za 1200 grzywien srebra rodowe Dalewice wraz z prawem patronatu nad miejscowym kościołem (kaplicą), które Jagiełło przekazał na uposażenie księży katedry wawelskiej.

W latach 20. XV wieku aktywność publiczna Gniewosza zanikła. Podstolstwo krakowskie objął po nim na krótko brat Dziersław. Gniewosz pojawia się w dokumentach tylko w związku z transakcjami gospodarczymi i kłopotami rodzinnymi. W 1424 r. sprzedał dom w Krakowie (w którym ojciec gościł Wilhelma, narzeczonego królowej Jadwigi) konwentowi benedyktynów z Tyńca, a w 1428 r. pojawił się w związku z transakcją sprzedaży części Płaszowa i Sidziny. W 1431 r. procesował się z synami swojego zarządcy, którego oskarżał o zagarnięcie pieniędzy.

Możliwe, że kariera Gniewosza załamała się ze względów zdrowotnych. Żona Elżbieta wystąpiła o nieważność małżeństwa, zarzucając, że Gniewosz boskim zrządzeniem wpadł w szaleństwo. Oskarżała go, że dusił ją w łożu. Twierdziła, że jest groźny dla siebie i otoczenia. Podczas ataków choroby miał godzić brzytwą i nożycami w swoje gardło i trzeba było mu je siłą odbierać. Trzeba go było wiązać aż do uspokojenia. Małżeństwo zostało uznane za nieważne, a Elżbieta wyszła później za Jana Gniewosza z Oleksowa. Gniewosz zmarł prawdopodobnie około 1445 roku.

Ojciec i syn Gniewoszowie są nieraz myleni, również w publikacjach o charakterze naukowym, w publikacjach lokalnych i internetowych są nieraz identyfikowani jako jedna osoba[5][6][7].
Uwagi

1. ↑ Np. w biografii Gniewosza ojca w Polskim Słowniku Biograficznym Tom VIII
2. ↑ Nie jest jasne, który z nich czy obydwaj byli kasztelanami sandomierskimi. W przypisach do wydania polskiego Roczników Długosza z 1980 r. młodszego Gniewosza tytułuje się starostą lwowskim i trembowelskim. Jest to najprawdopodobniej pomyłka. Starostą lwowskim, a później i trembowelskim był w latach 90. XIV w. starszy Gniewosz związany z Rusią.

Przypisy

1. ↑ Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki ..., wydanie w przekładzie polskim PWN 1982 Księga dziesiąta i jedenasta s. 107
2. ↑ Stefan M. Kuczyński, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411, Warszawa 1980, s. 329
3. ↑ Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki ..., wydanie w przekładzie polskim PWN 1982 Księga dziesiąta i jedenasta s. 182
4. ↑ Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki ..., wydanie w przekładzie polskim PWN 1982 Księga dziesiąta i jedenasta s. 187
5. ↑ Biografia w anglojęzycznej Wikipedii
6. ↑ Dynamiczny Herbarz Rodzin Polskich
7. ↑ W obronie cnoty królowej

Bibliografia

* Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego księga 10 i 11 1406-1412, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982, ISBN 83-01-04526-8
* Stefan M. Kuczyński, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1980, ISBN 83-11-06262-5
* Anna Strzelecka, Gniewosz z Dalewic w Polski Słownik Biograficzny Tom VIII', Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław-Kraków-Warszawa 1959-1960
* Paweł Pizuński, Wielki leksykon rycerstwa polskiego L&L Firma Dystrybucyjno-Wydawnicza Sp. z o.o., Gdańsk 2007, ISBN 978-83-60597-05-7