Michał Minałto2009-05-22, ostatnia aktualizacja 2009-05-22 17:19
Unia Brzeska została zawarta pomiędzy częścią biskupów prawosławnych Rzeczpospolitej z przedstawicielami Kościoła rzymskokatolickiego. Głównym postanowieniem Unii Brzeskiej było uznanie przez biskupów prawosławnych zwierzchnictwa Watykanu i papiestwa oraz włączenie prawosławia w struktury Kościoła katolickiego w Rzeczpospolitej. Unia Brzeska została zawarta na wspólnym synodzie biskupów obydwu kościołów w Brześciu Litewskim w 1596 roku.
Przyczyny zawarcia Unii Brzeskiej
W 1054 roku doszło do schizmy wschodniej - podziału Kościoła katolickiego na dwa główne ośrodki - rzymskokatolicki z władzą papieża i Rzymu oraz prawosławny - pod zwierzchnictwem patriarchy Konstantynopola. Polska i Litwa rozwijały się pod wpływem tradycji zachodniej, rzymskokatolickiej (chrzest Polski w 966 roku, chrzest Litwy 1385 jako postanowienie Unii w Krewie). Tymczasem ziemie na wschód od Polski, które w XVI wieku stały się częścią Rzeczpospolitej, wyznawały chrześcijaństwo wschodnie (chrzest Rusi Kijowskiej w obrządku wschodnim w 988 roku). Prawosławni zamieszkiwali wschodnie i południowo-wschodnie województwa kijowskie, bracławskie, podolskie, brzeskie, mińskie, mścisławskie, witebskie, połockie. Rzeczpospolita była państwem wielowyznaniowym: oprócz rzymskich katolików i prawosławnych ziemie państwa polsko-litewskiego zamieszkiwali żydzi, kalwini, luteranie, arianie, anabaptyści. Wraz z upadkiem Cesarstwa Bizantyjskiego to Moskwa stawała się coraz silniejszym ośrodkiem prawosławia, zastępując Konstantynopol. W 1547 roku Iwan Groźny koronował się na pierwszego cara Wszechrusi - Rosji i przejął wiele tradycji władzy i religii dawnego Cesarstwa Bizantyjskiego. Od 1589 roku moskiewski patriarchat prawosławny rozpoczął reformy, które zmierzały do ustanowienia zwierzchnictwa patriarchatu moskiewskiego nad całym prawosławiem. Dla Rzeczpospolitej była to sytuacja niekorzystna, tworzyłaby Rosji narzędzie do ingerencji w wewnętrzne sprawy Polski i Litwy. Na zagrożenie wskazywali polscy jezuici, przede wszystkim Piotr Skarga w dziele "O jedności kościoła bożego" wydanym w 1577 roku.
Zasady Unii Brzeskiej
Inicjatywę zawarcia unii pomiędzy kościołami wysunęli dwaj biskupi prawosławni: Cyryl Terlecki - biskup łódzki oraz Hipacy Pociej - biskup włodzimierski. Ideę Unii popierał także najbardziej wpływowy spośród prawosławnych zwierzchników Rzeczpospolitej, biskup kijowski Michał Rahoza. Po uzyskaniu poparcia papieża Klemensa VIII w 1596 roku zwołano synod do Brześcia, na którym dokonano zawarcia Unii. Wedle dokumentu, kościół prawosławny w Rzeczpospolitej uznawał jurysdykcję papieską i zwierzchność hierarchii Kościoła katolickiego. Przyjmował tez dogmaty Kościoła katolickiego(pomiędzy rzymskim katolicyzmem a prawosławiem istnieją różnice w kwestiach dogmatycznych). Prawosławni zachowali charakterystyczne dla ich wyznania obrządki, organizację kościelną oraz kalendarz juliański. Na skutek Unii Brzeskiej powstał kościół unicki - grekokatolicki, istniejący do dziś jako Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (zwany Ukraińską Cerkwią Grekokatolicką).
W 1620 roku powstało Kolokwium Lubelskie, ważny ośrodek rozwoju kościoła grekokatolickiego, od 1683 roku działała grekokatolicka drukarnia w Supraślu. Istnienie Kościoła grekokatolickiego było zagrożone podczas rozbiorów - polityka rusyfikacji dążyła do wchłonięcia kościoła unickiego przez prawosławie. Kościół grekokatolicki przetrwał w Galicji i Lodomerii, gdzie władze austriackie zapewniły mu odpowiednie warunki rozwoju. Dziś jest drugim co do wielkości wyznaniem na Ukrainie. W Polsce kościół grekokatolicki posiada dwa ośrodki - archieparchię warszawsko-przemyską i eparchę warszawsko-gdańską.
Negowanie Unii Brzeskiej, kwestie wyznaniowe a polityka Rzeczpospolitej
Unia Brzeska stanowiła próbę ujednolicenia katolickich wyznań na terenie wielo wyznaniowego kraju. Motywowana względami politycznymi (ochrona przed Moskwą) i religijnymi, jedynie częściowo osiągnęła swoje cele. W rok po ustanowieniu Unii Brzeskiej została ona zanegowana przez część wyznawców prawosławia w Rzeczpospolitej. Na czele opozycji stanęli biskupi przemyski i lwowski oraz magnat Konstanty Ostrogski. Zwołano sobór kościoła prawosławnego, który do 1633 roku działał na terenie Rzeczpospolitej nielegalnie. Po 1633 roku nastąpiło odrodzenie Kościoła prawosławnego w Polsce wokół arcybiskupstwa w Kijowie. Od tej pory Kijów stał się ośrodkiem dwóch wyznań - unickiego (grekokatolickiego) i prawosławnego (zwanego w Rzeczpospolitej dyzunickim z powodu opozycji wobec Unii Brzeskiej). Kościół dyzunicki uznawał zwierzchnictwo patriarchatu moskiewskiego. Stan ten przyczynił się, zgodnie z obawami formułowanymi przed Unią Brzeską, do uzyskania przez Rosję narzędzi wpływu na wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej. Po powstaniach kozackich i wojnie polsko-rosyjskiej 1654 - 1667 zawarto w 1686 roku pokój Grzymułtowskiego, który oddawał w ochronę cara ludność prawosławną Rzeczpospolitej.
Więcej...
http://historia.gazeta.pl/historia/1,99 ... z1M3QCcI19
