Bogusz Szymański2009-06-02, ostatnia aktualizacja 2009-06-02 16:24
Głównym problemem politycznym końcowego okresu panowania króla Augusta II Mocnego była kwestia następstwa tronu. Na tzw. "sejmie niemym" w 1717 roku król został zmuszony do rezygnacji z planów zacieśnienia unii polsko-saskiej. August II Mocny nie zrezygnował jednak z zapewnienia sukcesji swemu synowi, Fryderykowi Augustowi. Planom tym sprzeciwiała się zarówno polska szlachta, widząca w tym zamach na swe "złote wolności", jak i sąsiednie mocarstwa, przeciwne wzmocnieniu się Rzeczypospolitej.
Rosja, Austria i Prusy dążyły do utrzymania dotychczasowego, gwarantującego jej słabość, ustroju Rzeczypospolitej. W roku 1720 Rosja i Prusy zawarły porozumienie w sprawie utrzymania wolności szlacheckich w Rzeczypospolitej, a zwłaszcza wolnej elekcji. W 1724 roku Rosja zawarła podobny układ ze Szwecją, a w 1726 roku z Austrią.
Zmiany w układzie sił w Europie Wschodniej wywołała zaniepokojenie Francji, od wieków skonfliktowanej z panującymi w Austrii Habsburgami. Znaczny wpływ na postawę Francji miał fakt, że od roku 1725 teściem króla Ludwika XV był Stanisław Leszczyński, król Polski w latach 1705-1709. Ambasador Francji w Warszawie aktywnie działał na rzecz stworzenia stronnictwa popierającego Stanisława Leszczyńskiego na tron polski.
Traktat trzech czarnych orłów
Działalność dyplomacji francuskiej w Rzeczypospolitej wzbudziła niepokój Rosji i Austrii. W odpowiedzi, zawarły one w 1732 roku pakt w celu niedopuszczenia do objęcia tronu polskiego tak przez Stanisława Leszczyńskiego, jak i Fryderyka Augusta Wettina, syna Augusta II Mocnego. Wspólnym pretendentem do korony polskiej był infant portugalski Dom Emanuel Bragança.
Do paktu zostały następnie wciągnięte Prusy. Inicjatorem trójstronnego paktu był dyplomata rosyjski Karl Gustaw von Löwenwolde. Od jego nazwiska traktat, zawarty 13 grudnia 1732 roku, nazwano "traktatem Löwenwolda" lub "traktatem trzech czarnych orłów".
Sejm konwokacyjny 1733 roku
August II Mocny zmarł 1 lutego 1733 roku. Zgodnie z prawami obowiązującymi w okresie bezkrólewia, zwołany został sejm konwokacyjny. Ustalano na nim kandydatów do tronu i uzgadniano obowiązujące ich, w razie wyboru, pacta conventa. Sejm konwokacyjny roku 1733 trwał od 27 kwietnia do 23 maja.
Zgromadzona na sejmie konwokacyjnym szlachta była w większości wrogo nastawiona do kandydatur cudzoziemskich. 22 maja 1733 roku uchwalono, że kandydatem do tronu może być wyłącznie Polak i katolik. Wnioskodawcą był interrex, prymas Teodor Potocki, będący stronnikiem Stanisława Leszczyńskiego. Przekreśliło to dążenia Rosji, Austrii i Prus do osadzenia na tronie polskim kandydata z Portugalii. Sejm ten ograniczył też prawa polityczne prostestantów (tzw. dysydentów), którzy utracili możliwość zasiadania w sejmie, trybunałach i urzędach cywilnych.
Aby odzyskać możliwość zdobycia tronu polskiego, Fryderyk August Wettin wszedł w porozumienie z Rosją i Austrią. W zamian za ich poparcie, zrzekł się swych praw do tronu austriackiego i do Kurlandii. Stosowne układy zawarł Fryderyk August z Rosją 10 lipca, zaś z Austrią 28 lipca 1733 roku. Wybór Wettina był nie na rękę Prusom, które wkrótce potem zerwały przymierze z Rosją i Austrią.
Podwójna elekcja roku 1733
12 września 1733 roku szlachta dokonała wyboru nowego króla. Ogromną większością głosów (około 13 tysięcy) wybrano Stanisława Leszczyńskiego. Nowy król przebywał już od pewnego czasu w Warszawie, do której przybył potajemnie w przebraniu kupca.
Część szlachty, złożona ze stronników Wettinów, pod wodzą Antoniego Ponińskiego, zawiązała osobną elekcję. W celu ich wsparcia, na tereny Rzeczypospolitej wkroczyły wojska rosyjskie. Pod ich osłoną, 5 października 1733 roku, około trzytysięczna grupa szlachty dokonała wyboru Fryderyka Augusta Wettina, jako Augusta III Sasa, na tron polski.
Wojna sukcesyjna polska - walki na terenie Rzeczypospolitej
Wkrótce po wojskach rosyjskich, 10 października 1733 roku, na teren Rzeczypospolitej wkroczyły także wojska saskie. Zarówno Rosja jak i Saksonia kontynuowały wzmacnianie swych sił, które wkrótce przekroczyły 100 tysięcy. Z kolei siły polskie, wierne Stanisławowi Leszczyńskiemu wynosiły od kilku do kilkunastu tysięcy żołnierzy.
Stanisław Leszczyński, licząc na interwencję francuską, udał się do Gdańska. 3 grudnia 1733 roku szlachta koronna zawiązała w Opatowie konfederację w celu obrony wolności elekcji przed interwencją rosyjsko-saską. W tym samym czasie wojska saskie zdobyły Kraków, gdzie 17 stycznia 1734 roku August III Sas koronował się na króla Polski.
Na północy, wojska rosyjskie podjęły oblężenie Gdańska, w którym przebywał król Stanisław Leszczyński. Idące na odsiecz oddziały polskie były rozbijane przez znacznie silniejsze siły rosyjskie. Z kolei Francja nie była skłonna wysyłać do Polski większych sił, poza 2,5 tysięcznym oddziałem, który nie wpłynął istotnie na przebieg walk.
29 maja 1734 roku Gdańsk upadł, a król Stanisław Leszczyński zbiegł w przebraniu chłopa do Prus Książęcych, gdzie gościny udzielił mu król Fryderyk Wilhelm I.
5 listopada 1734 roku stronnicy Stanisława Leszczyńskiego zawiązali w Dzikowie konfederację pod wodzą Adama Tarły. Oddziały konfederatów prowadziły wojnę podjazdową na Litwie i w Wielkopolsce, zajmowały na Podolu fortece w Kamieńcu Podolskim i Okopach Świętej Trójcy. Ponadto, konfederatom dzikowskim udało się porwać do walki z Rosją i Saksonią chłopów z rejonu Puszczy Kurpiowskiej, którzy zadali najeźdźcom poważne straty. Pomimo początkowych sukcesów, do połowy 1735 roku większość sił konfederacji dzikowskiej została rozbita.
Wojna sukcesyjna polska - walki w Europie Zachodniej
Poparcie praw Stanisława Leszczyńskiego miało dla Francji znaczenie głównie propagandowe. Głównym celem Francji było osłabienie Austrii i zajęcie Lotaryngii, której władca, Franciszek Stefan, był zaręczony z austriacką księżniczką Marią Teresą, późniejszą cesarzową. Wsparcie dla Francji zadeklarował wuj Ludwika XV, król Hiszpanii Filip V i książe Sabaudii, Karol Emanuel III. Obaj liczyli na nabytki terytorialne we Włoszech.
Wojna z Francją, Hiszpanią i Sabaudią zakończyła się klęską Austrii. Wojska francuskie szybko zajęły Lotaryngię i zdobyły przyczółki na wschodnim brzegu Renu. W północnych Włoszech walki toczyły się ze zmiennym szczęściem, ale wojska hiszpańskie z łatwością pokonały austriaków i do maja 1734 roku zajęły Sycylię i Neapol.
Zakończenie wojny sukcesyjnej polskiej
W październiku 1735 roku Francja i Austria zawarły rozejm, a 27 stycznia 1736 roku abdykował Stanisław Leszczyński. 18 listopada 1738 roku podpisano w Wiedniu traktat pokojowy. Na jego mocy Stanisław Leszczyński zrzekł się praw do korony Polskiej, a w zamian, otrzymał w dożywotnie władanie, przyznaną Francji, Lotaryngię. Jej dotychczasowy władca został, z kolei, wielkim księciem Toskanii. Francja uznała tzw. "sankcję pragmatyczną" dotyczącą porządku dziedziczenia tronu austriackiego, zaś Hiszpania otrzymała Neapol i Sycylię, połączone w Królestwo Obojga Sycylii.
Sytuację w Rzeczypospolitej unormował tzw. sejm pacyfikacyjny, obradujący od 25 czerwca do 9 lipca 1736 roku. Uznano na nim ważność, narzuconej przez obce mocarstwa, elekcji Augusta III Sasa, ogłoszono amnestię dla stronników Stanisława Leszczyńskiego i zażądano opuszczenia Rzeczypospolitej przez obce wojska. Przyszłość miała pokazać, że był to jedyny sejm pod panowaniem Augusta III Sasa, który nie został zerwany.
W wyniku wojny sukcesyjnej polskiej, suwerenność i podmiotowość polityczna Rzeczypospolitej uległa trwałemu ograniczeniu.
Bibliografia
Gierowski Józef Andrzej, Historia Polski 1505-1764, Warszawa 1984.
Rostworowski Emanuel, Historia powszechna: wiek XVIII, Warszawa 2001.
Staszewski Jacek, August III Sas, Wrocław 1989.
Staszewski Jacek, August II Mocny, Wrocław 1998.
http://pl.wikipedia.org/wiki/August_III_Sas
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_o_sukcesję_polską
http://en.wikipedia.org/wiki/War_of_the ... Succession
http://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Vienna_(1738)
Więcej...
http://historia.gazeta.pl/historia/1,99 ... z1M3PfHk94
Więcej...
http://historia.gazeta.pl/historia/1,99 ... z1M3PV8SlF
