Problem kozacki (1592-1648) - opracowanie

[Warka]

W drugiej połowie XVI w. ważną rolę w życiu Ukrainy zaczęli odgrywać Kozacy zaporoscy. Ta pograniczna ludność, zasiedlająca południowo-wschodnie kresy Rzeczpospolitej, już w XV w. brała udział w obronie kraju przed Tatarami i sama też organizowała napady na posiadłości tureckie. Ciągłe niebezpieczeństwo oraz wzrost ciężarów feudalnych sprzyjały rozrastaniu się na poły wojskowej organizacji Zaporożców. Od czasów Batorego wykorzystywano ich jako siłę zbrojną, tworząc tzw. rejestr kozacki (od 1590 r. liczący 1000 ludzi), a jednocześnie ograniczano swobody Kozaków nie znajdujących się w rejestrze. Doprowadziło to do wybuchu szeregu powstań kozackich (Krzysztof Kosiński - 1592, Semen Nalewajko - 1594). W 1617 r. zawarta została z Kozakami ugoda olszaniecka, która zakazywała im wypraw łupieżczych poza granice i przewidywała, iż starszy kozacki zatwierdzany będzie przez hetmana. Kozacy brali następnie udział w wyprawie 1617-18 na Moskwę i w obronie Chocimia. W 1620 r. patriarcha Konstantynopola Teofanes odwiedził Ukrainę i dokonał tam nielegalnego wyświęcenia prawosławnych biskupów. Kozacy uznali się po tym wydarzeniu za obrońców prawosławia. W 1630 r. miało miejsce kolejne powstanie kozackie pod wodzą Tarasa Fedrowicza, stłumione przez wojska koronne. Podobny los spotkał po klęsce pod Kumiejkami wystąpienie Pawluka w latach 1637-38. Rezultatem krwawych represji, jakie po nim nastąpiły, było 10 lat "złotego pokoju" i powszechna wśród Kozaków nienawiść do Rzeczypospolitej. W latach 1646-47 Władysław IV, zachęcany przez dyplomację papieską, planował wojnę z Turcją. Kozacy byli gotowi wystawić w niej 50 000 wojska w zamian za podwyższenie rejestru do 20 000. Sejm uniemożliwił jednak rozpoczęcie wojny zaczepnej, a Turcja i Tatarzy nie dali się sprowokować. Próba rozładowania utrzymującego się na Ukrainie napięcia zakończyła się niepowodzeniem. Na czele zbuntowanych Kozaków stanął Bohdan Chmielnicki.