Pierwszy podział terytorialny państwa polskiego wykształcił się w dobie średniowiecza, w okresie monarchii stanowej. Układ ten okazał się stosunkowo trwały; z pewnymi zmianami przetrwał do pierwszego rozbioru Polski.
Obszary odziedziczone w spadku po księstwach dzielnicowych nazywano ziemiami, zaś dzielnice, w których utrzymała się pełna hierarchia urzędnicza z wojewodą na czele ? województwami. Istniał również podział kraju na pięć prowincji, związany z odbywaniem sejmików generalnych. Ziemie, pomimo iż stanowiły najważniejsze jednostki podziału terytorialnego, nie posiadały własnej organizacji urzędów, zarząd ziemią skupiał pan ziemi. Stosunek ziemi do województwa kształtował się różnie, na ogół jednak jednostki te pokrywały się.
Do połowy XV w. istniały w strukturze województwa kasztelanie. Zastąpiono je, wyodrębniającymi się w XVI wieku, powiatami. Powiaty były początkowo jedynie okręgami sądowymi i skarbowymi; w skład województwa i ziemi wchodziło ich od kilku do kilkunastu. Z upływem czasu powiat stał się okręgiem administracyjnym z odrębną hierarchią urzędniczą. Obok powiatów utrzymał się podział kraju na okręgi starostw generalnych i grodowych, przy czym okręg starościński był zawsze większy od powiatu.
Podział na ziemie i województwa wytwarzał się w sposób zupełnie naturalny, nie był wynikiem żadnych przemyśleń ani sztucznych postanowień. Inaczej rzecz się miał a z powiatem, który, utworzony w oparciu o kryteria czysto ekonomiczne, stanowił wyłącznie racjonalistyczny element podziału terytorialnego. Miasta i wsie nie były traktowane w I Rzeczypospolitej jako jednostki administracyjne.
Duży wpływ na ewolucję podziału terytorialnego w dawnej Polsce wywarła Unia Lubelska. Wraz z powiększaniem terytorium kraju, wzrastała liczba województw i ziem. Oprócz Litwy w skład Rzeczypospolitej wchodziły: Małopolska, Wielkopolska oraz Ziemia Dobrzyńska i Kujawy. Wkrótce częściami składowymi Korony stały się ziemie: śląskie, pruskie i Ruś. W pierwszej połowie XVI w. wcielono do Królestwa Księstwo Mazowieckie. Inflanty pozostały przy Królestwie jako województwo inflanckie. Od tego czasu Korona składała się z dwudziestu dwóch województw i kilku ziem, zaś Wielkie Księstwo Litewskie - z ośmiu województw oraz równorzędnego administracyjnie księstwa żmudzkiego.
Poszczególne jednostki podziału terytorialnego I Rzeczypospolitej charakteryzowało duże zróżnicowanie pod względem obszaru i struktury administracji. Większe województwa istniały na wschodzie, mniejsze na zachodzie kraju. Nazwy swe brały od miast stanowiących ośrodek życia politycznego i gospodarczego, bądź od krain geograficznych, i tak istniały województwa: poznańskie, lubelskie, krakowskie a także podolskie czy ruskie. Nowe województwa wytyczano wraz z pozyskiwaniem kolejnych nabytków terytorialnych. Skutkiem ekspansji w XVIII w. obszar Rzeczypospolitej wynosił 733 tys. km, a liczba województw wzrosła do trzydziestu trzech.
Po zjednoczeniu państwa polskiego zarząd lokalny nadal spoczywał w rękach urzędników ziemskich, utracili oni jednak w dużej mierze swoje dawne funkcje. Na czele hierarchii ziemskiej stał wojewoda, ale właściwy zarząd krajem pozostawał w rękach starostów. Wszystkie urzędy ziemskie obsadzane były dożywotnio przez króla; przy czym nominacja wojewody wymagała konsultacji z panami ziemi. Kandydatów na urzędników ziemskich wybierano na sejmikach elekcyjnych spośród szlachty osiadłej w danej ziemi. O wysokości uposażenia kandydata decydował monarcha. Z upływem czasu, w związku z umacnianiem się pozycji reprezentacji stanowych, osobowa podległość urzędników królowi ulegała stopniowemu ograniczeniu, podległość służbowa wojewody i starosty utrzymywała się jeszcze przez długi czas.
Urząd wojewody ukształtował się w dobie wczesnego średniowiecza. Miał charakter stały, był nieodwołalny i niedziedziczny. Wojewoda stał na czele województwa i pełnił jednocześnie funkcję zwierzchnika rady panów. Przewodził sejmikom elekcyjnym i sprawował dowództwo nad oddziałami pospolitego ruszenia. Urzędnikowi temu przysługiwały uprawnienia kontrolne i nadzorcze nad miastam a w Małopolsce sprawował nadzór nad sądami ziemskimi. Dominująca pozycja wojewody w strukturze administracji i większe znaczenie urzędu, wynikało z przysługującego wojewodzie członkostwa w Senacie.
Starosta nie brał udziału posiedzeniach Senatu. Pochodził ze swobodnej nominacji królewskiej i mógł być w każdej chwili odwołany. Urząd starosty ewoluował w XIV w. Starosta stał na czele okręgu starościńskiego, sprawując w nim zarząd z polecenia królewskiego i niewiele miał wspólnego z czeskim capitaneusem, od którego wywodzi się nazwa urzędu. Władza starostów obejmowała zarząd jednym lub kilkoma grodami. Ich kompetencje uległy znacznemu rozszerzeniu w okresie, gdy jednostką administracyjną stawał się powiat; starosta zajął wówczas pozycję administratora powiatu. Nazywany był ramieniem króla, gdyż wykonywał jego zlecenia dotyczące zarządu państwem. Władza starosty była bardzo duża; starosta prawował zwierzchnictwo nad burgrabiami w grodach, mianował i zatwierdzał wójtów w miastach, sądził szlachtę. Jako namiestnik królewski sprawował w zastępstwie monarchy funkcje administracyjne i wojskowe; miał w szczególności prawo zwoływania pospolitego ruszenia. Nie mógł jedynie wydawać przywilejów. Starostami zostawali zaufani ludzie panującego. Królowie powoływali na starostów przedstawicieli mniej zamożnej szlachty, nie wiążąc kandydata warunkiem domicylu. W XV w. istnieli na obszarze I Rzeczypospolitej starostowie generalni, oraz starostowie grodzcy. Ziemie, które nie podlegały staroście generalnemu określano mianem starostw ziemskich. Szerokie uprawnienia starostów uległy uszczupleniu mocą konstytucji z 1611 roku - taką pozycję utrzymał starosta do roku 1775.
Bibliografia
M.Kallas,Historia Polski, Warszawa 2003.
St.Kutrzeba,Historia ustroju Polski, Warszawa 1949.
H. Łowmiański, historia Polski, t2 Łódź, 1957.
Województwo i powiat w dawnej Polsce
Społeczeństwo polskie epoki Odrodzenia i wczesnego Baroku charakteryzowało się silnym dynamizmem demograficznym. Polska stała się w tym czasie nie tylko jednym z największych, ale i najludniejszych krajów w Europie. Po włączeniu Inflant i rozejmie w Jamie Zapolskim w 1582 roku Rzeczpospolita obejmowała obszar 815 tys. km². Jednak największy rozwój terytorialny przypada na I połowę XVII wieku, po pokoju wieczystym w Polanowie z 1634 roku. Obszar państwa wraz z lennami wyniósł wówczas blisko milion km², dokładnie 990 tys. km². W ówczesnej Europie tylko państwo rosyjskie miało większe terytorium.
-
- Posty: 803
- https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
- Rejestracja: 31 paź 2010, 04:37
Wróć do „Gospodarka, kultura i społeczeństwo”
Przejdź do
- Historia Polski
- ↳ Regulamin oraz ogłoszenia
- ↳ Czasy przed powstaniem państwa polskiego
- ↳ Ziemie polskie przed przybyciem Słowian
- ↳ Plemiona słowiańskie na ziemiach polskich
- ↳ Kultura i wierzenia Słowian
- ↳ Czasy przed powstaniem państwa polskiego ogólnie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska Piastów
- ↳ Państwo pierwszych Piastów
- ↳ Polska dzielnicowa
- ↳ Zjednoczone Królestwo
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Polska Piastów ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska Jagiellonów
- ↳ Rządy Andegawenów w Polsce
- ↳ Polityka wewnętrzna i przemiany ustrojowe
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Stosunki polsko-litewskie
- ↳ Konflikt polsko-krzyżacki
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Polska Jagiellonów ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Polska króli elekcyjnych
- ↳ Pierwsi władcy elekcyjni
- ↳ Wazowie na tronie polskim
- ↳ Wiśniowecki i Sobieski
- ↳ Sasi na tronie polskim
- ↳ Stanisław August Poniatowski
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Bitwy, wojny i kampanie
- ↳ Polska króli elekcyjnych ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Ziemie polskie pod zaborami
- ↳ Epoka napoleońska
- ↳ Powstania
- ↳ I Wojna Światowa
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Życie polityczne na emigracji
- ↳ Ziemie polskie pod zaborami ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Dzieje II Rzeczypospolitej
- ↳ Bitwy, wojny i kampanie
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Ustrój, polityka zagraniczna
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Dzieje II Rzeczypospolitej ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ II Wojna Światowa (1939-1945)
- ↳ Kampania wrześniowa
- ↳ Polacy na wojennych frontach
- ↳ Państwo podziemne i okupacja
- ↳ Powstanie Warszawskie
- ↳ Polityka, dyplomacja
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ II Wojna Światowa ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia PRL
- ↳ Wprowadzenie demokracji ludowej 1945-1956
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Opozycja i protesty w PRL
- ↳ Polityka, ustrój i dyplomacja
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Historia PRL ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia III Rzeczypospolitej
- ↳ Życie polityczne III RP
- ↳ Gospodarka, kultura i społeczeństwo
- ↳ Polska polityka zagraniczna
- ↳ Wojsko, technika i uzbrojenie
- ↳ Historia III RP ogólnie
- ↳ Biografie
- ↳ Ciekawe tematy dot. historii Polski na innych forach
- ↳ Historia Polski ogólnie
- ↳ Inne zagadnienia dotyczące historii Polski
- ↳ Alternatywna historia Polski
- ↳ Teksty źródłowe
- ↳ Zamki i pałace
- ↳ Tablice historyczne
- ↳ Słownik historyczny
- ↳ Drzewa genealogiczne
- ↳ Artykuły historyczne
- ↳ Historia lokalna
- ↳ Historia Polski na YouTube
- ↳ Ciekawostki historyczne na HistoriaPolski.eu
- ↳ Aktualności historyczne
- Działy specjalne powiązane z historią Polski
- ↳ Numizmatyka
- ↳ Heraldyka
- ↳ Archeologia Polski
- ↳ HistoriaPolski.eu for english users
- Recenzje
- ↳ Książki historyczne
- ↳ Filmy historyczne
- ↳ Gry komputerowe
- ↳ Strony internetowe o historii Polski
- ↳ Wolna Polska - prawdziwe informacje
- Pozostałe sekcje
- ↳ Hyde Park
- ↳ Pomoc dla użytkowników
- ↳ KONKURSY, PLEBISCYTY, QUIZY
- ↳ Humor
- Zaprzyjaźnione strony
- ↳ Artur Rogóż - Złote Finanse
- ↳ Serwis www.kliniska.com
- ↳ Wydawnictwo Bellona
- ↳ Polskie Dzieje - Historia Polski w Internecie
- ↳ Godło.pl
- ↳ II WOJNA ŚWIATOWA - największa baza danych dotyczących światowego konfliktu
- ↳ Nieznana historia
- ↳ Archiwa historyczne Videofact po polsku
- ↳ DENARY Władców Polski. Najstarsze polskie monety
- ↳ Historyczne bitwy
- ↳ historia-news.pl
- ↳ Ale Historia
- ↳ Forum Historyczne - historyk.eu
- ↳ Temida i Klio - historia prawa
- ↳ Wlochy.edu.pl: Włochy - Portal edukacyjno informacyjny
- ↳ Porty lotnicze i informacje o portach lotniczych
- ↳ historiami.pl Historia, tajemnice, opowieści, zagadki, fakty