Powstania kozackie
: 21 gru 2012, 19:39
Wchodzące w skład państwa - Rzeczpospolita Obojga Narodów - ziemie ukrainne przysporzyły wielu problemów w epoce nowożytnej. Na terenach tych prowadzono bardzo intensywną akcję osadniczą, szlachta polska i ruska zasiedlała słabo zaludnione obszary co z czasem doprowadziło do skupienia większej części tych ziem w rękach niewielkiej liczby magnatów (Wiśniowieccy, Ostrogscy, Zasławscy itp.) .
Ucisk ze strony właścicieli wielkich majątków powodował masową ucieczkę poddanych chłopów na tereny położone za Dnieprem – tzw. „Dzikie Pola”. Tam chłopi ukraińscy założyli tzw. sicz zaporoską zorganizowaną na wzór obozów wojskowych. Kozacy – bo tak zaczęto ich nazywać coraz śmielej domagać się zaczęli niezależności swojego kraju i równouprawnienia z innymi mieszkańcami Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Stąd powstania kozackie.
Już za czasów króla Zygmunta Augusta około trzystu kozaków walczy w szeregach polskiego wojska. Otrzymują żołd i są przyjęci na służbę Rzeczypospolitej. Tworzą tzw. „rejestr kozacki”.
Kozacy w poszukiwaniu nowych łupów i zdobyczy bardzo często wypuszczali się na Krym atakując Chanat Krymski. Te wyprawy na Tatarów powodowały odwet z ich strony, którzy pustoszyli ziemie Rzeczypospolitej. Powodowało to także zadrażnienia z Turcją, której podlegał Chanat Krymski. Sejm polski w 1590 roku starał się dyscyplinować Kozaków powiększając ich rejestr do 3000 osób – wpisani do niego Kozacy mieli skłądać przysięgę na wierność Rzeczpospolitej.
Nie uspokoiło to jednak nastrojów i Kozacy w 1591 roku rozpoczęli powstanie, które miało charakter prywatnej wojny przeciwko kniaziowi Konstantemu Ostrogskiemu. Przywódca powstania Krzysztof Kosiński złożył jednak hołd kniaziowi w 1593 r.
W 1595 roku Szymon Nalewajko rozpoczyna kolejne powstanie. Tabor kozacki zostaje jednak otoczony na uroczysku Sołonica w maju 1596 roku i po dwutygodniowym oblężeniu brutalnie zmasakrowany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Po ogłoszeniu w 1601 roku amnestii dla uczestników obu powstań rozpoczyna się tzw. „doba heroiczna kozaczyzny”. Kozacy walczą u boku Rzeczpospolitej z Turcją, Szwecją i Rosją.
W 1630 roku po zakończeniu wojen Polski ze Szwecją znów pojawili się przedstawiciele radykalnej grupy braci kozackich żądających zwiększenia rejestru i żołdu od Rzeczypospolitej. Wybucha powstanie Tarasa Fedorowicza spacyfikowane jednak przez hetmana Stanisłąwa Koniecpolskiego.
Pokój z Turcją zobowiązywał Rzeczpospolitą do powstrzymania wypadów kozackich nad Morze Czarne. Temu służyć miała budowy twierdzy Kudak na brzegu Dniepru, która miała kontrolować komunikację pomiędzy Siczą a resztą Ukrainy. Chodziło o powstrzymanie dostaw broni i amunicji na Sicz. Budowanie Kudaku spowodowało atak kozacki pod dowództwem Iwana Sulimy. Szturm kozacki zakończył się wybiciem załogi i zrównaniem z ziemią budowanego zamku. Zbuntowani Kozacy Sulimy zostali spacyfikowani przez Kozaków rejestrowych, a przywódcę powstania stracono w Warszawie.
W 1637 roku wybuchło powstanie pod przywództwem Pawła Buta (Pawluka). Pawluk wezwał do powstania przeciwko Rzeczypospolitej, które miało ograniczony zasięg i upadło w grudniu 1637 roku pod Kumejkami.
Konstytucja sejmowa z 1638 roku pozbawiała Kozaków nabytych wcześniej praw i poza szczupłym rejestrem Kozaków resztę traktowała jak chłopów.
W 1647 roku na Niż uciekł Bohdan Chmielnicki – przedstawiciel starszyzny kozackiej, zabierając ze sobą listy królewskie, które obiecywały Kozakom przywrócenie ich praw. Chmielnicki zdobył je podstępem od hetmana kozackiego Jana Barabasza i nie zamierzał ich wykorzystywać według intencji królewskich. Uciekł na Niż z powodu zatargu z sąsiadem Danielem Czaplińskim, który najechał jego majątek i porwał mużonę. Czapliński oskarżył Chmielnickiego o zdradę. Oskarżenie było słuszne gdyż Chmielnicki bezskutecznie zabiegając o sprawiedliwość u króla zbiegł do Tuhaj Beja. Pierwsze strzały padły w styczniu 1648 roku. Koło Chortycy rozbito garnizon wojsk polskich kontrolujących komunikację z Siczą. Potem były klęski wojsk koronnych pod Żółtymi Wodami 29 kwietnia-16 mają, klęska pod Korsuniem (zaskoczona w lesie, podczas odwrotu armia koronna) – 26 mają i ucieczka wojk koronnych spod Piławiec 20 września na wieść o zbliżających się czambułów tataraskich.
W lipcu 1649 roku rozpoczęło się oblężenie twierdzy z Zbarażu przez wojska kozacko-tatarskie. Dzięki wymknięciu się z oblężenia Mikołaja Skrzetuskiego, który dostarczył wiadomość o oblężonych do króla – Jan Kazimierz ruszył na odsiecz Zbaraża. Sprawa skończyła się ugodą zawartą pod Zborowem (tzw. ugoda zborowska).
Nieprzestrzeganie postanowień ugody zborowskiej i dążenie Chmielnickiego do utworzenia samodzielnego państwa spowodowały kolejne konflikty: 28-30 czerwca 1651 r. doszło do zwycięskiej bitwy wojsk koronnych pod Beresteczkiem. Zwycięstwo odniesiono głównie dzięki zastosowaniu nowej taktyki: przeciwko Kozakom uderzyła jazda a przeciwko świetnym jeźdźcom tatarskim użyto taktyki walki w taborze (powiązane ze sobą wozy) i użyto amunicji. Polacy po tej bitwie dokonali ogromnej rzezi Kozaków za co spotkał ich odwet w 1652 roku pod Batohem. Klęska wojsk koronnych w tym wypadku spowodowana była buntem w obozie wojsk polskich; hetman Kalinowski próbował tłumić bunt jazdy przy pomocy piechoty. 17 grudnia 1653 roku w czasie walk mołdawskich zawarto pod Żwańcem układ, który ponawiał postanowienia ugody zborowskiej. Po ugodzie Kozaków z Moskwą w 1654 roku w Perejasławiu Ukraina poddała się pod opiekę Moskwie. 29 stycznia-1 lutego 1655 roku armia polsko-tatarska zwyciężyła pod Ochmatowem z siłami kozacko-rosyjskimi.
Wreszcie po rokowaniach Iwana Wyhowskiego z komisarzami króla Jana Kazimierza zawarto w Hadziaczu 16 września 1658 roku unię na mocy której Ukraina wchodziła do Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako trzeci człon.
Na mocy rozejmu polsko-rosyjskiego w Andruszowie 30 stycznia 1667 roku dokonano podziału Ukrainy na prawobrzeżną, pod zwierzchnictwem Polski i lewobrzeżną pod Rosją. Piotr Doroszenko kolejny hetman kozacki chciał w sojuszu z Tatarami odzyskać pełną niezależność swojego państwa od obu potężnych sąsiadów (Polski i Rosji). Przedsięwzięcie zakończyło sięklęską kozacką pod Pohajcami (październik 1667 r.)
W 1672 roku po wojnie z Turcją i traktacie w Buczaczu Rzeczpospolita musiała zrzec się Ukrainy.
Pokój Grzymułtowskiego z Rosją z 1686 roku potwierdzał warunki traktatu andruszowskiego o podziale Ukrainy. Także na mocy traktatu karłowickiego z 1699 roku Turcja zrzekała się Ukrainy prawobrzeżnej i Podola z Kamieńcem Podolskim na rzecz Polski.
W 1702 roku podczas powstania Semena Paleja kozacy starali się zająć znaczne obszary co było ich odpowiedzią na decyzję Sejmu z 1699 roku likwidującej Kozaczyznę na terenach Ukrainy w części należącej do Polski, ale hetman Adam Sieniawski skutecznie im to uniemożliwił. Rosja udzielała wsparcia powstańcom i reprezentującego ich Iwana Mazepę który dążył bezskutecznie do zjednoczenia podzielonych ziem kozackich – Lewobrzeża, Prawobrzeża, Zaporoża i Ukrainy Słobodzkiej – i stworzenia na tym terytorium nowoczesnego państwa na wzór monarchii zachodnioeuropejskich. W tym celu wspierał rozwój wyższych warstw społecznych – starszyzny kozackiej i mieszczaństwa. Choć odzyskano wiele miejscowości w rękach powstańców pozostała tylko Biała Cerkiew.
Armia kozacko-tatarska.
W czasie powstania Chmielnickiego armia powstańcza mogła liczyć ok. 300 tysięcy żólnierzy. Składała się z
1.chłopskiej czerni uzbrojonej w samopały pistolety i spisy (włócznie) oraz szable, cepy, kosy osadzone na szstorc, końskie i baranie szczęki osadzone na kijach.
2.Wojska zaporoskiego, które z kolei składało się z piechoty i jazdy, a całość składała się z pułków (4 do 16).
Na czele pułku stał pułkownik mający w sztabie oboźnego i pisarza. Pułki dzieliły się na: roty, a te na półroty, sotnie i kurenie. Rotami dowodzili porucznicy, półrotami assawułowie, sotniami – setnicy, kureniami atamanowie kurenni. Byli tez chorążowie, trębacze i dobosze.
Broń: piszczele (strzelby), szable, bandolety i spisy. Po 1648 r. w piechocie zaporoskiej pojawiły się rusznice, muszkiety i arkebuzy zdobyte na Polakach lub zakupione. Używano także łuków. Przed atakami jazdy nieprzyjaciela piechotę zaporoską chroniły szańce lub wozy taboru. Piechota broniła się szablami lub spisami. W sotniach konnych i pieszych bronią zaczepną były strzelby, łuki, spisy, szable i tarcze (rzadko) Jazda była nieliczna, zatem piechota była decydującym ogniwem sił kozackich. Piechota wyruszała pod osłoną taboru złożonego z dwóch rzędów wozów. Tabor ubezpieczały ze wszystkich stron patrole konne 1-2 osobowe. Z chwilą pojawienia się przeciwnika wozy formowano w trójkąt i łączono łańcuchami. Na wozach ustawiano lekkie armaty. Siły nieprzyjaciela starano się odpierać ogniem piszczeli i lekkich armat. Jazda stosowała tzw. ławę linię o zagiętych skrzydłach starając się oskrzydlać nieprzyjaciela. Każdy pułk kozacki miał od 5 do 6 armat które udzielały wsparcia piechocie. Artyleria armii liczyła ok. trzydziestu dział o większych wagomiarach.
Tatarzy.
Uzbrojeni w łuki, dzirytyi szable. Podstawową formacją była lekka jazda pozbawiona uzbrojenia ochronnego – tylko najbogatsi posiadali misiurki i kolczugi. Uzbrojenie zaczepne: szable, koncerze, dziryty, łuki z sajdakami na 18-20 strzał i tarcze lub kałkany tureckie. U bogatszych spotkać można było rusznice pistolety lub muszkiety. Strazały z tatarskich łuków miały dwa razy większy zasięg niż kula z ówczesnej broni palnej. Nieliczne były oddz. Piesze -uzbrojeni w janczarki – strzelby wschodniego pochodzenia o długiej lufie i zakrzywionej kolbie oraz lekkie działka. Oddziały te wykorzystywano do zdobywania umocnień. Wojsko tatarskie dzieliło się na czambuły. Każdy Tatar zobowiązany był do samodzielnego zaprowiantowania (surowa konina i proso na mamałygę) Czambuły przemieszczały się bardzo sprawnie każdy bowiem jeździec miał kilka koni. Po przybyciu na miejsce wojska dzielono na kosz (obóz) i czambuły rabunkowe. Tatarzy uderzali ławą składającą się z kilku rzędów starając się oskrzydlać nieprzyjaciela (zazwyczaj z lewego skrzydła). Stosowano także pozorowaną ucieczkę. Często konnica tatarska przejeżdzała w pełnym galopie przed czołem stojących oddziałów ostrzeliwując złuków i potęgując wrażenie przeraźliwym krzykiem. Liczono na wprowadzenie zamętów w oddziałach nieprzyjaciela i wówczas przechodzono do bezpośredniego natarcia a z czasem walka przeradzała się w indywidualne pojedynki.
ARKADIUSZ BEDNARCZYK
L i t e r a t u r a:
M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2004
T M. Nowak, J. Wimmer "Historia oręża polskiego 963-1795" Warszawa 1981
R. Romański, Beresteczko 1651, Warszawa 2007
J. Sikorski, Zarys dziejów wojskowości powszechnej do końca XIX w. Warszawa 1975
W.A. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie – dzieje Kozaczyzny do 1648 roku . Kraków 1984
W.A. Serczyk, Na płonącej Ukrainie. Dzieje kozaczyzny 1648-51. Warszawa 2007
W.A. Serczyk. Historia Ukrainy. Warszawa 2001
Ucisk ze strony właścicieli wielkich majątków powodował masową ucieczkę poddanych chłopów na tereny położone za Dnieprem – tzw. „Dzikie Pola”. Tam chłopi ukraińscy założyli tzw. sicz zaporoską zorganizowaną na wzór obozów wojskowych. Kozacy – bo tak zaczęto ich nazywać coraz śmielej domagać się zaczęli niezależności swojego kraju i równouprawnienia z innymi mieszkańcami Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Stąd powstania kozackie.
Już za czasów króla Zygmunta Augusta około trzystu kozaków walczy w szeregach polskiego wojska. Otrzymują żołd i są przyjęci na służbę Rzeczypospolitej. Tworzą tzw. „rejestr kozacki”.
Kozacy w poszukiwaniu nowych łupów i zdobyczy bardzo często wypuszczali się na Krym atakując Chanat Krymski. Te wyprawy na Tatarów powodowały odwet z ich strony, którzy pustoszyli ziemie Rzeczypospolitej. Powodowało to także zadrażnienia z Turcją, której podlegał Chanat Krymski. Sejm polski w 1590 roku starał się dyscyplinować Kozaków powiększając ich rejestr do 3000 osób – wpisani do niego Kozacy mieli skłądać przysięgę na wierność Rzeczpospolitej.
Nie uspokoiło to jednak nastrojów i Kozacy w 1591 roku rozpoczęli powstanie, które miało charakter prywatnej wojny przeciwko kniaziowi Konstantemu Ostrogskiemu. Przywódca powstania Krzysztof Kosiński złożył jednak hołd kniaziowi w 1593 r.
W 1595 roku Szymon Nalewajko rozpoczyna kolejne powstanie. Tabor kozacki zostaje jednak otoczony na uroczysku Sołonica w maju 1596 roku i po dwutygodniowym oblężeniu brutalnie zmasakrowany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Po ogłoszeniu w 1601 roku amnestii dla uczestników obu powstań rozpoczyna się tzw. „doba heroiczna kozaczyzny”. Kozacy walczą u boku Rzeczpospolitej z Turcją, Szwecją i Rosją.
W 1630 roku po zakończeniu wojen Polski ze Szwecją znów pojawili się przedstawiciele radykalnej grupy braci kozackich żądających zwiększenia rejestru i żołdu od Rzeczypospolitej. Wybucha powstanie Tarasa Fedorowicza spacyfikowane jednak przez hetmana Stanisłąwa Koniecpolskiego.
Pokój z Turcją zobowiązywał Rzeczpospolitą do powstrzymania wypadów kozackich nad Morze Czarne. Temu służyć miała budowy twierdzy Kudak na brzegu Dniepru, która miała kontrolować komunikację pomiędzy Siczą a resztą Ukrainy. Chodziło o powstrzymanie dostaw broni i amunicji na Sicz. Budowanie Kudaku spowodowało atak kozacki pod dowództwem Iwana Sulimy. Szturm kozacki zakończył się wybiciem załogi i zrównaniem z ziemią budowanego zamku. Zbuntowani Kozacy Sulimy zostali spacyfikowani przez Kozaków rejestrowych, a przywódcę powstania stracono w Warszawie.
W 1637 roku wybuchło powstanie pod przywództwem Pawła Buta (Pawluka). Pawluk wezwał do powstania przeciwko Rzeczypospolitej, które miało ograniczony zasięg i upadło w grudniu 1637 roku pod Kumejkami.
Konstytucja sejmowa z 1638 roku pozbawiała Kozaków nabytych wcześniej praw i poza szczupłym rejestrem Kozaków resztę traktowała jak chłopów.
W 1647 roku na Niż uciekł Bohdan Chmielnicki – przedstawiciel starszyzny kozackiej, zabierając ze sobą listy królewskie, które obiecywały Kozakom przywrócenie ich praw. Chmielnicki zdobył je podstępem od hetmana kozackiego Jana Barabasza i nie zamierzał ich wykorzystywać według intencji królewskich. Uciekł na Niż z powodu zatargu z sąsiadem Danielem Czaplińskim, który najechał jego majątek i porwał mużonę. Czapliński oskarżył Chmielnickiego o zdradę. Oskarżenie było słuszne gdyż Chmielnicki bezskutecznie zabiegając o sprawiedliwość u króla zbiegł do Tuhaj Beja. Pierwsze strzały padły w styczniu 1648 roku. Koło Chortycy rozbito garnizon wojsk polskich kontrolujących komunikację z Siczą. Potem były klęski wojsk koronnych pod Żółtymi Wodami 29 kwietnia-16 mają, klęska pod Korsuniem (zaskoczona w lesie, podczas odwrotu armia koronna) – 26 mają i ucieczka wojk koronnych spod Piławiec 20 września na wieść o zbliżających się czambułów tataraskich.
W lipcu 1649 roku rozpoczęło się oblężenie twierdzy z Zbarażu przez wojska kozacko-tatarskie. Dzięki wymknięciu się z oblężenia Mikołaja Skrzetuskiego, który dostarczył wiadomość o oblężonych do króla – Jan Kazimierz ruszył na odsiecz Zbaraża. Sprawa skończyła się ugodą zawartą pod Zborowem (tzw. ugoda zborowska).
Nieprzestrzeganie postanowień ugody zborowskiej i dążenie Chmielnickiego do utworzenia samodzielnego państwa spowodowały kolejne konflikty: 28-30 czerwca 1651 r. doszło do zwycięskiej bitwy wojsk koronnych pod Beresteczkiem. Zwycięstwo odniesiono głównie dzięki zastosowaniu nowej taktyki: przeciwko Kozakom uderzyła jazda a przeciwko świetnym jeźdźcom tatarskim użyto taktyki walki w taborze (powiązane ze sobą wozy) i użyto amunicji. Polacy po tej bitwie dokonali ogromnej rzezi Kozaków za co spotkał ich odwet w 1652 roku pod Batohem. Klęska wojsk koronnych w tym wypadku spowodowana była buntem w obozie wojsk polskich; hetman Kalinowski próbował tłumić bunt jazdy przy pomocy piechoty. 17 grudnia 1653 roku w czasie walk mołdawskich zawarto pod Żwańcem układ, który ponawiał postanowienia ugody zborowskiej. Po ugodzie Kozaków z Moskwą w 1654 roku w Perejasławiu Ukraina poddała się pod opiekę Moskwie. 29 stycznia-1 lutego 1655 roku armia polsko-tatarska zwyciężyła pod Ochmatowem z siłami kozacko-rosyjskimi.
Wreszcie po rokowaniach Iwana Wyhowskiego z komisarzami króla Jana Kazimierza zawarto w Hadziaczu 16 września 1658 roku unię na mocy której Ukraina wchodziła do Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako trzeci człon.
Na mocy rozejmu polsko-rosyjskiego w Andruszowie 30 stycznia 1667 roku dokonano podziału Ukrainy na prawobrzeżną, pod zwierzchnictwem Polski i lewobrzeżną pod Rosją. Piotr Doroszenko kolejny hetman kozacki chciał w sojuszu z Tatarami odzyskać pełną niezależność swojego państwa od obu potężnych sąsiadów (Polski i Rosji). Przedsięwzięcie zakończyło sięklęską kozacką pod Pohajcami (październik 1667 r.)
W 1672 roku po wojnie z Turcją i traktacie w Buczaczu Rzeczpospolita musiała zrzec się Ukrainy.
Pokój Grzymułtowskiego z Rosją z 1686 roku potwierdzał warunki traktatu andruszowskiego o podziale Ukrainy. Także na mocy traktatu karłowickiego z 1699 roku Turcja zrzekała się Ukrainy prawobrzeżnej i Podola z Kamieńcem Podolskim na rzecz Polski.
W 1702 roku podczas powstania Semena Paleja kozacy starali się zająć znaczne obszary co było ich odpowiedzią na decyzję Sejmu z 1699 roku likwidującej Kozaczyznę na terenach Ukrainy w części należącej do Polski, ale hetman Adam Sieniawski skutecznie im to uniemożliwił. Rosja udzielała wsparcia powstańcom i reprezentującego ich Iwana Mazepę który dążył bezskutecznie do zjednoczenia podzielonych ziem kozackich – Lewobrzeża, Prawobrzeża, Zaporoża i Ukrainy Słobodzkiej – i stworzenia na tym terytorium nowoczesnego państwa na wzór monarchii zachodnioeuropejskich. W tym celu wspierał rozwój wyższych warstw społecznych – starszyzny kozackiej i mieszczaństwa. Choć odzyskano wiele miejscowości w rękach powstańców pozostała tylko Biała Cerkiew.
Armia kozacko-tatarska.
W czasie powstania Chmielnickiego armia powstańcza mogła liczyć ok. 300 tysięcy żólnierzy. Składała się z
1.chłopskiej czerni uzbrojonej w samopały pistolety i spisy (włócznie) oraz szable, cepy, kosy osadzone na szstorc, końskie i baranie szczęki osadzone na kijach.
2.Wojska zaporoskiego, które z kolei składało się z piechoty i jazdy, a całość składała się z pułków (4 do 16).
Na czele pułku stał pułkownik mający w sztabie oboźnego i pisarza. Pułki dzieliły się na: roty, a te na półroty, sotnie i kurenie. Rotami dowodzili porucznicy, półrotami assawułowie, sotniami – setnicy, kureniami atamanowie kurenni. Byli tez chorążowie, trębacze i dobosze.
Broń: piszczele (strzelby), szable, bandolety i spisy. Po 1648 r. w piechocie zaporoskiej pojawiły się rusznice, muszkiety i arkebuzy zdobyte na Polakach lub zakupione. Używano także łuków. Przed atakami jazdy nieprzyjaciela piechotę zaporoską chroniły szańce lub wozy taboru. Piechota broniła się szablami lub spisami. W sotniach konnych i pieszych bronią zaczepną były strzelby, łuki, spisy, szable i tarcze (rzadko) Jazda była nieliczna, zatem piechota była decydującym ogniwem sił kozackich. Piechota wyruszała pod osłoną taboru złożonego z dwóch rzędów wozów. Tabor ubezpieczały ze wszystkich stron patrole konne 1-2 osobowe. Z chwilą pojawienia się przeciwnika wozy formowano w trójkąt i łączono łańcuchami. Na wozach ustawiano lekkie armaty. Siły nieprzyjaciela starano się odpierać ogniem piszczeli i lekkich armat. Jazda stosowała tzw. ławę linię o zagiętych skrzydłach starając się oskrzydlać nieprzyjaciela. Każdy pułk kozacki miał od 5 do 6 armat które udzielały wsparcia piechocie. Artyleria armii liczyła ok. trzydziestu dział o większych wagomiarach.
Tatarzy.
Uzbrojeni w łuki, dzirytyi szable. Podstawową formacją była lekka jazda pozbawiona uzbrojenia ochronnego – tylko najbogatsi posiadali misiurki i kolczugi. Uzbrojenie zaczepne: szable, koncerze, dziryty, łuki z sajdakami na 18-20 strzał i tarcze lub kałkany tureckie. U bogatszych spotkać można było rusznice pistolety lub muszkiety. Strazały z tatarskich łuków miały dwa razy większy zasięg niż kula z ówczesnej broni palnej. Nieliczne były oddz. Piesze -uzbrojeni w janczarki – strzelby wschodniego pochodzenia o długiej lufie i zakrzywionej kolbie oraz lekkie działka. Oddziały te wykorzystywano do zdobywania umocnień. Wojsko tatarskie dzieliło się na czambuły. Każdy Tatar zobowiązany był do samodzielnego zaprowiantowania (surowa konina i proso na mamałygę) Czambuły przemieszczały się bardzo sprawnie każdy bowiem jeździec miał kilka koni. Po przybyciu na miejsce wojska dzielono na kosz (obóz) i czambuły rabunkowe. Tatarzy uderzali ławą składającą się z kilku rzędów starając się oskrzydlać nieprzyjaciela (zazwyczaj z lewego skrzydła). Stosowano także pozorowaną ucieczkę. Często konnica tatarska przejeżdzała w pełnym galopie przed czołem stojących oddziałów ostrzeliwując złuków i potęgując wrażenie przeraźliwym krzykiem. Liczono na wprowadzenie zamętów w oddziałach nieprzyjaciela i wówczas przechodzono do bezpośredniego natarcia a z czasem walka przeradzała się w indywidualne pojedynki.
ARKADIUSZ BEDNARCZYK
L i t e r a t u r a:
M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2004
T M. Nowak, J. Wimmer "Historia oręża polskiego 963-1795" Warszawa 1981
R. Romański, Beresteczko 1651, Warszawa 2007
J. Sikorski, Zarys dziejów wojskowości powszechnej do końca XIX w. Warszawa 1975
W.A. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie – dzieje Kozaczyzny do 1648 roku . Kraków 1984
W.A. Serczyk, Na płonącej Ukrainie. Dzieje kozaczyzny 1648-51. Warszawa 2007
W.A. Serczyk. Historia Ukrainy. Warszawa 2001