Stanisław Poniatowski

[Artur Rogóż]

Stanisław Poniatowski (ur. 15 września 1676, Chojnik k. Gromnik – zm. 29 sierpnia 1762, Ryki), podstoli wielki litewski, podskarbi wielki litewski (od 1722), regimentarz koronny od 1728, generał-lejtnant wojsk koronnych, wojewoda mazowiecki (od 1731), kasztelan krakowski (od 1752), twórca potęgi rodu Poniatowskich.

Studiował w Wiedniu, potem zaciągnął się do armii austriackiej ks. Eugeniusza Sabaudzkiego walczącej przeciw Turkom, podczas walk wielokrotnie wykazywał się wielkim męstwem. Następnie przeszedł w służbę Sapiehów i brał po ich stronie udział w wojnie domowej na Litwie. Był jednym z najgorliwszych popleczników Karola XII, został generałem szwedzkim, zaś po bitwie pod Połtawą (1709), w której uratował królowi życie, działał jako dyplomata w Turcji, ujawnił niezwykły talent i przedsiębiorczość, obalając dwu wezyrów (Alego i Nuumana Küprülich) i doprowadzając do wypowiedzenia przez Turcję wojny Rosji.

Po śmierci Karola XII przeszedł do Augusta II, który, choć poprzednio skonfiskował jego dobra jako jednego z najbardziej aktywnych zwolenników Stanisława Leszczyńskiego, teraz (1719) obsypał go łaskami, mianował podczaszym litewskim, potem podskarbim wielkim litewskim, generał-lejtnantem piechoty, dowódcą gwardii koronnej i regimentarzem koronnym (1728-1733), a potem wojewodą mazowieckim (1731).

W listopadzie 1733 roku pojechał do Berlina by prosić Fryderyka Wilhelma o wstawiennictwo za Stanisławem Leszczyńskim, w zamian za cesję Kurlandii na rzecz Prus. To jednak nie zadowoliło króla Prus.

Przez małżeństwo z Konstancją Czartoryską wszedł Poniatowski w skład „Familii" i brał wydatny udział w polityce i zamierzeniach reformatorskich tego ugrupowania politycznego. W czasie przedostatniego bezkrólewia popierał kandydaturę Stanisława Leszczyńskiego, towarzyszył mu do Gdańska, potem pogodziwszy się z dworem saskim złożył hołd Augustowi III i z jego polecenia posłował w latach 1740 i 1741 do Wersalu, gdzie usiłował odwrócić Francję od popierania Prus. W 1746 r. kupił Zamek w Jazłowcu. W roku 1752 został kasztelanem krakowskim.


Potomstwo

Jego synami byli m.in:

* Kazimierz Poniatowski, podkomorzy koronny
* Stanisław August Poniatowski, król Polski
* Andrzej Poniatowski, feldmarszałek austriacki
* Michał Jerzy Poniatowski, ostatni prymas I Rzeczypospolitej

Jedna z jego córek - Izabella została żoną Jana Klemensa Branickiego, a po jego śmierci Andrzeja Mokronowskiego.
Dzieła literackie

List ziemianina do pewnego przyjaciela z innego województwa, zawierający wszechstronny program naprawy Rzeczypospolitej (1744), przed sejmem grodzieńskim; Remarques d'un seigneur polonais sur L'histoire de Charles XII, roi de Suède, par Monsieur de Voltaire (1741); Journal d'un frère d'armes de Charles XII (wyd. 1910) - Pamiętnik o działalności w Turcji w latach 1709-1712.
Plotki i ciekawostki

Według niechętnej synowi, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu lecz niepozbawionej podstaw opinii współczesnych Stanisław miał być w rzeczywistości nieślubnym synem hetmana wielkiego litewskiego Kazimierza Jana Sapiehy i pewnej Żydówki, a adoptował go Franciszek Poniatowski, żonaty z Heleną Niewiarowską[1].
Przypisy

1. ↑ Jerzy Łojek Dzieje zdrajcy, Katowice 1988 ISBN 83-216-0759-4 s. 189