Rzeczpospolita Krakowska - powstanie i ustrój polityczny

[Artur Rogóż]

Decyzja o utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa (ok 1150km) z części ziem Księstwa Warszawskiego ,znalazła odzwierciedlenie w traktacie dodatkowym Austrii,Prus i Rosji (3 maja 1815) Wolne Miasto Kraków była organizmem politycznym o ograniczonej suwerenności ,gdyż pozostawała pod "opieką" Austrii Prus i Rosji,reprezentowanych przez swych rezydentów.
Zasady ustroju politycznego zostały ustalone w konstytucji z 1815 która stanowiła jedynie postawę do sporządzenia właściwego aktu konstytucyjnego. Został on opracowany i ogłoszony w 1818r. Wprowadzały one ustrój republikański, liberalny, lecz nie demokratyczny(rola cenzusu majątkowego i wykształcenia),gwarantując dominujący wpływ na rządy arystokracji i szlachty ,konkurując z burżuazją i inteligencją (profesura UJ).
Władza wykonawcza powierzona w ręce Senatu (w połowie senatorowie dożywotni) na czele którego stał wybierany przez Zgromadzenie Reprezentantów prezes. W praktyce ustrojowej od 1827 każdy prezes pochodził z nominacji rezydentów państw zaborczych. Urząd ten piastowali przedstawiciele bogatego ziemiaństwa np: Stanisław Wodzicki czy Kasper Wielogłowski. Senat mianował i odwoływał wszystkich urzędników oraz posiadał znaczny wpływ na ustawodawstwo (musiał zatwierdzić każdy akt przed głosowaniem w Zgromadzeniu Reprezentantów) Jego uprawnienia stopniowo rozszerzano,zacieśniając jednocześnie nad nim kontrolę przez rezydentów państw zaborczych.
Ograniczona władza ustawodawcza została przekazana Zgromadzeniu Reprezentantów liczącym 41 członków. Większą część stanowili deputowani wybierani w wyborach na zgromadzeniach gminnych,zaś resztę tzw. wiryliści (6 sędziów pokoju,3 senatorów i po 3 przedstawicieli delegowanych przez kapitułę katedralną i UJ)
Początkowo Zgromadzenie zbierało się na coroczne sesje ,a uchwały (które nie mogły naruszać konstytucji) zapadały kwalifikowaną większością głosów.
W dziejach RK wyróżnia się 2 okresy przedzielone powstaniem listopadowym(w czasie, którego udzielano pomocy Królestwu i przyjmowano emigrantów):
-w 1 okresie rezydenci rzadko ingerowali jawnie w sprawy wewnętrzne RK (np. w 1827 r, rezydenci unieważnili wybór Józefa Nikorowicza na prezesa Senatu i polecili pełnić ten urząd dotychczasowemu prezesowi hr. Stanisławowi Wodzickiemu)
-w drugim okresie nastąpiło ograniczenie swobód politycznych i wyraźny wzrost uprawnień nadzorczych (zwierzchnich) ustanowionej Konferencji Rezydentów . Podstawą funkcjonowania tego organu była nowa konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z 1833r. ograniczająca autonomię RK. Poza tym zmniejszyła skład liczebny Senatu i Izby Reprezentantów ,której sesje miały odbywać się co 3 lata. Od 1836 r. miała miejsce okupacja Krakowa przez wojska austriackie ,pozostające tu od roku 1841,przejściowo tez przez wojska ros. i pruskie.
Korzystne warunki życia gospod. (handel wolnocłowy ,niskie koszty utrzymania) sprzyjały szybkiemu wzrostowi liczby ludności. napływającej z Król. Polskiego i z Galicji. Chłopi osobiście wolni (od czasów Ks. Warszawskiego) zobowiązani byli do świadczeń w formie renty odrobkowej lub naturalnej. Stopniowo wprowadzano jednak oczynszowanie w dobrach państwowych i kościelnych dzięki aktywnej działalności powołanej w Krakowie Komisji Włościańskiej. Za tym przykładem poszła również w swych dobrach blisko połowa właścicieli prywatnych.

[Husarz]

Postaram się znaleźć, więcej informacji na ten temat, ale nie obiecuję