Pocztówki wyrazem patriotyzmu narodu polskiego w XIX i XX wi

Utrata niepodległości i państwowości Rzeczpospolitej w 1795 roku otworzyła zupełnie nowy rozdział w historii społeczeństwa polskiego. 123 lata zaborów przypadły na burzliwy wiek XIX, w którym Europa i świat wchodziły w erę nowoczesności. Był to czas wielkich przemian zarówno społecznych, jak i gospodarczych i politycznych. Ostatnia fala rewolucji przemysłowej sprawiała, że odchodziły w niepamięć dawne struktury społeczne i ustępowały miejsca nowym, opartym na kapitalistycznych formach gospodarki i coraz szybszego uprzemysłowienia. Po epoce oświecenia i rewolucji wiek XIX był czasem rozwoju idei i ideologii politycznych, które odpowiadały przemianom społecznym i gospodarczym. Rozwój liberalizmu, a następnie socjalizmu, komunizmu i anarchizmu, a także pojawienie się społecznej nauki Kościoła katolickiego zmieniał oblicze polityki. Suwerenność władców, potwierdzana jeszcze na Kongresie Wiedeńskim 1815 roku, ustępowała miejsca idei państwa narodowego. Zmiany zachodziły też w sferze kultury. Polskie społeczeństwo brało udział w tych przemianach, lecz w bardzo specyficznej sytuacji braku własnego państwa i podziału pomiędzy trzy mocarstwa zaborcze. Rozwój społeczny Polski w tym okresie był niespójny, w różnym czasie i w różnej intensywności przychodziły w trzech zaborach zmiany gospodarcze i polityczne.
karateka
Posty: 161
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 13 mar 2011, 05:42

Pocztówki wyrazem patriotyzmu narodu polskiego w XIX i XX wi

Post autor: karateka »

Pocztówka we współczesnym świecie jest mało znaczącą kartką papieru. Najczęściej używa się jej do wysyłania pozdrowień z wakacji. Ale gdy spojrzymy na pocztówkę jako na oręż w walce o niepodległość, nabiera już innego znaczenia. Można dzięki pocztówce przekazywać określone treści. W przypadku Polaków będą to treści o charakterze niepodległościowym.

Na pocztówkach w zależności od okresu dominowały motywy religijne. Pierwszą osobą, która zgłosiła odkryty list, czyli pierwotną wersję pocztówki, był Heinrich von Stephan. Miało to miejsce w 1865 na V Niemieckiej Konferencji Poczt[1]. Dnia 1 lipca 1875 roku pocztówka została wprowadzona do międzynarodowego obiegu. Pierwsza pocztówka polskiej produkcji pojawiła się w 1892 roku w zaborze austriackim. Tam również drukowano karty pocztowe o charakterze patriotycznym, które potem przemycano do innych zaborów. Tematyka kart była różna: widniały na nich znaki narodowe, herby dzielnic kraju, herby miast. Na wielu znajdowały się takie podpisy jak „Boże, zbaw Polskę”, „Królowo Korony Polskiej, módl się za nami”, „Jeszcze Polska nie zginęła”. Na niektórych znajdowały się czterowierszowe teksty o patriotycznej tematyce.

Pierwszym polskim wydawcą pocztówek był Bäker z Brodów[2]. Pierwotna seria kart nosiła tytuł „Pozdrowienie polskie”[3]. Wielką popularnością cieszyła się też oficyna wydawnicza Henryka Firsta – Salon Malarzy Polskich[4]. Wydawał on publikacje o charakterze patriotycznym. Wśród projektantów pocztówek można wymienić takie nazwiska jak Radzikowski, Tondos, Wolski czy Burdziński[5], dziś nieznani prawie nikomu. W zaborze rosyjskim i pruskim panowała ostra cenzura i wszelkie znaki polskości były zakazane[6], pierwszy druk miał miejsce dopiero w 1914 roku. Dokonało tego warszawskie wydawnictwo Granka[7]. Na pocztówce przedstawiono scenę z polskim i rosyjskim żołnierzem. Owi żołnierze odkryli płytę nagrobną, spod której wzlatywał Orzeł Biały[8]. Partner polskiego żołnierza zmieniał się w zależności od zaboru. Na przykład w zaborze austriackim był to żołnierz austriacki.

Znaczenie symboliki pocztówek patriotycznych

Polskie pocztówki patriotyczne można podzielić na kilka kategorii. Pierwsza kategoria będzie nosić nazwę Godło Polskie. Będą to karty pocztowe przedstawiające lub nawiązujące do godła państwa polskiego. Drugą kategorię nazwiemy herbami. Będą to pocztówki z wizerunkami herbów rycerstwa, duchowieństwa i ziemskimi. Trzecia kategoria to uczucia patriotyczne. Czwarta – bohaterowie narodowi. Teraz w oparciu o te cztery kategorie tematyczne postaramy się zanalizować poszczególne pocztówki. Celem artykułu jest analiza pocztówek pod kątem tych kategorii. Pierwsza pocztówka nosi tytuł „Jeszcze Polska nie zginęła”. Pochodzi ze zbiorów Stanisława Dustanowskiego (rys.1). Tę kartę można zaliczyć do pierwszej kategorii. W centralnej części znajduje się orzeł w koronie, pod tarczą są herby Poznania, Krakowa i Warszawy. Postać centralna uosabia zwycięstwo. Historycznym godłem, które symbolizowało zwycięstwo, było godło z 1295 roku – Orzeł Przemysława II[9]. Widać tu duchową więź między tymi symbolami.

Następną pocztówką którą poddamy analizie będzie pocztówka zaliczona do trzeciej kategorii (rys.2). Z tej karty emanują uczucia patriotyczne. W centrum widać symbol powstania styczniowego, wprowadzony do użytku 10 maja 1863 roku[10]. Kobieta uosabia nadzieję, kwiaty wokół herbu są symbolem upadku Rzeczypospolitej, natomiast słońce to symbol nadchodzącej niepodległości. Poza kobiety świadczy o tym, że klęczy przed grobem. Prawdopodobnie jest to grób powstańca, który symbolizuje heroiczną walkę i nostalgię za niepodległością. Nadlatujący ptak zwiastuje dobrą nowinę. Kartę sygnował Kajetan Saryusz-Wolski. Tworzył on w latach 1887–1922[11], urodził się 6 sierpnia 1852 roku w Planowie (województwo radomskie w ówczesnym Królestwie Polskim)[12]. Zajmował się heraldyką, znał dobrze język francuski, przypuszcza się, że studiował w Paryżu. Najwięcej pocztówek patriotycznych wydał w latach 1904–1909[13].

Ale wróćmy do głównego wątku. Do drugiej kategorii możemy zaliczyć kartę z herbami (rys.3). Widokówka pokazuje dziesięć herbów ziemskich. Są to herby ziem, które wchodziły w skład przedrozbiorowej Polski, województw: Wołyńskiego, Podolskiego, Ruskiego, Lubelskiego, Krakowskiego, Sieradzkiego, Sandomierskiego, Kaliskiego, Łęczyckiego i Poznańskiego. Czterowersowa zwrotka mówi o tym, że powrócą one do Polski. W centrum pocztówki znajduje się Orzeł, herby uwieńczone są ornamentem roślinnym. Słońce, które otacza głowę Orła, zwiastuje rychłą niepodległość.

Kolejną kartę można zaliczyć do kategorii czwartej, z cyklu bohaterowie narodowi (rys.4). Ta pocztówka, w odróżnieniu od pozostałych, jest czarno-biała. W tle widać wojsko, można się domyślać, że to kosynierzy. W centrum znajduje się osoba Tadeusza Kościuszki, w pozie majestatycznej, na koniu. Powstanie, o którym mowa, miało miejsce 24 marca 1794 roku[14]. Patrząc na osobę Kościuszki, można odnieść wrażenie, że zachęca nas do walki. Pocztówki, które zaczęto wydawać na początku XX wieku, stały się szansą i nadzieją na niepodległość[15]. Warte uwagi jest też poruszenie aspektu patriotyzmu – jak jest widziany w XIX wieku, a jak obecnie. W dzisiejszych czasach jest wykorzystywany politycznie, przeciętnemu człowiekowi XXI wieku kojarzy się z nudnymi apelami i defiladami. Szczególnie jest to widoczne podczas świąt narodowych. Zastanówmy się, jak wyglądał patriotyzm po upadku Rzeczypospolitej. Upadek Polski w 1795 roku doprowadził do przeniesienia działań z państwa na naród[16], po trzecim rozbiorze nastąpiły zmiany w mentalności przestano uważać za naród tylko szlachtę[17]. W okresie od 1795 do 1807 roku nie wykształcono jeszcze nowych tradycji dla społeczeństwa. Patriotyzm odrodził się na krótko w okresie Księstwa Warszawskiego. Do wybuchu powstania listopadowego kształtowano tożsamość narodową i szacunek do obrzędów katolickich[18], po upadku obu powstań – listopadowego i styczniowego – naród polski rozpoczął tak zwaną pracę u podstaw. Zaczęto edukować najniższe warstwy społeczeństwa, zaprzestano walki zbrojnej o wyzwolenie Polski. Uważano, że pogłębi ona restrykcje nałożone przez zaborców. Dzięki tym działaniom polski patriotyzm przetrwał do naszych czasów i jest kultywowany przez współczesne społeczeństwo. A pocztówki są odbiciem tego patriotyzmu i skupiają w sobie jak w soczewce wszystkie wartości, o które walczyli Polacy na przestrzeni lat niewoli.

Bibliografia
Brykowski R., Pocztówka – orężem walki o niepodległość, Biuletyn Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” styczeń 1999.
Gierowski J. A., Historia Polski 1764–1864, Warszawa 1984.
Komorowski R.T., Zapomniany ilustrator symboli narodowych, „Gazeta Antykwaryczna”, nr 4/1998.
Kuczyński S.K., Orzeł Biały w powstaniach narodowych i ruchach wyzwoleńczych XIX wieku [w:] Orzeł Biały. Herb państwa polskiego. Materiały sesji naukowej w dn. 27–28 czerwca 1995 roku, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1996.
Pudłowski L., Z najnowszych dziejów Orła Białego,[w:] Orzeł Biały. Herb państwa polskiego. Materiały sesji naukowej w dn. 27–28 czerwca 1995 roku, pod red. S.K. Kuczyńskiego, Warszawa 1996.
Sobczak J., Patriotyczne zwyczaje czasów Dąbrowskiego i Wybickiego, [w:] Polski obyczaj patriotyczny od XVIII do przełomu XX/XXI w. – ciągłość i zmiana, red. A. Stawarz i W. J. Wysocki, Warszawa 2007.
Wysocki W.J., Patriotyzm Polaków dawniej i dziś – refleksje historyka [w:] Polski obyczaj patriotyczny od XVIII do przełomu XX/XXI w. – ciągłość i zmiana, red. A. Stawarz i W. J. Wysocki, Warszawa 2007.
Znamierowski A., Stworzony do chwały, Warszawa 1995.




Przypisy
↑ 1. R. Brykowski, Pocztówka – orężem walki o niepodległość, Biuletyn Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” styczeń 1999 [online]. 1999, http://www.wspolnota-polska.org.pl/inde ... id=b99_1_1 [dostęp 16.05.2010].
↑ 2. L. Pudłowski, Z najnowszych dziejów Orła Białego,[w:] Orzeł Biały. Herb państwa polskiego. Materiały sesji naukowej w dn. 27–28 czerwca 1995 roku, pod red. S.K. Kuczyńskiego, Warszawa 1996, s. 268.
↑ 3. Ibidem.
↑ 4. Ibidem.
↑ 5. Ibidem.
↑ 6. S.K. Kuczyński, Orzeł Biały w powstaniach narodowych i ruchach wyzwoleńczych XIX wieku [w:] Orzeł Biały. Herb państwa polskiego. Materiały sesji naukowej w dn. 27-28 czerwca 1995 roku, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1996, s. 241.
↑ 7. L. Pudłowski, Z najnowszych dziejów Orła Białego…, s. 268.
↑ 8. Ibidem.
↑ 9. A. Znamierowski, Stworzony do chwały, Warszawa 1995, s. 19.
↑ 10. S.K. Kuczyński, Orzeł Biały w powstaniach narodowych i ruchach wyzwoleńczych XIX wieku [w:] Orzeł Biały. Herb państwa polskiego. Materiały sesji naukowej w dn. 27–28 czerwca 1995 roku, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1996, s. 254.
↑ 11. R.T. Komorowski, Zapomniany ilustrator symboli narodowych, „Gazeta Antykwaryczna”, 1998, nr 4, s. 70.
↑ 12. R.T. Komorowski, Zapomniany ilustrator symboli…, s. 70.
↑ 13. Ibidem.
↑ 14. J. A. Gierowski, Historia Polski 1764–1864, Warszawa 1984, s. 92.
↑ 15. L. Pudłowski, Z najnowszych…, s. 268.
↑ 16. W.J. Wysocki, Patriotyzm Polaków dawniej i dziś – refleksje historyka [w:] Polski obyczaj patriotyczny od XVIII do przełomu XX/XXI w. – ciągłość i zmiana, red. A. Stawarz i W. J. Wysocki, Warszawa 2007, s. 11.
↑ 17. Ibidem, s. 12.
↑ 18. J. Sobczak, Patriotyczne zwyczaje czasów Dąbrowskiego i Wybickiego, [w:] Polski obyczaj patriotyczny od XVIII do przełomu XX/XXI w. – ciągłość i zmiana, red. A. Stawarz i W. J. Wysocki, Warszawa 2007, s. 59.

Autor informacji:

Tomasz Rubach
ODPOWIEDZ

Wróć do „Gospodarka, kultura i społeczeństwo”