Czteroletni plan inwestycyjny Eugeniusza Kwiatkowskiego

[Artur Rogóż]

Istnieje wiele odrębnych przekonań na temat polityki gospodarczej Eugeniusza Kwiatkowskiego. Człowiek ten włożył niewątpliwie wiele wysiłku w odbudowę państwa polskiego po pierwszej wojnie światowej, symbolami odżywczej roli jego polityki było między innymi utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz rozbudowy portu w Gdyni. Patrząc jednak chłodnym okiem na statystyki dotyczące tegoż właśnie okresu w dziejach gospodarki polskiej, możemy jasno stwierdzić, że sytuacja gospodarcza nie tylko nie uległa poprawie(mowa tu oczywiście o znacznym polepszeniu warunków, ponieważ niejaką poprawę daje się zauważyć), a wręcz przeciwnie –statystyki wykazują, iż wskaźnik produkcji przemysłowej w przeliczeniu na jednego mieszkańca spadł, nie rozwiązano wielu problemów, trapiących polską gospodarkę, takich jak: przeludnienie wsi, czy też słabość kapitału polskiego. Niemniej jednak, po wnikliwym przestudiowaniu dokonań Eugeniusza Kwiatkowskiego na polu gospodarki polskiej , a także uwzględnieniu bardzo ważnego czynnika, a mianowicie –niekorzystnej sytuacji Polski międzywojennej, czynników zewnętrznych uniemożliwiających rozwój, oraz niedawnej wojnie i wytworzeniu się specyficznych stosunków pomiędzy państwami – myślę, iż ogólna ocena polityki gospodarczej Kwiatkowskiego, generalnie byłaby pozytywna.

Skupmy się zatem na dokonaniach Kwiatkowskiego, a szczególnie na jego osiągnięciu w dziedzinie rozwoju gospodarki, a mianowicie – na czteroletnim planie inwestycyjnym. W dalszej części mojej pracy zamierzam zatem omówić

Już pod koniec 1935 roku zaznaczyła się w Polsce wyraźna poprawa koniunktury gospodarczej. Wynikało to z poprawy tejże w Europie. Do Polski napływał kapitał zagraniczny, widoczne było znaczne ożywienie w gospodarce polskiej. Wiązało się to też z wzrostem zatrudnienia, które jednak rosło wolniej niż produkcja. W wyniku nierównomiernego wzrostu tych dwóch czynników miliony młodych ludzi pozostawało bez pracy, a bezrobocie –paradoksalnie – miast maleć , wciąż rosło. Właśnie na tym polu dało się odczuć wpływ polityki wicepremiera Kwiatkowskiego, który w roku 1936, w czerwcu w Sejmie przedstawił program rozwoju gospodarki połączony ze wzrostem zatrudnienia w postaci czteroletniego planu inwestycji państwowych. W ramach tej inicjatywy, w okresie od lipca 1936 do lipca 1940 planowano wydać 1650 do 1800 mln złotych ze źródeł rządowych, słusznie przewidując, iż inwestycja ta pociągnie za sobą zainteresowanie i wzmożoną działalność kapitału prywatnego. Tak też się stało, i w roku 1937 zaczęto budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego(COP).W widłach Wisły i Sanu (6 mln ludzi i 60 tysięcy km2)postanowiono stworzyć centrum polskiego przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego. Lokalizacja COP-u ma znaczenie strategiczne-jest on oddalony od granic państwa. W jego obrębie powstają min. zapora w Rożnowie, Stalowa Wola, zakłady przemysłu lotniczego w Rzeszowie i Mielcu, fabryka kauczuku w Dębicy, fabryki zbrojeniowe w Radomiu i Sanoku oraz zakłady chemiczne w Niedomicach. Wydatki na jego rozwój dochodzą do 50% wszystkich inwestycji państwowych w roku 1939,inwestują tu także przedsiębiorcy prywatni(około 50 zakładów).Poważny postęp notowano także w rozbudowie portu w Gdyni. Budowa polskiego portu trwa już od 1920 roku, wraz z postępem budowy rozwija się sama Gdynia(z 1000 mieszkańców w 1920 do 120 000 w roku 1939)Gdynia z czasem staje się największym portem bałtyckim(istnieje tu także stocznia).prężnie rozwija się polska flota. W 1939 liczy ona 71 okrętów o łącznym tonażu 102 000 BRT (30 razy mniejszy od francuskiego).

Po nadspodziewanym sukcesie planu czteroletniego, który ukończony został na początku roku 1939, Eugeniusz Kwiatkowski występuje z nowym projektem, już w grudniu 1938. Tym razem jest to plan piętnastoletni, podzielony na pięć odcinków, z w których zajmowano by się poszczególnymi sektorami gospodarki –urbanizacji, uprzemysłowieniu, rolnictwie, oświacie itp. Realizację tego planu przerwał wybuch wojny, zdążono jednak opracować i rozpocząć realizację pierwszego odcinka, tj. produkcji zbrojeniowej i systemu komunikacyjnego.

Odpowiedź na pytanie , czy za ministra Kwiatkowskiego Polska przeżyła swój wzlot, czy też był to jej upadek, pozostaje niezmiennie bardzo trudna. Na korzyść premiera Kwiatkowskiego świadczy wiele sukcesów na bardzo różnych polach – budowa COP, stymulacja budownictwa, przemysłu, komunikacji, transportu i łączności, budowa własnego portu w Gdyni i uniezależnienie się tym samym od coraz bardziej zdominowanego przez Niemców Gdańska, stopniowy wzrost płac i poziomu życia ludności. Pozostaje jednak nieodmiennie bardzo duży margines niezadowolenia –przeludnienie wsi było ogromne, statystyki zaś wyraźnie wskazywały, że w przeliczeniu na jednego mieszkańca wskaźnik produkcji spadł(w porównaniu z rokiem 1913).Plan czteroletni odniósł jednak niebagatelny sukces, tak sam sukces miałby z pewnością szansę odnieść plan piętnastoletni. Polska zmuszona była jednak do zaprzestania jego realizacji – jako że w 1939 roku wybuchła II Wojna Światowa.