LUDNOŚĆ NAPŁYWOWA NA GŚL W LATACH 1922 – ‘39

[Artur Rogóż]

Przyczyny.
Ze zmianą przynależności państwowej Górnego Śląska wiązała się konieczność rozwoju polskiego życia publicznego i przystosowania charakteru gospodarki tego terenu do potrzeb państwowości polskiej. Pociągało to za sobą duże zapotrzebowanie na polskie siły kwalifikowane, a zwłaszcza inteligencję z wyższym i średnim wykształceniem. Rodzime polskie siły GŚL nie posiadały wyższego wykształcenia, na skutek polityki narodowościowej Niem (inteligencja=germanizacja), struktury społ ludności GŚL (element polski – robotnicy, chłopi), braku wyższej uczelni. Brakowało wykształconej kadry m. in. w administracji, sądownictwie, szkolnictwie, służbie celnej, pocztowej, policyjnej. Wykwalifikowane kadry niemieckie starano się zastąpić polskimi przede wszystkim w przemyśle i służbie zdrowia.
Ekonomiczne bodźce napływu. Możliwości znalezienia pracy na GŚL po 1922 r. były duże nawet dla osób bez kwalifikacji. Przeludnienie byłej Galicji i Kongresówki. Opinia o wyższym standardzie życia ludności na GŚL.

Źródła rekrutacji kadr.
Śląskie władze lokalne zwracały się do władz centralnych o pomoc w sprawie rekrutacji kadr. Starano się zachęcić inteligencję z innych dzielnic do dobrowolnego osiedlania się w woj. śl. Czasami w ten sposób inne regiony pozbywały się pracowników o niskich kwalifikacjach.
Sięgnięto po kadry z innych dzielnic. Głównie z Galicji, która miała ich aż nadmiar, rekrutowano kadry dla państwa polskiego. → Pochodzenie dzielnicowe imigrantów wypływało z położenia geogr GŚL, przyciągającego najwięcej elementu z sąsiednich terenów oraz zasobu sił kwalifikowanych, sytuacji demograficznej i warunków materialnych ludności w poszczególnych zaborach. Przewaga Galicjan była uzasadniona, nie dotyczyła ona jednak wszystkich środowisk, m. in. służby zdrowia, sadownictwa, czy policji.
Za sprawą przeniesienia niektórych urzędów z Cieszyna do Katowic, nastąpił napływ Cieszyniaków na GŚL, w tej cz. woj. – większy zasób sił kwalifikowanych.
Ludność napływowa to hipotetycznie liczba rzędu kilkudziesięciu tysięcy, 40-50 tys maksymalnie. Źródłem rozgłosu nie była ogromna liczba imigrantów, a ich rola, którą odgrywali.

Ugrupowania polit GŚL wobec ludności napływowej w 1922 – ’26.
Obóz polski. Zdawano sobie sprawę z zapotrzebowania na pl siły kwalifikowane. Ale od ’23 NPR i PPS - akcenty niechęci i krytyki (ciężka sytuacja socjalna m-cowej ludności, za którą winą obarczano w dużej mierze pozostający u władzy pl element napływowy oraz zróżnicowanie postaw ideologiczno-politycznych miejscowej i napływowej ludności). Niechętny stosunek endecji i chadecji do części przybyszy. Po stosunkowo przychylnej postawie nastąpił powolny wzrost niechęci, które swój punkt kulminacyjny osiągnęły na przełomie 1925 i ’26 r.
Niezadowolenie – wzrost wydatków Skarbu Śląskiego, jaki nastąpił w związku z zatrudnieniem dużej liczby imigrantów w admin i innych dziedzinach finansowanych przez skarb śląski. Podkreślano, że duża część przybyłej ludności jest zbędna.
Mniejszość niemiecka. Bezpośredni atak na polski element napływowy oraz podburzania miejscowej ludności przeciwko niemu.

Przyczyny konfliktów dzielnicowych na GŚL.
Różnice w zakresie pozycji społecznej ludności miejscowej i napływowej. Wyrastała arystokracja urzędnicza, gł. nie śląskiego pochodzenia. Opinie, że Górnoślązacy nie są gospodarzami swojej ziemi, szczególnie po śmierci Józefa Rymera. Element napływowy zajmował zazwyczaj wyższe stanowiska, więc lepiej opłacane. Wzrost wydatków skarbu śląskiego, na te dziedziny życia, w których zatrudniony był element napływowy, stał się drażliwy dla Śl. Ponadto często napływowi nie do końca okazywali się kompetentnymi osobami (nieznajomość m-cowych warunków oraz przepisów obowiązujących na GŚL).
Rozczarowanie do ówczesnej rzeczywistości pl – warunki socjalne – pogorszenie się warunków egzystowania znacznej części m-cowej ludności nawet w stosunku do okresu przedwojennego. Bezrobocie – zahamowanie integracji narodowej. Występujące trudności w admi, przemyśle, handlu interpretowane były przez m-cowy element jako przejaw słabości polskiego systemy rządów, złej gospodarki prowadzonej przez przybyszy.
Różnice w zakresie wzorca cywilizacyjno-kulturowego Wyższość kulturowo-cywilizacyjna ziem pl, które znajdowały się pod panowaniem niem – przepaść pomiędzy dzielnicami zach i wsch. Mały udział w życiu społeczno narodowym GŚL części napływowej inteligencji wypływał w dużej mierze z faktu, że nie umiała ona pokonać odrębnej obyczajowości i przystosować się do tradycji nowego środowiska. Elementem różniącym przybyłą i miejscową ludność był język; gwara. Konflikty na tym tle występowały głównie w szkolnictwie, bowiem przybyła inteligencja nie tolerowała gwary.
Postawy narodowe. Wielu Górnoślązaków, którzy w okresie powstań i plebiscytu dawali dowody swojej polskości, znaleźli się później na liście osób, które nie posiadały jeszcze dostatecznie ugruntowanej polskości. Najbardziej oburzał fakt, że w instancjach państwowych i organizacjach społecznych, wydających opinie o postawach narodowych Górnoślązaków, zasiadali imigranci niebiorący nawet udziału w powstaniach narodowych.
Postawach wobec kościoła katolickiego. Przybysza uderzała szczególnie rola księży w życiu świeckim oraz lansowane przez dużą część miejscowego społeczeństwa postawy chrześcijańsko-narodowej. W tradycji śląskiej szczególną rolę w zakresie praktyk religijnych odgrywał nauczyciel, który zobowiązany był do odbywania praktyk kościelnych. W środowisku śląskim religia katolicka wpływała w dużym stopniu na ukształtowanie się określonego wzorca rodziny, sposobu bycia a nawet mody. Starano się utożsamiać katolicyzm z postawami narodowymi. Ale z drugiej strony, lansowana na Śląsku opinia o głębokim katolicyzmie miejscowej ludności była środkiem walki z klasowym ruchem robotniczym, walki z oddziaływaniem inteligencji wyznania ewangelickiego zwłaszcza pochodzącej z ŚLC. Natomiast ludność napływowa, mimo że katolicka, prezentowała postawę bardziej laicką, raziła ją rola kleru w środowisku śląskim.
Kościół katolicki nie zwalczał rodaków z innych dzielnic, lecz atakował te przejawy ich postaw, które powodowały ferment w miejscowym środowisku, osłabiały dotychczasowy prestiż kleru i rolę religii katolickiej w środowisku śląskim. Źródłem konfliktów była często nieznajomość miejscowych tradycji w zakresie zachowań panujących w środowisku katolickim.
Zasadnicza różnica uwidaczniała się w stosunku do charakteru szkoły pl na ŚL. Napływowi – chcieli unifikacji szkolnictwa śl z ogólnopl (Szkoła Powszechna), a miejscowi – szkoła wyznaniowa (Katolicka Szkoła Ludowa).
Rola autonomii śląskiej. Wśród jej zwolenników dominował element miejscowy, a wśród przeciwników napływowy. Zarzucano imigrantom, że ich celem jest pozbawienie m-scowej ludności zagwarantowanego jej statutem organicznym pierwszeństwa do pracy. Przybysze zarzucali obrońcą autonomii separatyzm.
Rola stereotypów społecznych w procesie współżycia ludności. Stereotyp galicjanina – reprezentanta krainy nędzy i analfabetyzmu, z niskim poziomem kwalifikacji, prosanacyjnymi postawami. Opinia, że pl fachowiec jest gorszy od niem. GOROL.

Stosunek Górnoślązaków do rodaków z poszczególnych dzielnic.
Wśród ludności napływowej wyróżnić można kilka grup, które w zależności od stopnia natężenia antagonizmów dzielnicowych uszeregować można w nast. Kolejności: Wielkopolanie i Pomorzanie, Cieszyniacy, Kongresowacy i Galicjanie.
W stosunku GŚL do rodaków z byłego zaboru pruskiego – najmniej przejawów niechęci, najwięcej przykładów pozytywnego współżycia (aktywny udział Wielkopolan w zmaganiach o utrzymanie polskości oraz w walce o przyłączenie do PL).
Zadrażnienia we wzajemnym współżyciu Cieszyniaków i Górnoślązaków miały swoje źródło głównie w aktualnie kształtującej się rzeczywistości. W połączonej w jedno woj ziemi śl, z formalnego punktu widzenia, wszyscy ŚL mieli te same prawa. W praktyce problem wygladał tak, że Górnoślązacy na ŚLC byli rzadkością, natomiast Cieszyniacy na GŚL odgrywali dużą rolę we wszystkich dziedzinach życia.

Podsumowanie
→ Imigracja elementu polskiego wypływała z procesu organizacji polskiego życia publicznego niż z faktu przemysłowego charakteru tej dzielnicy. Nawet przenikanie elementu pl do przemysłu było spowodowane w większym stopniu zmianą przynależności polit GŚL niż zapotrzebowaniem na siły kwalifikowane, których Niem posiadali pod dostatkiem.
Źródłem rozgłosu nie była ogromna liczba imigrantów, a ich rola, którą odgrywali, tj. zajmowali wyższe stanowiska w administracji, czy przemyśle. Górnoślązacy nie czuli się gospodarzami swojej ziemi. Ponadto na początkowy brak porozumienia wpływały różnice w zakresie wzorca cywilizacyjno-kulturowego, postaw społeczno politycznych, ideologicznych, narodowych oraz rozczarowanie do ówczesnej rzeczywistości polskiej.