Wywiad wojskowy II RP

Formowanie Wojska Polskiego odbywało się w skomplikowanej sytuacji politycznej. Natrafiało na poważne trudności natury organizacyjno-kadrowej. Miało dość często charakter improwizowany i spontaniczny. Niekiedy wymuszane było zmieniającymi się warunkami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi odradzającego się państwa.
Na przełomie października i listopada 1918 gotową formację kadrową stanowiła tylko Polska Siła Zbrojna, złożona z dwóch pułków piechoty i różnych oddziałów pomocniczych.
Zdecydowano się na pobór żołnierzy byłych polskich formacji wojskowych oraz na członków tajnych organizacji.
Możliwości werbunkowe kształtowały się nieźle. Szeregi POW liczyły ponad 30 000 członków. W kraju znajdowało się przeszło 15 000 byłych legionistów i ponad 20 000 żołnierzy zdemobilizowanych w Rosji.
Zasadnicze rezerwy mobilizacyjne stanowili jednak mieszkańcy byłego Królestwa Polskiego i Polacy służący w szeregach obcych armii. W dalszej przyszłości można było liczyć ponadto na żołnierzy służących jeszcze w polskich formacjach wojskowych w Rosji oraz na żołnierzy z Armii gen. Hallera we Francji.
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Wywiad wojskowy II RP

Post autor: Artur Rogóż »

Wywiad wojskowy odegrał szczególną rolę w realizowaniu polityki zagranicznej i wewnętrznej w odrodzonym państwie polskim. Aktywnie uczestniczył w wywalczeniu i umacnianiu niepodległości, a następnie ochronie bezpieczeństwa odrodzonego państwa. Sformalizowane struktury wywiadu rozpoczęto tworzyć zaraz po odzyskaniu niepodległości. Już w połowie października 1918 r. na mocy dekretu Rady Regencyjnej rozpoczęto organizację wywiadu jako Wydziału II Informacyjnego Sztabu Generalnego. W wydziale utworzono wkrótce wyspecjalizowane komórki prowadzące wywiad na kierunku wschodnim. Na początku listopada składał się on z siedmiu sekcji, a pierwszym jego szefem był mjr Mieczysław Mackiewicz.

21.XI.1918 r. doszło do zmiany struktury organizacyjnej Sztabu Generalnego. Oddział Informacyjny otrzymał nr VI, a jego dowództwo objął ppłk Józef Rybak. Na początku 1919 r. informacje wywiadu wskazywały, że „walna rozprawa wojenna z Rosją Sowiecką jest nieunikniona, przez nią postanowiona i gotowana; jest tylko kwestią czasu. Wobec zbliżającego się końca wojny domowej, pochód Armii Czerwonej na Zachód staje się punktem pierwszym kolejności jej planów.”

Wobec spodziewanego konfliktu zbrojnego na wschodzie dokonywano kolejnych reorganizacji wywiadu wojskowego. Wreszcie, 11.V.1919 r. podczas przeprowadzenia reorganizacji Naczelnego Dowództwa WP - Oddział VI Informacyjny otrzymał numer II. Od tego czasu Centrala wywiadu wojskowego była usytuowana w Oddziale II. Po rozpoczęciu działań wojennych przeciwko Rosji dokonano kolejnej zmiany w organizacji służb wywiadowczych, a jesienią 1919 r. w centrali Oddziału II, w miejsce Oddziału Wywiadowczego, utworzono Biuro Wywiadowcze, w skład którego wchodziło 7 wydziałów.

Następnie w Oddziale II utworzono Biuro Ewidencyjne składające się z 8 wydziałów. Jego zakres działań obejmował gromadzenie i przetwarzanie informacji wywiadowczych i szyfrowych, opracowywanie komunikatów, kierowanie pracą ataszatów.

W rezultacie struktura kluczowych jednostek Oddziału II przed rozpoczęciem przez wojska polskie ofensywy na Ukrainę wiosną 1920 r., przedstawiała się następująco:

I. Biuro Ewidencyjne /Sekcja I/

1) Wydział I – sprawy zagraniczne i wewnętrzne;
2) Wydział II – Niemcy, Gdańsk, Belgia, Szwajcaria;
3) Wydział III – Czechy, Austria;
4) Wydział IV – Rumunia, Włochy, Węgry, Turcja, kraje bałkańskie;
5) Wydział V – Rosja, Ukraina, Kaukaz, Białoruś;
6) Wydział VI – Anglia, kraje skandynawskie i nadbałtyckie;
7) Wydział VII – Ameryka, Japonia, Chiny, Syberia;
8) Wydział VIII – Francja, Hiszpania, Portugalia;

II. Biuro Wywiadowcze /Sekcja II/ – prowadzące wywiad ofensywny oraz nadzorujące działania oddziałów II na szczeblu frontów;

1) Wydział I – organizacyjny (szkolenie i technika wywiadowcza);
2) Wydział II – ofensywny „A” – Niemcy, Gdańsk, Austria, Szwajcaria, Belgia, Anglia, kraje skandynawskie;
3) Wydział III – ofensywny „B” – Czechy, Węgry, Rumunia, Włochy, Francja, Bułgaria, Hiszpania, Portugalia;
4) Wydział IV – ofensywny „C” – Rosja, Ukraina, Litwa, Białoruś, Łotwa, Estonia, Japonia;
5) Wydział V – defensywny – kontrwywiad;
6) Wydział VI – propaganda zewnętrzna;
7) Wydział VII – wewnętrzny – opracowywanie dokumentów, ochrona tajemnicy, ewidencja;
8) referat Centralnej Agentury;
9) referat technik wywiadu.

III. Biuro Szyfrów (sekcja IV) – składające się z dwóch wydziałów: I – szyfry własne i II – radiowywiad (szyfry obce).

Ponadto w skład Oddziału II wchodziły:
- Biuro Prasowe (sekcja III),
- Biuro Polityczne (sekcja V),
- sekcja VI – propaganda i opieka nad żołnierzami,
- sekcja VII – adiutantura.

Struktura ta z pewnymi zmianami (związanymi głównie z wyodrębnieniem kontrwywiadu) funkcjonowała do zakończenia wojny z Sowietami.

W trakcie konfliktu z Rosją Bolszewicką, w latach 1919-20, siatki wywiadowcze były wykorzystywane nie tylko do zbierania informacji o znaczeniu wojskowym, ale również do uzyskiwania informacji ekonomiczno-politycznych. Ponadto wywiad wojskowy był zaangażowany w tworzenie niewielkich oddziałów podejmujących dywersję na tyłach wojsk sowieckich, organizowanie oddziałów partyzanckich, a nawet w akcje agitacyjne skierowane szczególnie do polskiej ludności na terenach zajętych przez bolszewików. W kluczowym momencie wojny, w trakcie zbliżania się wojsk sowieckich do Warszawy, 1.VIII.1920 r. Oddział II Sztabu MSWojsk., w porozumieniu z Oddziałem II NDWP, powołuje zakonspirowaną organizację wojskową działającą na obszarach zajętych przez bolszewików pod nazwą Związek Obrony Ojczyzny (ZOO). Na komendanta głównego ZOO wyznaczono mjr. Mariana Kościałkowskiego z Oddz. II Naczelnego Dowództwa. Przed organizacją postawiono zadanie zorganizowania „sprężystej sieci organizacyjnej, zdolnej do natychmiastowej akcji dywersyjno-bojowej w jak najszerszym zakresie” oraz „współdziałania w służbie informacyjnej z działającymi na terenie posterunkami wywiadowczymi oddziałów frontowych”.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. wywiad wojskowy, mimo że tworzony w pośpiechu i w warunkach kształtującego się od podstaw państwa, odegrał znaczącą rolę informując polskie dowództwo m. in. o organizacji, dyslokacji, uzbrojeniu wojsk przeciwnika, nawet jego planach. Wywiadowcy i agenci potrafili czasami zdobywać dokumenty z centralnych instytucji radzieckich, czy sztabu Armii Czerwonej. Jednak najcenniejsze wiadomości uzyskiwano dzięki pracy radiowywiadu i Biura Szyfrów. Bolszewicy nie zorientowali się do końca wojny, iż większość ich depesz była przechwytywana i odczytywana przez Polaków. Dało to polskiemu dowództwu ogromny atut przy planowaniu kontrofensywy oraz zaważyło w znacznym stopniu na rezultatach bitwy warszawskiej decydującej o losach kampanii.

Wywiad wojskowy II RP

Polska jako państwo, które odzyskało niepodległość po ponad wiekowej niewoli, skonfliktowane z dwoma najważniejszymi, a co istotne silniejszymi sąsiadami tj. Rosją Sowiecką i Niemcami, musiało sprawnie zorganizować profesjonalne służby wywiadu i kontrwywiadu, które potrafiłyby zabezpieczyć jej bezpieczeństwo i interesy.

Po zakończeniu wojny z Rosją Bolszewicką wobec wprowadzania pokojowej organizacji wojska i likwidacji Naczelnego Dowództwa WP, Oddział II Sztabu Generalnego NDWP połączono z Oddziałem II Sztabu MSWojsk. i przekształcono w Oddział II Sztabu Generalnego WP. Należy podkreślić, że polska wojskowa służba wywiadu wojskowego była w okresie II RP jedynym organem państwa polskiego uprawnionym do prowadzenia zagranicznej działalności wywiadowczej.

Do zakresu działań Oddziału II jako centrali wywiadu należało:

1. prowadzenie wywiadu „głębokiego” poprzez zdobywanie, zbieranie, dostarczanie oraz ewidencjonowanie, przetwarzanie i przekazywanie uprawnionym odbiorcom informacji wywiadowczych,
2. śledzenie rozwoju metod i środków pracy wywiadowczej,
3. zabezpieczenie państwa przed działalnością obcych służb i koordynacja zadań w tym zakresie,
4. przygotowanie działań wywiadowczych na wypadek wojny reprezentowanie WP w zakresie wojskowej służby dyplomatycznej,
5. organizacja i szkolenie aparatu informacyjnego.

Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych z dnia 22 czerwca 1921 r. polski wywiad wojskowy działający jako Oddział II Informacyjny posiadał następującą strukturę:

1. Szef Oddziału
2. Adiutantura
3. Wydział I Organizacyjny – referaty: organizacyjny, szkoleniowy, personalny, finansowy, szyfry własne, korespondencja, prasa obca;
4. Wydział II Ewidencyjny – obejmujący zakresem działania: rozpracowanie państw obcych, rejestrację, prace analityczno-studyjne. Składał się z referatów: Wschód, Zachód, Północ, Południe, statystycznego, narodowościowego;
5. Wydział III Wywiadowczy – w zakresie którego leżała organizacja działań wywiadowczych i kontrwywiadowczych; składał się z 4 referatów:
1) ref. „A” – techniki wywiadowczej – podreferaty: dywersji, specjalnego wywiadu chemicznego, biuro fotograficzne, biuro paszportowe;
2) ref. „B” – centralnej agentury – podreferaty: werbunków, wywiadu specjalnego, organizacyjny, ofensywnego wywiadu głębokiego,
3) ref. „C” – kontrwywiadu,
4) ref. „D” – szyfrów obcych, wywiadu radiowego, podsłuchowy.

Utworzono również ekspozytury Oddziału II w Wilnie, Warszawie, Poznaniu, Krakowie, Lwowie i Brześciu.

Siedziba centrali Oddziału II mieściła się w Warszawie w budynku Sztabu Generalnego na placu Saskim. Szefem Oddziału został ppłk Ignacy Matuszewski.

W ówczesnych realiach politycznych nacisk położono na organizację wywiadu ofensywnego w Rosji Sowieckiej i Niemczech. Wobec ograniczeń nałożonych na Niemcy Traktatem Wersalskim, a z drugiej strony polityki władz sowieckich, nieskrępowanych żadnymi układami międzynarodowymi i zmierzającymi do „eksportu rewolucji”, polski wywiad swą uwagę skierował na rozpoznanie wschodniego sąsiada.

W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości – a szczególnie po utworzeniu w 1924 r. Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP), chroniącego wschodnią granicę Polski – organizowano akcje związane z tzw. płytkim wywiadem. Jednostki wojska polskiego pozorując działania przemytnicze, akcje band lub partyzantki antybolszewickiej dokonywały rajdów rozpoznawczych po przygranicznych obszarach Rosji Sowieckiej. W ich wyniku uzyskiwano wiele cennych informacji.

Po przewrocie majowym 1926 r. i dojściu do władzy marszałka Józefa Piłsudskiego doszło do reorganizacji władz wojskowych. Ustanowiono Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych, a w grudniu 1928 r. utworzono Sztab Główny w miejsce Sztabu Generalnego. Marszałek J. Piłsudski doceniając znaczenie wywiadu wojskowego, doprowadził do jego reorganizacji koncentrując siły na rozpoznaniu dwóch wielkich sąsiadów Polski tj. Niemiec i ZSRR. Wywiad ze szczególną uwagą obserwował wówczas sowiecką armię i przemysł zbrojeniowy ZSRR.

W trakcie zmian organizacyjnych dokonywanych w okresie 1926-29 utrzymano trzy podstawowe piony tj. organizacyjny, ewidencyjny i wywiadowczy, wzmacniając jednak funkcje analityczne. Wydział Ewidencyjny przemianowano na Wydział Studiów, a referaty wschodni i zachodni przemianowano na Samodzielny Referat „Rosja” i Samodzielny Referat „Niemcy”. Miały one za zadanie analizować sytuację w tych krajach pod kątem wojskowym i polityczno-ekonomicznym. Sytuację w pozostałych państwach miał obserwować i analizować Referat Studiów Ogólnych. Zlikwidowano Referaty: statystyczny, Południe i Północ .

Kolejnym istotnym elementem reorganizacji Oddziału II Sztabu Głównego przeprowadzonej w okresie 1929 - 30 r. było ostateczne rozdzielenie spraw wywiadu i kontrwywiadu wojskowego.

Do najgłośniejszych sukcesów polskiego wywiadu prowadzonego w tym czasie na terenie Niemiec należy zaliczyć działalność rezydenta wywiadu w Berlinie rtm. Jerzego Sosnowskiego, który stojąc na czele placówki wywiadu głębokiego „In-3” w latach 1926-34 dokonał licznych werbunków docierając dzięki temu do materiałów naczelnego dowództwa Reichswery. Do momentu aresztowania przez gestapo 27 lutego 1934 r., kierowana przez niego placówka była uważana za główne źródło informacji polskiego wywiadu o Reichswehrze. Rozpracowanie przez Niemców rtm. Jerzego Sosnowskiego i jego „wpadka” wywołała jedną z największych afer szpiegowskich ówczesnej Europy, w wyniku czego do aresztów trafiło kilkadziesiąt osób. Po procesie w lutym 1936 r. zapadły wyroki śmierci. Główny oskarżony został skazany na dożywocie. W kwietniu 1936 r. wymieniono go na 7 agentów Abwehry ujętych w Polsce.

Na kierunku wschodnim wywiad wojskowy odnotował sukcesy w zakresie pozyskania informacji o organizacji i metodach działania wywiadu sowieckiego. Dzięki temu udało się ograniczyć afery inspirowane przez wywiad sowiecki nie tylko na terenie Polski. Wyniki pracy polskiego wywiadu były w tym czasie wysoko oceniane przez wywiady sojusznicze rozpoznające obszar ZSRR.

W latach 1936-39 Oddział II zwiększył nacisk na rozpoznanie Niemiec i ZSRR. Wobec zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej w Oddziale II zwrócono uwagę na zagadnienie dywersji. W 1937 r. na polecenie Szefa Sztabu Głównego powołano do życia Wydział Planowania Wywiadu i Dywersji Wojennej, na czele którego stanął płk J. Skrzydlewski.

Wzrost zagrożenia ze strony Niemiec skutkował zwiększeniem aktywności polskiego wywiadu wojskowego na tym kierunku. Referat „Niemcy” dysponował w III Rzeszy blisko 30 placówkami. Wywiad głęboki prowadzony na terenie Niemiec wspierały ekspozytury wewnętrzne. Największe sukcesy przypisuje się ekspozyturze nr 3 w Bydgoszczy kierowanej przez mjr. Jana Żychonia, a to m. in. za organizację operacji „Wózek”, polegającej na tajnej kontroli poczty przewożonej miedzy Berlinem a Prusami Wschodnimi.

W rozpoznaniu planów armii niemieckiej – podobnie jak w kampanii 1920 r. – swe znaczenie potwierdził wywiad radiowy, a to głównie dzięki pracy kryptologów, którym udało się przełamać niemieckie szyfry kodowane przy pomocy maszyny szyfrującej Enigma. Jeszcze przed wybuchem wojny wywiad polski podzielił się tą wiedzą z wywiadem brytyjskim i francuskim.

Przed agresją Niemiec na Polskę w 1939 r. kadry Oddziału II liczyły ok. 700 oficerów i pracowników cywilnych, na których czele stał płk Józef Smoleński.

Struktura organizacyjna Oddziału II Sztabu Głównego w sierpniu 1939 r. przedstawiała się następująco:

1) Szef oddziału II
2) Zastępcy szefa Oddziału
3) Wydział Ogólny
Referaty: Organizacyjno-personalny, Szkoleniowy, Budżetowy, Kancelaria, Archiwum;
4) Wydział II a Wywiadowczy
Referaty: „Wschód”, „Zachód”;
5) Wydział II b Kontrwywiadowczy
Referaty: Ogólny, Kontrwywiadowczy, Ochrony, Narodowy, Inspekcji, Centralnej Agentury, Centralna Kartoteka.
6) Wydział III – Planowania Wywiadu i DW
Referaty: Planowania Wywiadu, Planowania Dywersji, Planowania Propagandy
7) Wydział IV Studiów
Samodzielne referaty: „Niemcy”, „Rosja”, Studiów Ogólnych.
8) Biuro Szyfrów i Radiowywiadu
Referaty: B.S.1, 2, 3, 4.
9) Samodzielny Referat Ogólny.
10) Samodzielny Referat Techniczny.
11) Samodzielny Referat Sytuacyjny „Niemcy”.

Po agresji III Rzeszy na Polskę, na mocy dekretu Prezydenta RP z dnia 1 września 1939 r. Sztab Główny jako organ Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych przestał istnieć. W jego miejsce utworzono Sztab Naczelnego Wodza. W składzie tego Sztabu utworzono Oddział II podporządkowany na czas wojny Szefowi Sztabu N.W. gen. Wacławowi Stachiewiczowi. Ciężka sytuacja na froncie polsko–niemieckim, a następnie napaść ze strony ZSRR i wkroczenie 17.IX.1939 r. Armii Czerwonej na terytorium Polski wymusiło ewakuację Sztabu Naczelnego Wodza do Rumunii.

Błyskawiczny rozwój wydarzeń w trakcie kampanii wrześniowej ujawnił zaniedbania popełnione przez centralę wywiadu. Opracowania dotyczące polskiego wywiadu wskazują, że komórki zagraniczne nie otrzymały na czas instrukcji, co do zakresu działań na wypadek wojny, przez co musiały improwizować swe działania. Opuszczenie Warszawy przez Sztab Naczelnego Wodza dodatkowo skomplikowało sytuację Oddziału II, z uwagi na problemy z łącznością. Szybki rozwój wypadków w połączeniu z brakiem wcześniejszych instrukcji spowodowały, że część istotnych dokumentów wpadła w ręce wroga. Klęska wrześniowa odsłaniając słabe przygotowanie państwa i jego armii do wojny, pokazała równocześnie błędy popełnione przez kierownictwo Oddziału II. Analizy sytuacji tworzone przez wywiad przed rozpoczęciem wojny generalnie okazały się słuszne, jednak uwzględniano je w zbyt małym stopniu lub wręcz odrzucano, gdy nie pokrywały się z oczekiwaniami „wyższych instancji”. Klęska w kampanii wrześniowej 1939 r. pokazała, że Oddział II nie miał rozpoznania rzeczywistych zamiarów sojuszniczych sztabów francuskiego i angielskiego na wypadek wojny polsko-niemieckiej. Ponadto niewystarczające okazało się rozpoznanie faktycznych zamiarów kierownictwa ZSRR. W efekcie najazd sowietów na Polskę stanowił zaskoczenie dla Prezydenta RP i Naczelnego Wodza, którzy nie dopuszczali myśli o możliwości o agresji sowieckiej na Polskę.
ODPOWIEDZ

Wróć do „Wojsko, technika i uzbrojenie”