„Akcja Burza” na Kresach Wschodnich

[Artur Rogóż]

Rozkaz rozpoczęcia Akcji wydał w listopadzie 1943 Komendant Główny AK, gen. Tadeusz Komorowski. Zakończona została 26 października 1944.
Instrukcja Rządu dla Kraju zakładała że działania zbrojne mogą mieć formę powstania powszechnego lub wzmożonej akcji dywersyjnej(Burza). Zakładano trzy etapy: wzmożony nasłuch, stan czujności i pogotowie przechodzące w walkę powstańcza. Rozkazów nie można było odwołać.
Celem była walka z cofającymi się Niemcami aż do nadejścia Armii Czerwonej. Zajecie terenów i dekonspiracja administracji.. Dowódca ma wystąpić w roli gospodarza z oświadczeniem: Na rozkaz Rządu RP zgłaszam się jako dowódca oddziału X z propozycja uzgodnienia z wkraczającymi na teren RP siłami zbrojnymi sowietów współdziałania w operacjach przeciw wspólnemu wrogowi. W wypadku rozbrajania oddziałów AK planowano zaprzestać ujawniania się.
Sytuacje zewnętrzną komplikowało wystąpienie Winstona Churchilla o przyjęciu linii Curzona przez państwa zachodnie wynikające z Konferencji Teherańskiej i zerwanie stosunków dyplomatycznych Polsko- Sowieckich po kryzysie katyńskim. Plan oparto na współdziałaniu z aliantami zachodnimi, niezależnie od Armii Czerwonej unikając z nią jednak walki i współdziałając w miarę możliwości.
Przygotowania
Podstawową jednostką leśną była brygada(Wileńszczyzna) i batalion(nowogródzkie). Działające samodzielnie złożone z 300-700ludzi, i konnego zwiadu. Grupowały się w zgrupowania po 3-4 brygady.
3/4 stycznia w rejonie Rokitna granice II RP przekracza Armia Czerwona.
Wołyń
Dowódca okręgu płk Kazimierz Bąbiński (Luboń) koncentracje wojsk rozpoczęto na przełomie stycznia i lutego. Rejonem koncentracji był teren ograniczony od północy szlakiem komunikacyjnym Hołoby- Kowel- Dorohusk, od wschodu szosą Torczyn- Włodzimierz- Uściług od zachodu Bugiem. Na wiosnę doszło do zaciekłych walk pod Kowlem i Włodzimierzem. Odziały AK utworzyły 27 Dywizje piechoty, około 6 tysięcy ludzi. Sowieci uznali, że jednostka jest dywizja polską która ma swoje władzę w Warszawie i Londynie i może z nimi bez ograniczeń utrzymywać łączność, zostanie przeorganizowana z sił partyzanckich i dozbrojona. Będzie podporządkowana dowództwo sowieckiemu . Na warunki te strona polska przystała z ochota. Do 9 kwietnia współpraca układał się poprawnie. Jednak gdy Niemcy wprowadzili do walki dywizje pancerna SS Wiking, armia czerwona kazała siłom AK walczyć a sama się wycofała(została wyparta). 27 dywizja piechoty została okrążona nad rzeką Turią udało jej się jednak ujść z kotła przy stratach sięgających 30%, strąciła tez większość sprzętu. 9 czerwca przeszła przez Bug.
Już 23 marca do warszawy dotarła depesza że sowieci po wystąpieniu mniejszych oddziałów rozbraja je i wcielają do armii Berlinga. Prowadzili tez pobór wszystkich mężczyzn w wieku 17 do 35 lat. Armia czerwona wykorzystywała AK do walk w pierwszej linii, po zajecie terenu rozbijała jej struktury. Stwierdzono podburzanie Ukraińców przeciw Polakom przez partyzantkę komunistyczną, odziały AK organizowały obronę polskich wsi przez Ukraińcami. Trzeba też podkreślić, że Niemcy próbowali pozyskać odziały AK do walki przeciw wspólnemu wrogowi.
Wilno
W okregu nowogrodzki 5 ugrupowan łacznie 7 k ludzi w wileńskim 3 zgrupowania 10k ludzi
Dowodca okregu był płk Aleksander Krzyżanowski wilk
Operacja ostra brama
W lipcu sowieci dotarli pod Wilno. Rejon Wilna os zmiany i lidy z wyjątkiem wielkich miast i węzłów kolejowych znajdowal się w rekach AK.(kom 234). Przejeto rozkazy do partyzantki komunistycznej nakazujące likwidowac odzialy AK.(tIII s 292) rozrzucano tez ulotki ze sowiecka polska republika zostanie wcielona do ZSRR. W nocy z 6 na 7 lipca rozpoczęto walki w Wilnie z jednoczesnym atakiem z trzech stron. Od północy major wegielny, od wschodu major podhorodecki od poludniowego wschodu major Jarema. O godzinie 4 rano dp walki przyłączają się sowieci. Walki trawały do 13 lipca. Sowieci zakazali partyzantom przebywac w miescie. Pułkownik Wilk prowadzil rozmowy 15 lipca sowieci zgodzili się na utworzenie dywizji piechoty i brygady kawalerii. 16 lipca jednak aresztowano oficerów. Odzialy probowaly z Bronia w reku przedostac się na zachod jednak w puszczy rudnickiej sowieci wylapywali partyzantow i deportowali na wschod. Wywieziono około 5700(kom239)

Lwów
Najwcześniej rozpoczęto dywersje w obwodzie tarnopolskim(ze względu na małą ilość polaków powstanie nie możliwe) W okręgu Stanisławów walczyła 11 karpacka dywizja piechoty AK około 3 tysiące ludzi.
Dowódcą okręgu Lwowskiego było płk Władysław filipowski Janka.
W mięście walczyła 5 dywizja piechoty i pułk ułanów Jazłowieckich(major Włodzimierz Białoszewicz (Wiktor)
Zarządzenie wykonawcze z 15 lipca przewidywało działania dywersyjne wydzielonych odziało na transporty wycofywujacych się niemcow.( z wylaczenie terenu 10km od Lwowa) Faza 2 udezenie na odzialy tylne strazy tylnej. W miescie opanowac najważniejsze punkty. Utrzymac miasto Az do przybycia sowietow poczym się ujawnic. Obawiano się Ukraińców.(lwow200) Niemcy przenikli stanowiska z peryferi do miasta. 22 lipca 1944 w godzinach porannych na Lwów, od strony południowo-wschodniej, uderzyła sowiecka 29 brygada zmotoryzowana z 10 korpusu 4 armii pancernej. W miarę zajmowania miasta przez sowietów ujawniały się odziały AK i pomagały w walce i w oczyszczaniu Lwowa z niemców.
29 lipca sowieci oświadczyli płk Jance że nie będą tolerować oddziałów AK na terenie swego kraju. Powstańców aresztowano i wywieziono w głąb ZSRR. Burza we Lwowie nie powiodła się choć w mięście przez jakiś czas powiewały polskie flagi, działania Ukraińców i strach przed Armią Czerwoną sprawił że duża cześć ludności polskiej emigrowała na zachód. Manifestacje polskości traktowano jako prowokacje.
Polesie
Działa tu 30 poleska dywizja piechoty ppłk Krajewskiego (Leśny). Jako miejsce koncentracji wyznaczono lasy nurzeckie, 17 lipca pod Adampolem urządzono zasadzkę na kolumnę samochodową. W lasach nurzeckich współdziałano z 3 Korpusem Kawalerii gen. Pijewa, walcząc pod Wilanowem. Następnie rozpoznano przeprawy na Bugu pod Drohiczynem. 30 lipca dowództwo 65 Armii poleciło przebazowanie dywizji w rejon Hajnówki. Zamierzano włączyć ją w skład Armii gen. Berlinga.Dywizje rozwiązano część żołnierzy ruszyła do Warszawy.
Burza na kresach skończyła się przegrana, Stalin traktowal kresy jako ziemie sowiecki wiec o dialogu nie moglo być mowy. Odzialy AK po walkach z Niemcami często ramie w ramie z armia czerowną, były deportowane w glab ZSRR lub wcielane do armi Berlinga. Doświadczenia na kresach nie daly tez odpowiedzi na pytanie jak zachowa się armia sowiecka na ziemiach bezspornie polskich. Schemat wypadków jednak się powtorzył Armia Krajowa bedaca emanacja Londynu nie miala prawa bytu. wywieziono w glab Rosji około 50 tys żolniezy, administracja się dekonspirowała, złamano kregosłup AK. Można było organizowac nowa Polske

Bibliografia:
1. Juchniewicz Mieczysław, Na wschód od Bugu, Polacy w walce antyhitlerowskiej na ziemiach ZSRR 1941-1945, Warszawa 1985.
2. Korab- Żebryk Roman, Operacja Wileńska AK, Warszawa 1985.

Źródła:
1. Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, red. Pełczyński Tadeusz, Wrocław 1990, T.III.
2. Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, red. Pełczyński Tadeusz, Wrocław 1991, T.IV
3. Komorowski Bór Tadeusz, Armia Podziemna, Warszawa 1994.

4. Węgierski Jerzy, W lwowskiej Armii Krajowej, Warszawa 1989.