Inicjatywa sportowa I sekretarza KC PZPR.

[Warka]

Inicjatywa sportowa I sekretarza KC PZPR. Wojewódzka Federacja Sportu w Gdańsku

Karol Nawrocki
Edward Gierek lubił i rozumiał sport. Zarówno podczas zagłębiowsko-śląskiej młodości, jak i podczas francuskiej i belgijskiej emigracji musiał przecież zetknąć się z futbolem i na pewno niejednokrotnie biegał wraz z kolegami za piłką, w przeciwieństwie do Władysława Gomułki, który piłki i stadionu w młodości nie widział chyba nigdy – stwierdził Henryk Biliński, autor książki o historii Polskiego Związku Piłki Nożnej.

Centralizacyjne tendencje Biura Politycznego Komitetu Centralnego (BP KC) PZPR po wodzą Edwarda Gierka oraz lansowana teza o jedności moralno-politycznej narodu, przyczyniły się w dekadzie 1971-1980 do powstania kliku instytucji-molochów. Do takich można zaliczyć chociażby Wielkie Organizacje Gospodarcze (WOG), czyli powstałe w 1973 r. koncerny, których zadaniem było przeciwdziałanie niepowodzeniom gospodarki planowej. Jak pisze Andrzej Friszke posiadały one uprawnienia do ustalania limitów zatrudnienia, funduszu płac, prowadzenia handlu z zagranicą oraz własnych inwestycji. W efekcie ich działania zanotowano niekorzystny wzrost koncentracji przemysłu, likwidację przemysłu terenowego oraz wzrost roli wielu monopolistów. Ujednoliceniu w „dekadzie Gierka” nie oparł się również ruch młodzieżowy. Powołany w 1976 r. Związek Socjalistyczny Młodzieży Polskiej skupiał w sobie bowiem wszystkie działające do tej pory oficjalne zrzeszenia młodzieżowo-studenckie, z wyłączeniem Związku Harcerstwa Polskiego i głęboko zindoktrynowanego Socjalistycznego Związku Studentów Polskich.

Edward Gierek w czasie jednej z „gospodarskich wizyt”, tym razem w PGR w Rząśniku.
Zasygnalizowana wyżej atmosfera polityczna, której dominację można zauważyć od okresu między VIII Plenum Komitetu Centralnego (6-7 luty 1971 r.) a VI Zjazdem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (grudzień 1971 r.), nie ominęła również życia sportowego.

Według wytycznych BP KC, przekazanych zastępcy przewodniczącego Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki w Gdańsku Edmundowi Łączowi, zasadniczym celem nowej polityki społeczno-ekonomicznej była troska o biologiczny i intelektualny potencjał społeczeństwa, a jednym z warunków realizacji postawionego celu miał stać się dynamiczny rozwój kultury fizycznej. Prawidłowy cykl wychowania fizycznego z perspektywy BP był ważny z trzech podstawowych względów. Po pierwsze upowszechnienie kultury fizycznej gwarantuje prawidłowy rozwój kolejnych pokoleń. Ponadto pedagogiczna siła sportu uczy zdrowego, uczciwego współzawodnictwa oraz pomaga poznać satysfakcję z indywidualnego bądź zespołowego sukcesu. Wreszcie zwracano uwagę na znaczenie praktyczne kultury fizycznej, której uprawianie podnosi obronność kraju a także pozwala na przeciwdziałanie znużeniu w pracy. Do walorów sportu (w szczególności wyczynowego) w odczuciu ówczesnych elit politycznych, należały także jego możliwości propagandowo-widowiskowe oraz w szerszej perspektywie tendencja wykorzystywania sukcesów sportowych do cementowania wartości narodowych.

Pierwsza strona „Dziennika Bałtyckiego” z 10 lipca 1974 roku z informacją o powrocie „Orłów Górskiego” z Mistrzostw Świata w piłce nożnej Swobodna realizacja wyżej postawionych celów wymagała jednak od nowego BP rozpoznania, a następnie przeciwdziałania nagromadzonym w polskim sporcie złym tendencjom. Na początku 1971 r. do takich zaliczano m.in.: niewspółmiernie małe nakłady na rozwój kultury fizycznej w niektórych środowiskach (mieszkańcy wsi, pracownicy fizyczni, szkoły podstawowe i uczelnie wyższe), mnogość ośrodków dyspozycyjnych, skomplikowany, wielotorowy system zarządzania i finansowania sportu, a także ograniczone kompetencje i małą skuteczność działania administracji państwowej w kształtowaniu, koordynowaniu i egzekwowaniu polityki państwa w dziedzinie kultury fizycznej, zgodnie z interesami społecznymi i dyrektywami partii.

Udoskonalenie zarządzania kulturą fizyczną miało się odbywać przede wszystkim poprzez odpowiedni dobór ludzi związanych ze sportem. Jak można przeczytać w materiałach BP: osoby, których postawę i działalność cechuje niepoprawne naruszanie norm moralności socjalistycznej lub tolerancyjny stosunek do tego rodzaju zjawisk, należy konsekwentnie eliminować z życia sportowego. Ponadto lekarstwem na niedoskonałości polskiego sportu miało być skoncentrowanie funkcji różnych organizacji w kompetencjach jednej centralnej instytucji. Taka sekwencja oznaczała w pierwszym momencie poszerzenie uprawnień oraz wzmocnienie funkcji koordynacyjnej Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki (GKKFiT), a w dwa lata później powołanie właściwego organu centralnego - Polskiej Federacji Sportu oraz jej odpowiedników wojewódzkich.

Zgodnie z wytycznymi BP z 18 stycznia 1973 r. w sprawie dalszego rozwoju kultury fizycznej w Polsce, oraz zgodnie z uchwałą nr 85 Rady Ministrów z 6 kwietnia 1973 r., kierownictwo resortu kultury fizycznej i turystyki powołało z dniem 3 maja 1973 r. Polską Federację Sportu – jednostkę specjalistyczną dla zarządzania i programowania sportu kwalifikowanego w Polsce. Według oficjalnych komunikatów głównym zadaniem PFS było ustrukturyzowanie polskiego sportu na trzech poziomach: centralnym (PFS), okręgów-makroregionów (Okręgowe Związki Sportowe) i województw (Wojewódzkie Federacje Sportu). Te ostatnie, zgodnie z poleceniem Przewodniczącego GKKFiT Bolesława Kapitana, zaczęto organizować już w czerwcu 1973 r. W fazie przygotowań do powołania wojewódzkiego odpowiednika PFS Kapitan pisał do przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku Henryka Śliwowskiego: […] kolejnym etapem tej reorganizacji jest tworzenie Wojewódzkich Federacji Sportu, jako organizacji społecznych podporządkowanych Wojewódzkiemu Komitetowi Kultury Fizycznej i Turystyki. Zdając sobie sprawę z licznych problemów (organizacyjno-prawnych, kadrowych, finansowych i lokalowych) związanych z powoływaniem do życia Wojewódzkiej Federacji Sportu, uprzejmie proszę Obywatela Przewodniczącego o osobiste zainteresowanie się tą sprawą i udzielenie Wojewódzkiemu Komitetowi Kultury Fizycznej i Turystyki wszechstronnej pomocy. Dla ułatwienia tych prac przesyłam w załączeniu zespół niezbędnych dokumentów. Informuję ponadto, ze w końcowej fazie opracowania znajduje się projekt nowych zasad zatrudniania i płac pracowników federacji.

Wojewódzka Federacja Sportu w Gdańsku została powołana 15 września 1973 r. Władzami WFS były Walne Zebranie, Zarząd i Komisja Rewizyjna. Kadencje tych ostatnich ustalono na 4 lata. Do kompetencji Walnego Zebrania należało m.in.: uchwalanie kierunków działania WFS zgodnie z wytycznymi Polskiej Federacji Sportu, rozpatrywanie sprawozdań, zmian statutowych i regulaminowych, organizacja wyborów do Zarządu. W skład pierwszego, tymczasowego Zarządu weszli: prezes Edmund Łącz (zastąpiony w 1974 r. przez Tadeusza Szelągowskiego), Maciej Łasiewicki i Tadeusz Żurek jako wiceprezesi, oraz członkowie zarządu Wacław Zaremba i Mieczysław Zimnicki. WFS przejęła działalność dotychczasowych Okręgowych Związków Sportowych, Wojewódzkiego Zespołu Metodyczno-Szkoleniowego, Biura Obsługi Finansowej Okręgowych Związków Sportowych jak i część zadań pionów i zrzeszeń szczebla wojewódzkiego, wypełniając zadania organizacyjno-szkoleniowe i administracyjne poprzez biuro i społeczne ciała specjalistyczne sekcji sportowych poszczególnych dyscyplin. W swoich początkach WFS zrzeszała 29 klubów sportowych, w tym najważniejsze kluby regionu jak BKS Lechia Gdańsk, RKS Bałtyk Gdynia, MZKS Arka Gdynia czy GKS Wybrzeże. Gdańska WFS koordynowała funkcjonowanie 30 dyscyplin, które uprawiano w 235 sekcjach sportowych, na co składało się aż 25.963 sportowców.

3 maja 1975 r., mecz Lechii Gdańsk z Widzewem Łódź. Na pierwszym planie zawodnik Lechii Józef Gładysz, w tle „nabity” kibicami stadion przy ulicy Traugutta
Bardzo szerokie spectrum działania nowo powołanej instytucji w zakresie życia sportowego poza liczbami potwierdza także zakres jej kompetencji. Podzielony był on na trzy sfery: szkolenie sportowe, organizacja i finanse.

Na szkolenie sportowe składało się m. in. planowanie i organizowanie kierunków rozwoju sportu kwalifikowanego, kierowanie szkoleniem sportowym w klubach oraz ustalanie systemu rozgrywek sportowych w województwie. Zakres organizacyjny obejmował realizację polityki kadrowej w jednostkach sportowych województwa, obsługę 27 specjalistycznych sekcji sportowych Federacji1, koordynację planów i zadań jednostek-członków Federacji, czy np. wnioskowanie i opiniowanie w sprawach eksploatacji i modernizacji oraz budowy nowych urządzeń i obiektów sportowych. Do najważniejszych zadań finansowych należało dotowanie jednostek sfederowanych oraz zatwierdzanie budżetów i planów rzeczowych członkowskich klubów sportowych i sekcji specjalistycznych. Odrębny system organizacji rozgrywek dotyczył sportu szkolnego (Szkolny Związek Sportowy) oraz wiejskiego (Zrzeszenie Ludowych Zespołów Sportowych). Ponadto o autonomii w samoorganizowaniu się mogło mówić Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej i zrzeszenie sportowe „Start”. Struktura organizacyjna sportu wojewódzkiego z 1975 r. wyglądała więc następująco:

WFS, koordynująca sport kwalifikowany, zrzeszająca okręgowe związki sportowe i kluby;
Szkolny Związek Sportowy, odpowiadający za programowanie i rozwój kultury fizycznej w środowisku szkolnym;
Zrzeszenie LZS odpowiedzialne za rozwój kultury fizycznej, głównie rekreacji na wsi oraz wśród załóg pracowników gospodarki rolnej;
TKKF zajmujące się kulturą fizyczną w środowiskach miejskich i zakładach pracy;
Zrzeszenie „Start” koordynujące rozwój sportu i rekreacji wśród inwalidów i załóg pracowniczych.
Powstanie nowej organizacji, koordynującej działanie całego wojewódzkiego kwalifikowanego ruchu sportowego wymagało stworzenia odpowiednich kadr. Już na wstępie zdawano sobie sprawę z faktu, że realizacja zadań WFS wymagać będzie zaangażowania większej ilości instruktorów szczebla podstawowego i wysokokwalifikowanych kadr trenerskich. Wskazywano na brak około 500 instruktorów i trenerów różnych dyscyplin, oraz nieodpowiedni poziom funduszy i zaplecza socjalnego dla ewentualnych ruchów w zatrudnieniu fachowców spoza województwa. Prognoz na zmianę tej sytuacji dopatrywano się w organizacji specjalistycznych kursów organizowanych w kolejnych latach, oraz przede wszystkim w zadaniach nałożonych na Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego w Oliwie, od której wymagano kształcenia kadr zdolnych do wykorzystania zarówno w państwowej jak i Wojewódzkiej Federacji Sportu.

Fasada budynku głównego Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku-Oliwie, dawniej: Szkoły Wychowania Fizycznego (autor: Rajczek, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution ShareAlike ver. 3.0).
Uregulowanie wymagała również sfera finansów sportu. Pomoc państwa na rzecz kultury fizycznej stanowiła w tamtym czasie jedynie około 30% faktycznych wydatków klubów sportowych na realizowane zadania. Pozostałe środki były pozyskiwane przede wszystkim z patronackich zakładów pracy, darowizn, reklam, składek członkowskich i odpłatności za widowiska sportowe. Na dotacje pozabudżetowe składały się również środki z Centralnej Rady Związków Zawodowych, Zarządu Głównego Zw. Zawodowych czy Zarządu Głównego AZS. W ramach dotacji budżetowych, znajdujących się jednak poza gestią prezesa GKKFiT, znajdowały się kluby pionów MSW i MON. Zamierzenia inwestycyjne miały być realizowane poprzez różne jednostki organizacyjne, z którymi udało się nawiązać współpracę. I tak w planach z 1974 r. w województwie gdańskim kompleks obiektów sportowo-rekreacyjnych przy hali boiska w Oliwie miał zostać zbudowany przez przemysł okrętowy, a za modernizację i rozbudowę obiektów sportowych w obrębie stadionu BKS Lechia odpowiedzialne były przedsiębiorstwa budowlane. Jednak jak zaznaczono pomyślne wykonanie ww. zadań jest uzależnione od decyzji poszczególnych zakładów, Samorządów Robotniczych i załóg zakładów patronackich. W planach budowy specjalistycznych urządzeń sportowych (np. bieżnie, tory do jazdy na łyżwach itd.) liczono na finansową pomoc Totalizatora Sportowego. Tak skomplikowany system dotacji na organizację sportu wymagał głębokiej reformy, która uściśliłaby zasady kumulowania i wydawania środków na kulturę fizyczną. Powołano więc kolejną charakterystyczną dla „gierkowskiej epoki” instytucję - były nią zarządzające środkami finansowym na potrzeby peerelowskiego sportu Fundusze Rozwoju Kultury Fizycznej.

Bibliografia:
Przy pracy nad artykułem korzystałem z akt Archiwum Państwowego w Gdańsku:

Wytyczne Biura Politycznego KC PZPR do programu rozwoju kultury fizycznej
akta Wojewódzkiej Federacji Sportu
oraz z następujących opracowań:

Friszke Andrzej, Polska: losy państwa i narodu 1939-1989, Warszawa 2003
Biliński Henryk, Polski Związek Piłki Nożnej: 80 lat, Katowice 2000
Przypis:

1 Sekcje utworzono w 1974 r. Każda sekcja miała swój Zarząd i organizowała własne zebrania, gdzie omawiane były bieżące sprawy poszczególnych dyscyplin. Prace sekcji odbywały się na zasadzie opracowywania planów pracy, imprez sportowych i szkolenia. Sekcje koordynowane były przez starszych instruktorów.