Wyjazdy na Zachód

[Artur Rogóż]

Sprawy wyjazdu naukowców do krajów kapitalistycznych leżały w gestii kilkunastu wydziałów trzech pionów operacyjnych MSW (Departamentu I, II i III).

Praca „po tym zagadnieniu” koncentrowała się głównie w:

* Wydziale II Departamentu I (opiniowanie kandydatów do organizacji międzynarodowych),
* Wydziale VI Departamentu II (wyjazdy naukowców z dziedziny fizyki jądrowej),
* Wydziale X Departamentu II (wyjazdy specjalistów angażowanych za granicą za pośrednictwem central MHZ),
* Wydziale VI Departamentu III (wyjazdy z obiektów kluczowych gospodarki narodowej),
* Wydziale IV Departamentu III (wyjazdy naukowców) i
* Wydziale II Departamentu III (wyjazdy naukowców i specjalistów rolnictwa).

Sposób, w jaki komuniści traktowali wymianę stypendialną pomiędzy PRL a Stanami Zjednoczonymi dobrze oddaje wypowiedź jednego z pracowników Konsulatu Generalnego PRL w Chicago z 1963 r. W czasie zebrania szkoleniowego POP PZPR przy Konsulacie Generalnym PRL w Chicago „tow. Turbański zwrócił uwagę na konieczność bardziej szerokiego wykorzystywania stypendystów z kraju i to zarówno w pracy na zewnątrz, tzn. propagowaniu Polski w środowiskach, w których przebywają, jak i wewnątrz (wykorzystanie ich pobytu celem uzyskania informacji o USA, dziedziny ich pracy itp.)”.

Od lat siedemdziesiątych całość spraw związanych z wymianą stypendialną prowadziło Towarzystwo „Polonia”, które po konsultacji z czynnikami rządowymi decydowało, komu Fundacja Kościuszkowska powinna przyznać stypendium.

W jednej z notatek Departamentu I MSW z 1965 r. czytamy, że na podstawie porozumienia z ambasadą PRL w Waszyngtonie Fundacja Kościuszkowska „ma prawo dokonywać selekcji tylko spośród przedstawionych jej przez stronę polską kandydatów (do stypendiów)”.