Aleksander Zawadzki

[Artur Rogóż]

Aleksander Zawadzki, ps. Kazik, Wacek (ur. 16 grudnia 1899 w Dąbrowie Górniczej, zm. 7 sierpnia 1964 w Warszawie) – polski działacz partyjny i państwowy, kierownik Centralnego Wydziału Wojskowego KPP, przewodniczący Centralnego Biura Komunistów Polskich w ZSRR (1944), zastępca ds. polityczno-wychowawczych Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego (1944–1945), generał dywizji Wojska Polskiego, członek Sekretariatu KC PPR (1948), sekretarz Komitetu Centralnego PZPR (1948–1954), członek KC i Biura Politycznego KC PZPR (1948–1964), przewodniczący Centralnej Rady Związków Zawodowych (1949–1950), dwukrotny wicepremier RP (1949 i 1950–1952), przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego, a następnie Frontu Jedności Narodu, Przewodniczący Rady Państwa PRL (1952–1964), poseł do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji.
Życiorys

Urodził się w rodzinie hutnika w Dąbrowie Górniczej, zdobył wykształcenie średnie. W wieku 14 lat rozpoczął pracę, a w wieku 16 lat wyjechał do Niemiec. Tam początkowo pracował w Turyngii jako robotnik rolny, a następnie w kopalni węgla w Bytomiu i w hucie w Siemianowicach. Po wybuchu w Niemczech rewolucji w 1918 powrócił do Dąbrowy Górniczej, gdzie zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego. Początkowo walczył w obronie Lwowa, a następnie na Froncie Litewsko-Białoruskim. Wojnę zakończył w Suwałkach w 24 Pułku Piechoty. W 1921 został zdemobilizowany w stopniu plutonowego i powrócił do Dąbrowy Górniczej. Za udział w walkach został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Po powrocie z wojny początkowo był bezrobotny, a następnie pracował w kopalni "Paryż". Tam też zetknął się z ruchem komunistycznym i wstąpił do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej (KZMP). Od 1923 był sekretarzem Komitetu Dzielnicowego KZMP w Dąbrowie Górniczej oraz członkiem Zarządu Okręgowego KZMP, w tym czasie wstąpił do Komunistycznej Partii Polski (KPP). Ponieważ był poszukiwany przez policję za działalność w ZMK, został skierowany do Okręgu Łódzkiego, wchodząc przy tym w skład Komitetu Centralnego KZMP. Na terenie Okręgu Łódzkiego działał do 1924 i został skierowany do szkoły partyjnej w Moskwie, gdzie przebywał kilka tygodni.

Po powrocie do Polski pod pseudonimem Kazik działał w Okręgu Radom KPP, następnie na terenie Kielc i Radomia. W styczniu 1925 został skierowany na teren Zagłębia Dąbrowskiego, aby odbudować rozbitą organizację KPP na tym terenie. Z uwagi na to, że był tam zbyt znany, zadania tego nie wykonał – skierowano go więc na teren Białegostoku, Grodna i Pińska.

W dniu 9 lipca 1925 Aleksander Zawadzki został aresztowany w Wilnie pod zarzutem udziału w zabójstwie konfidenta i prowokatora policji odpowiedzialnego za aresztowania członków Zarządu Okręgowego KPP w Dąbrowie Górniczej. W grudniu 1925, pomimo braku dowodów na jego udział w tym zabójstwie, został skazany na sześć lat ciężkiego więzienia. Karę odbywał w więzieniach w Kielcach, Łomży i Drohobyczu. Z więzienia wyszedł 2 marca 1932, a ponieważ był chory, został skierowany na leczenie do ZSRR, leczył się tam i uczył w szkole partyjnej pod Moskwą.

Do Polski powrócił w maju 1934, lecz już 27 maja 1934 został aresztowany jako członek Komitetu Centralnego KPP. W areszcie przebywał bez wyroku do lutego 1935, gdy został zwolniony za kaucją. Po wyjściu z więzienia został kierownikiem Centralnego Wydziału Wojskowego Komunistycznej Partii Polski. Występował wtedy pod pseudonimem Wacek. Wydział ten zajmował się działalnością w Wojsku Polskim.

W dniu 13 stycznia 1936 roku został ponownie aresztowany w czasie akcji policji przeciwko Centralnemu Wydziałowi Wojskowemu KPP. Zarzucono mu wtedy działalność na szkodę państwa polskiego. Proces odbywał się w dniach 4–21 kwietnia 1938 i wraz z Aleksandrem Zawadzkim, który był głównym oskarżonym, sądzono jeszcze 55 osób. Zawadzki został skazany na 15 lat więzienia. Po utrzymaniu w mocy wyroku w dniu 23 listopada 1938 roku przez Sąd Apelacyjny, osadzono go w więzieniu w Brześciu nad Bugiem. Przebywał tam do września 1939, gdy miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną.

W początkowym okresie II wojny światowej pracował na terenie kresów wschodnich, a po ataku Niemiec na ZSRR udał się do Moskwy, a następie do miejscowości Aksaj pod Stalingradem. W lipcu 1942 został zmobilizowany do batalionów roboczych Armii Czerwonej. Budował umocnienia w rejonie Stalingradu, w listopadzie 1942 z powodu choroby został wysłany na tyły i ostatecznie został górnikiem w kopalni węgla na północ od Nowosybirska.

Po rozpoczęciu organizowania przez Związek Patriotów Polskich polskich jednostek wojskowych w ZSRR, udał się do obozu w Sielcach nad Oką, gdzie dotarł w połowie września 1943. Początkowo dostał przydział do 3 batalionu 6 Pułku Piechoty 2 Warszawskiej Dywizji Piechoty w stopniu starszego sierżanta. Jednak po dwóch tygodniach przybyły do Sielec gen. Karol Świerczewski w spisach znalazł jego nazwisko i w dniu 24 września 1943 mianował go na stopień porucznika i stanowisko zastępcy szefa Wydziału Oświatowego 1 Korpusu Polskiego w ZSRR. W grudniu 1943 roku został mianowany na stanowisko zastępcy dowódcy do spraw wychowawczych 1 Korpusu w stopniu pułkownika. Od 1944 był członkiem PPR. W kwietniu 1944 został mianowany generałem brygady oraz zastępcą dowódcy Armii Polskiej w ZSRR ds. polityczno-wychowawczych, a od 5 maja 1944 szefem Polskiego Sztabu Partyzanckiego, przewodniczącym Centralnego Biura Komunistów Polskich w ZSRR (od 10 stycznia 1944 do sierpnia 1944) oraz członkiem Prezydium Zarządu Głównego Związku Patriotów Polskich. 22 lipca 1944 został mianowany zastępcą do spraw polityczno-wychowawczych Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego.

Od sierpnia 1944 był członkiem Biura Politycznego Komitetu Centralnego PPR[1]. 21 stycznia 1945 został mianowany pełnomocnikiem rządu województwa śląskiego i w dniu 28 stycznia przejął władzę w Katowicach jako pełnomocnik rządu[2], następnie od 11 marca 1945 do 31 października 1948 był wojewodą śląsko-dąbrowskim. W lutym 1945 został awansowany na generała dywizji.

Następnie pełnił szereg funkcji w PPR i PZPR: w 1948 członek Sekretariatu KC PPR i Biura Organizacyjnego KC PPR, następnie członek PZPR; w PZPR pełnił funkcje: członka Biura Organizacyjnego KC (1948–1954), członka KC i Biura Politycznego KC (od 1948), sekretarza KC (1948–1954).

W okresie od 21 stycznia do 10 czerwca 1949 był wicepremierem, następnie od 5 czerwca 1949 do 28 kwietnia 1950 przewodniczącym Centralnej Rady Związków Zawodowych i ponownie wicepremierem w okresie od 28 kwietnia 1950 do 20 listopada 1952.

Od 1944 był posłem do KRN, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji. W latach 1954–1956 członek Prezydium, od 14 sierpnia 1956 przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego; od 4 stycznia 1958 przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu.

Od 20 listopada 1952 do śmierci 7 sierpnia 1964 był Przewodniczący Rady Państwa PRL. Zmarł 7 sierpnia 1964 w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Po jego śmierci w Polsce zarządzono żałobę narodową.
Odznaczenia
* Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari
* Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
* Order Budowniczych Polski Ludowej
* Order Sztandaru Pracy I klasy
* Order Krzyża Grunwaldu II klasy
* Krzyż Walecznych
* Krzyż Partyzancki (12 czerwca 1946)
* Śląski Krzyż Powstańczy

Przypisy

1. ↑ Ryszard Terlecki, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Kraków 2007, s. 34.
2. ↑ Kronika piętnastolecia. „Polska jest jedna. Rocznik Ziem Zachodnich i Północnych”, s. 106 (1961). Warszawa: Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich.