Kazimierz Pużak

[Artur Rogóż]

Kazimierz Pużak, pseudonim Bazyli (ur. 26 sierpnia 1883 w Tarnopolu, zm. 30 kwietnia 1950 w Rawiczu) — polski działacz socjalistyczny ukraińskiego pochodzenia, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I, II i III kadencji w II RP. W okresie II wojny światowej organizator i sekretarz generalny PPS-WRN, komendant główny Gwardii Ludowej WRN. Przewodniczący podziemnego parlamentu Rady Jedności Narodowej. Aresztowany w 1945 przez NKWD i sądzony w procesie szesnastu. Aresztowany ponownie przez UB w 1947 i skazany w procesie na 10 lat. Zmarł w więzieniu w Rawiczu.

Życiorys

Urodził się w rodzinie robotniczej. Syn Wojciecha, murarza i Marceli z domu Hrycyn, z pochodzenia Ukraińców[1]. Uczęszczał do gimnazjum w Tarnopolu. W gimnazjum 1899 założył tajną, radykalną organizację patriotyczną, przyłączoną w 1901 do "Promienistych". W 1904 we Lwowie wstąpił do PPS, zajmował się m.in. przemytem "bibuły" do zaboru rosyjskiego. W 1905 zdał egzamin maturalny. Rozpoczął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Lwowskiego, lecz porzucił je dla pracy politycznej. W czasie wojny 1905 współzakładał rewolucyjno-wojskową organizację "Mierosławczycy", przyłączoną następnie do "Nieprzejednanych". Rok potem w 1906 był współtwórcą, obok Józefa Piłsudskiego, PPS – Frakcji Rewolucyjnej, kierownik Wydz. Organizacyjnego w Łodzi), na zjeździe partii w Wiedniu w marcu 1907 prawdopodobnie delegat z Warszawy, na II zjeździe PPS-FR w sierpniu 1909 w Wiedniu wybrany członkiem Wydziału Agitacyjno-Organizacyjnego.

W 1909 wraz z Henrykiem Minkiewiczem wykonał egzekucję na policyjnym prowokatorze Edmundzie Taranowiczu. 3 kwietnia 1911 aresztowany w Łodzi. 8 maja 1913 skazany przez Warszawską Izbę Sądową w Piotrkowie Trybunalskim na osiem lat ciężkich robót i osiedlenie na Syberii. Karę więzienia odbywał w Warszawie, Piotrogrodzie oraz od 1915 w twierdzy w Szlisselburgu. W więzieniach spędził w sumie 6 lat. Po wyjściu na wolność w wyniku amnestii po obaleniu caratu brał udział w rewolucji w Rosji (1917). Wchodził w skład Tymczasowego Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS w Rosji. Był redaktorem pisma "Głos Robotnika i Żołnierza", członkiem Rady Polskich Organizacji Rewolucyjno-Demokratycznych przy Komisariacie do Spraw Polskich, członkiem zarządu Komisji Likwidacyjnej do Spraw Królestwa Polskiego. Według niektórych źródeł jego interwencja przyczyniła się do uwolnienia Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego z więzienia Czeka[2] (według innych źródeł spowodował to Leon Berenson).

W 1918 powrócił do ojczyzny i polskiego życia politycznego. W rządzie Moraczewskiego został sekretarzem stanu w Ministerstwie Poczt i Telegrafów. Od 1919 był członkiem Rady Naczelnej PPS.

Domagał się zakończenia wojny z RFSRR, jednak podczas agresji Armii Czerwonej na Polskę latem 1920 poparł udział PPS w Rządzie Obrony Narodowej pod prezesurą Wincentego Witosa. Objął funkcję wiceprzewodniczącego Wydziału Wojskowego partii, a następnie wiceprzewodniczącego Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy. Wspólnie z Tomaszem Arciszewskim organizował pomoc dla III powstania śląskiego, werbując bojowców z Pogotowia Bojowego PPS.

Od 1921 do września 1939 był sekretarzem generalnym Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. W latach 1919–1935 poseł na Sejm RP z Zagłębia Dąbrowskiego i okręgu częstochowskiego. W wyborach parlamentarnych w 1919 został wybrany w okręgu wyborczym nr 29 (Sosnowiec). Pełnił funkcję sekretarza Sejmu Ustawodawczego. Pracował wówczas w pięciu komisjach: administracji, demobilizacyjnej, likwidacyjnej, prawniczej, regulaminowej i nietykalności poselskiej, oraz w dwóch specjalnych komisjach: był sekretarze komisji do badania więzień i obozów koncentracyjnych, oraz członkiem komisji dla reorganizacji urzędów państwowych. W wyborach parlamentarnych w 1922 uzyskał mandat z listy nr 2 (PPS) w okręgu wyborczym nr 17 (Częstochowa). W Sejmie I kadencji był członkiem komisji prawniczej. W wyborach parlamentarnych w 1928 został ponownie wybrany z listy nr 2 (PPS) w okręgu wyborczym nr 17 (Częstochowa). W Sejmie II kadencji był członkiem dwóch komisji: prawniczej oraz regulaminowej i nietykalności poselskiej. 31 stycznia 1930 został wybrany wicemarszałkiem Sejmu, jednak po wyborze nie przyjął funkcji. W wyborach parlamentarnych w 1930 zdobył mandat z listy nr 7 (Centrolew) w okręgu wyborczym nr 17 (Częstochowa).

W październiku 1939 współuczestniczył w powołaniu konspiracyjnego PPS-WRN – kontynuacji PPS w warunkach okupacji. W latach 1940–1941 i 1943–1944 był reprezentantem PPS-WRN w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym. Dowodził Organizacją Wojskową Pogotowia Powstańczego Socjalistów OW PPS. Od stycznia 1944 był przewodniczącym Rady Jedności Narodowej – substytutu parlamentu Polskiego Państwa Podziemnego. W czerwcu 1944 odmówił przyjęcia godności następcy Prezydenta RP, proponując na swoje miejsce Tomasza Arciszewskiego. Uczestniczył w Powstaniu warszawskim. Opuścił Warszawę wraz z ludnością cywilną.

Po upadku powstania ukrywał się m.in. w Piotrkowie Trybunalskim. W marcu 1945 aresztowany w Pruszkowie wraz z innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego przez NKWD i w pokazowym procesie szesnastu skazany w Moskwie na 1,5 roku więzienia.

Amnestionowany po czterech miesiącach powrócił do kraju, nie zgodził się na wymuszaną przez UB emigrację. Ponownie aresztowany w 1947; w 1948 w procesie przywódców PPS-WRN skazany na 10 lat więzienia. Podczas tego procesu 5 listopada 1948 r w Warszawie powiedział do "sędziów" WSR "Jestem rzymskim katolikiem narodowości polskiej. Więcej nic nie mam panom do powiedzenia". Zmarł w więzieniu w Rawiczu 30 kwietnia 1950 w wyniku pęknięcia aorty po zepchnięciu go ze schodów. Umierał kilka dni, nie otrzymawszy opieki medycznej. Został pochowany potajemnie na Cmentarzu Powązkowskim (kw. 188, rz. 3).
Odznaczenia

W 1937 odznaczony Krzyżem Niepodległości. Podczas drugiej wojny światowej został odznaczony Orderem Wojskowym Virtuti Militari V klasy. W 1967 przyznano mu pośmiertnie Krzyż Armii Krajowej (legitymacja nr 1).

Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski odznaczył go 11 listopada 1996 pośmiertnie Orderem Orła Białego[3]. Córka, Maria Pużak odmówiła jednak odebrania orderu[4]. Order został przekazany najbliższej rodzinie 7 lipca 2009 przez Doradcę Prezydenta RP Jana Olszewskiego[5]
Upamiętnienie

Do 1990 Kazimierz Pużak pojawiał się wyłącznie jako patron różnych działań opozycyjnych. Wydawnictwo Społeczne KOS wydawało publikacje w ramach "Biblioteki im. K.Pużaka". W czerwcu 1988 powstała "Fundacja im. Kazimierza Pużaka" (Jan Józef Lipski, Konstanty Gebert, Jerzy Holzer).

Uchwałą nr 30 Prezydium Sejmu z dnia 30 marca 1995 imieniem Kazimierza Pużaka nazwano salę kolumnową, będącą w początku lat dziewięćdziesiątych miejscem posiedzeń Senatu.

Ulice imienia Pużaka znajdują się w miastach: Częstochowa, Kraków, Krosno, Mława, Opole, Poznań, Warszawa.
Przypisy

1. ↑ Parlament Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1927. Pod redakcją Henryka Mościckiego i Włodzimierza Dzwonkowskiego. Warszawa: Lucjan Złotnicki, 1928, s. 279.
2. ↑ Biogram Pużaka w Bazie Bibliotek Sejmowej
3. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia11 listopada 1996 r. Monitor Polski z 1997 r. Nr 14, poz.123
4. ↑ Remigiusz Okraska, Kazimierz Pużak na stronie Polskie Radio Online (data dostępu 27 grudnia 2009)
5. ↑ Order Orła Białego dla Kazimierza Pużaka na stronie Prezydent.pl (data dostępu 27 grudnia 2009)

Bibliografia

* Kazimierz Pużak, Wspomnienia 1939–1945 w: Zeszyty Historyczne nr 41, Paryż 1977, Wyd. Instytut Literacki.
* Biogram zamieszczony w bazie Biblioteki Sejmowej