Stefan Mossor

[Warka]

Stefan Mossor (ur. 23 października 1896 w Krakowie, zm. 22 września 1957 w Warszawie) – polski dowódca wojskowy, generał dywizji Wojska Polskiego, teoretyk sztuki wojennej, twórca jednego z planów wojny obronnej Polski z Niemcami, zastępca szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (1946–1949).

Życiorys
W latach 1914–1917 żołnierz Legionów Polskich, od 1918 w Wojsku Polskim. Brał udział w wojnie przeciwko bolszewikom 1918–1920.

Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, w latach 1921–1927 dowodził szwadronem w 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich w Suwałkach. W latach 1927–1928 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po pierwszym roku nauki, w drodze wyróżnienia, w stopniu majora, skierowany z dniem 25 października 1928 na dwuletni normalny kurs w École Supérieure de Guerre w Paryżu[1]. Po ukończeniu studiów i uzyskaniu tytułu naukowego oficera dyplomowanego z 1 listopada 1930 został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej na stanowisko wykładowcy[2].

We wrześniu 1937 marsz. Edward Śmigły-Rydz, na prośbę gen. bryg. Tadeusza Kutrzeby, przydzielił go do jego sztabu na stanowisko I oficera sztabu generała do prac przy GISZ. W okresie od 14 listopada 1937 do 10 stycznia 1938 opracował, pod kierownictwem generała Kutrzeby, Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom (do czasu odnalezienia i opublikowania rękopisu studium, nazywanego wówczas "memorandum gen. Kutrzeby", jego autorstwo przypisywano mylnie Tadeuszowi Kutrzebie). Był autorem dzieła Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny (3 wydania: 1938, 1945, 1986).

Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 w stopniu podpułkownika dyplomowanego, jako dowódca 6 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego w Kresowej Brygadzie Kawalerii. W latach 1939–1945 w niewoli niemieckiej, w 1943 przywieziony do Katynia (patrz: zbrodnia katyńska), gdzie zapoznano go z masowymi grobami polskich oficerów więzionych w obozie w Kozielsku.

Od 1945 ponownie w Wojsku Polskim (m.in. jako zastępca Szefa Sztabu Generalnego), w stopniu generała brygady, potem generała dywizji. W lutym 1947 przeprowadzał inspekcje w Wojewódzkich Komitetach Bezpieczeństwa w Katowicach, Krakowie i Lublinie, po których zaproponował, aby jeszcze wiosną 1947 rozpocząć akcję przesiedleń ludności łemkowskiej na Ziemie Zachodnie. Propozycję tę powtórzył 27 marca na posiedzeniu Państwowej Komisji Bezpieczeństwa, aby ludność ukraińską z województwa rzeszowskiego wysiedlić na zachód Polski. Mossor był dowódcą powołanej w celu przesiedlenia ludności ukraińskiej Grupy Operacyjnej "Wisła" liczącej około 20 tys. żołnierzy i funkcjonariuszy UB i MO, a kiedy 24 marca 1947 prezydium rządu podjęło uchwałę w sprawie Akcji "Wisła" - otrzymał od ministra obrony narodowej marsz. Michała Roli-Żymierskiego nominację na Pełnomocnika Rządu do Spraw Akcji Przesiedlenia Ludności Ukraińskiej i Walki z UPA. Chociaż w dyrektywie nr 7 marsz. Żymierski jasno poinstruował gen. Mossora, że głównym celem Akcji "Wisła" są przesiedlenia, a bezpośrednia walka z bandami UPA jest celem ubocznym, drugorzędnym to w rezultacie tej akcji UPA straciła około 70% stanu osobowego i bazę zaopatrzeniową (praktycznie całą siatkę cywilną) na Rzeszowszczyźnie[3]).

W 1950 aresztowany pod zarzutem antypaństwowego „spisku w wojsku” (m.in. wraz ze gen. Stanisławem Tatarem i Jerzym Kirchmayerem), a w 1951 w "procesie generałów" skazany na karę dożywotniego więzienia i degradację. W więzieniu poddawany brutalnym torturom,[4] jednak śledczym nie udało się go złamać i zmusić do obciążenia zarzutami innych. W 1956 zwolniony z więzienia i zrehabilitowany, powrócił do służby wojskowej.

Zmarł w Warszawie 22 września 1957, został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (Rondo II)[5].

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości
Krzyż Walecznych – trzykrotnie
Przypisy
↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 14 z 05.11.1928 r., s. 370.
↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 1 z 28.01.1931 r., s. 13.
↑ Droga donikąd. Działalność OUN i jej likwidacja w Polsce, Warszawa 1973.
↑ Instytut Pamięci Narodowej
↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz Komunalny Powązki. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1989, ss. 60, 301. ISBN 83-217-2641-0.
Bibliografia
Marek Jabłonowski, Piotr Stawecki – Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom Kutrzeby i Mossora, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1987, ISBN 83-211-0863-6
Jarosław Pałka – Generał Stefan Mossor (1896 – 1957). Biografia wojskowa, Oficyna Wydawnicza "Rytm", Warszawa 2008, ISBN 978-83-7399-320-4