Koncepcje obrony Polski a skład Sił Zbrojnych RP po 1990 roku

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP) inaczej Wojsko Polskie - siły i środki wydzielone przez państwo do zabezpieczenia jego interesów i prowadzenia walki zbrojnej.
SZ RP stoją na straży suwerenności Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju. Mogą brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych, działaniach antyterrorystycznych, akcjach poszukiwawczych, a także ratowania życia ludzkiego. Biorą też udział w oczyszczaniu terenów z materiałów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego i unieszkodliwiają je.
Zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi sprawuje prezydent RP, a ogólne kierownictwo zapewnia Minister Obrony Narodowej.
ziomeka
Posty: 443
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 01 cze 2010, 03:37

Koncepcje obrony Polski a skład Sił Zbrojnych RP po 1990 roku

Post autor: ziomeka »

Od początku odzyskania suwerenności i rozwiązania Układu Warszawskiego oraz rozpoczęcia procesu opuszczania Polski przez jednostki rosyjskie (radzieckie), własne wojska operacyjne są zasadniczym komponentem systemu bezpieczeństwa militarnego kraju. Siły Zbrojne RP, od momentu uzyskania suwerenności przez Polskę, musiały stać się samowystarczalne i zdolne do odparcia każdego potencjalnego agresora, w latach 1991-1999 nasz kraj nie należał bowiem do żadnych międzynarodowych struktur militarnych. Formalne wejście do NATO w 1999 roku spowodowało, że wówczas ponownie rozszerzono zadania armii, przede wszystkim jej komponentu operacyjnego. Siły Zbrojne RP przygotowywane są już nie tylko do obrony terytorium kraju, lecz także do udziału w operacjach sojuszniczych zarówno w obszarze transatlantyckim, jak i poza nim.

Lata 1990-1999

W tym okresie nastąpiło przewartościowanie strategii militarnej Polski i zadań Sił Zbrojnych, dla których musiano sformułować całkowicie nowe wytyczne. W pierwszych latach dziewięćdziesiątych XX wieku Wojsko Polskie, od 1959 roku podzielone – w razie ewentualnego konfliktu – na wojska operacyjne i Wojska Obrony Terytorialnej Kraju, szkolone i wyposażane do działań ofensywnych w północnych Niemczech i Danii oraz zabezpieczenia przemarszu drugiego rzutu strategicznego Armii Radzieckiej, zmieniło częściowo swoje zadania i skupiło się wyłącznie na obronie własnego terytorium.

Do 1990 roku Polska miała przygotować mobilne struktury wojsk operacyjnych oraz wyszkolone kadry do prowadzenia operacji zaczepnych poza granicami kraju przy posiadaniu przewagi liczebnej i materiałowej nad przeciwnikiem. W obliczu rozpadu struktur politycznych i wojskowych bloku wschodniego, na przełomie lat 1989-1990 podjęto prace nad strategią militarną, czego efektem była „Doktryna obronna Rzeczypospolitej Polskiej”, przyjęta w lutym 1990 roku, która zastąpiła „Węzłowe założenia obronne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” z czerwca 1985 roku. Wskazywała m.in., że nie można wykluczyć konfliktu zbrojnego, który mógłby ogarnąć całą Europę lub jej część i miałby charakter międzykoalicyjny, a Polska jako strategiczny obszar kontynentu zostałaby wciągnięta w orbitę wojny. W związku z tym państwo i siły zbrojne powinny być przygotowane do prowadzenia – samodzielnie lub w sojuszniczym współdziałaniu – operacji obronnych. Według ówczesnego planu rozwoju armii lądowe wojska operacyjne miały liczyć 10 dywizji zmechanizowanych, a lotnictwo - 8 pułków bojowych.

Doktryna szybko stała się jednak nieaktualna. W marcu 1991 roku nastąpiło formalne rozwiązanie Układu Warszawskiego (faktycznie jednak od początku 1990 roku postępowała powolna degradacja tej struktury militarnej), Polska uzyskała tym samym podmiotowość strategiczną, co wiązało się z potrzebą uzyskania samowystarczalności obronnej. W tej sytuacji uznano, że niezbędne jest utrzymywanie odpowiedniego potencjału militarnego w celu zapewnienia skutecznego odstraszania ewentualnego przeciwnika. Jednocześnie podjęto decyzje o redukcji zbyt rozbudowanych i w swej masie mało nowoczesnych sił zbrojnych. Cięcia w wojsku wymuszał również przyjęty w listopadzie 1990 roku w Genewie Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE). Częściowo zmiany te wynikały również z uzgodnień z lutego 1990 roku z dowództwem Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego. Ich wynikiem była redukcja i reorganizacja Sił Zbrojnych RP.

Zasadniczym komponentem Sił Zbrojnych były wojska operacyjne oraz jednostki wewnętrzne i obrony teryrorium. W 1990 roku w wojskach lądowych istniały trzy okręgi wojskowe. Pomorski i Śląski Okręg Wojskowy wystawiać miały po pięć dywizji zmechanizowanych, a Warszawski – trzy dywizje. W odwodzie znajdowały się brygada powietrznodesantowa i brygada obrony wybrzeża. Wojska Lotnicze i Wojska OPK (te drugie formalnie nie należące do wojsk operacyjnych) miały strukturę korpuśną już w czasie pokoju, a ich skład na wypadek wojny obejmował korpus lotnictwa operacyjnego i dwa korpusy obrony powietrznej, łącznie 15 bojowych pułków lotniczych. W Marynarce Wojennej funkcjonowały trzy flotylle, w tym jedna o charakterze operacyjnym i dwie przeznaczone do obrony wybrzeża oraz pułk lotnictwa.

W 1990 roku zlikwidowano dowództwa dwóch armii (każdy z okręgów wojskowych miał być bazą do rozwinięcia wojsk grupowanych w korpus), zalążki czterech rezerwowych dywizji zmechanizowanych, trzech brygad artylerii haubic, dokonano redukcji i przesunięć w lotnictwie i obronie powietrznej, związanych z połączeniem ich w lipcu 1990 roku w jeden organizm – Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej (już w 1990 roku w Wojskach Lotniczych zlikwidowano jedną dywizję lotnictwa myśliwskiego, a jej jednostki przesunięto do wojsk obrony powietrznej).

Skład wojsk operacyjnych w 1990 roku, grupowanych na czas wojny we front, obejmował dziewięć dywizji zmechanizowanych, brygadę powietrznodesantową, brygadę obrony wybrzeża, 10 pułków lotniczych, w tym dwa pułki śmigłowców i pułk lotnictwa morskiego, flotyllę okrętów oraz jednostki wojsk nieoperacyjnych, w tym obrony powietrznej i obrony wewnętrznej. Do marca 1990 roku zakończono likwidację ostatnich jednostek obrony terytorialnej (likwidacja lub wyjście pododdziałów Wojsk Obrony Wewnętrznej i Wojsk Obrony Pogranicza spod podporządkowania MON nastąpiły do listopada 1991 roku). Część jednostek obrony terytorialnej, np. brygadę okrętów desantowych, dywizjony ścigaczy i trałowców, czy bardzo istotne z punktu widzenia obrony Polski Wojska Obrony Powietrznej Kraju (które połączono z lotnictwem operacyjnym w Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej), włączono w skład wojsk operacyjnych rodzajów sił zbrojnych, pozostałe stopniowo likwidowano.

Wojska operacyjne SZ RP w połowie 1990 roku:

Dowództwo

Jednostki

Dowództwo Frontu

6. Brygada Desantowo-Szturmowa, 7. Brygada Obrony Wybrzeża, 3. Brygada Artylerii, 5. Brygada Artylerii Armat, 61. Brygada Przeciwlotnicza, 15. Pułk Artylerii przeciwpancernej, 91. Pułk Artylerii Przeciwpancernej

Pomorski Okręg Wojskowy (na czas „W” 1. Armia Ogólnowojskowa)

2. Dywizja Zmechanizowana, 8. Dywizja Zmechanizowana, 12. Dywizja Zmechanizowana, 15. Dywizja Zmechanizowana, 16. Dywizja Zmechanizowana, 2. Brygada Artylerii, 6. Brygada Artylerii Armat, 14. Pułk Artylerii Przeciwpancernej, 55. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej

Śląski Okręg Wojskowy (na czas „W” 2. Armia Ogólnowojskowa)

4. Dywizja Zmechanizowana, 5. Dywizja Zmechanizowana, 10. Dywizja Zmechanizowana, 11. Dywizja Zmechanizowana, 20. Dywizja Zmechanizowana, 18. Brygada Artylerii, 23. Brygada Artylerii Armat, 20. Pułk Artylerii Przeciwpancernej, 69. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej

Warszawski Okręg Wojskowy (na czas „W” 3. Korpus Zmechanizowany)

1. Dywizja Zmechanizowana, 3. Dywizja Zmechanizowana, 9. Dywizja Zmechanizowana, 1. Brygada Artylerii Armat, 126. Pułk Artylerii Przeciwpancernej, 15. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej

Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej

1. Korpus OPK, 2. Korpus OPK, 3. Korpus OPK, 4. Korpus Lotniczy

Marynarka Wojenna

Niszczyciel rakietowy, 3. Flotylla Okrętów, 8. Flotylla Obrony Wybrzeża, 9. Flotylla Obrony Wybrzeża, 7. Pułk Lotnictwa Specjalnego

Jednocześnie, w związku z ułomnością doktryny strategicznej z 1990 roku wypracowano i przyjęto w listopadzie 1992 roku „Politykę bezpieczeństwa i strategię obronną Rzeczypospolitej Polskiej”, zgodnie z którą celem strategicznym obrony jest zachowanie suwerenności, niepodległości i integralności terytorialnej państwa. Strategia obronna z 1992 roku nie zakładała istnienia określonego przeciwnika i ustalonego scenariusza działań wojennych – wprowadzono pojęcie wystarczalności obronnej. W razie niemożności zapobieżenia konfliktowi zbrojnemu, którego Rzeczpospolita Polska byłaby stroną (lub uczestnikiem), miały być podjęte działania obronne oraz wysiłki dyplomatyczne w celu zakończenia konfliktu. W przypadku wojny miało być zastosowane możliwie najdłuższe stawianie oporu, zadawanie agresorowi maksymalnych strat, zademonstrowanie determinacji obrony i zyskania czasu na reakcję świata. W razie konfliktu o mniejszej intensywności miały być prowadzone samodzielne działania obronno-interwencyjne w celu jak najszybszego zlokalizowania, zatrzymania i rozbicia „zgrupowania inwazyjnego”. Odcinając się od doktryny Układu Warszawskiego, nie przewidywano działań ofensywnych, nawet w skali operacyjnej.

Zgodnie z założeniami, w strukturach rodzajów wojsk występowały wojska operacyjne oraz siły i środki obrony terytorialnej. Te ostatnie, wobec likwidacji struktur OTK, rozpoczęto formować od nowa – najpierw jako wojska obrony regionalnej. W lipcu 1991 roku przyjęto rządową "Koncepcję modelu sił zbrojnych RP w końcu lat dziewięćdziesiątych", w której ujęto m.in. założenia systemu obrony terytorialnej. Wstrzymano również częściowo redukcję wojsk operacyjnych poniżej poziomu traktatu CFE, co powodowało jednak konsumowanie spadającego budżetu na ich wegetację. Uznano, że środki obrony państwa powinny tworzyć wiarygodny wizerunek skutecznej siły zbrojnej, odstraszającej przeciwnika, a w razie napaści umożliwiać obronę i odparcie agresji.

Zasadniczą strategią militarną w pierwszej połowie latach dziewięćdziesiątych XX wieku była strategia operacji obronnej realizowanej przez wojska operacyjne z udziałem komponentu powszechnej obrony terytorialnej. Według „Koncepcji strategicznej obrony Polski” z kwietnia 1991 roku w operacjach militarnych związanych z obroną Polski współdziałać miały wojska operacyjne grupowane w korpusy, dywizje i brygady, czyli związki operacyjne i taktyczne oraz wojska obrony terytorialnej, zorganizowane w związki taktyczne szczebla brygady i oddziały szczebla pułku i batalionu, uzbrojone w broń niepodlegającą traktatowi CFE. Przewidywano, że te ostatnie operowały będą na obszarze mobilizacji i współdziałały ze związkami operacyjnymi i taktycznymi. W związku z tym już w 1991 roku rozpoczęto prace koncepcyjne nad modelem organizacji i działania sił OT.



Rejony wokół ważnych miejscowości miały być przygotowane do obrony i bronione w razie potrzeby przez miejscowe oddziały wojsk obrony terytorialnej przy wsparciu wojsk operacyjnych. Nie ujawniono planów późniejszych działań po ewentualnym przełamaniu rubieży strategicznej.

W latach 1992-1996 nastąpiły zmiany struktur i kolejna redukcja sił zbrojnych, szczególnie w wojskach lądowych, które przeszły na strukturę taktyczną brygada-batalion. Jeszcze w 1992 roku rozpoczęto formowanie Krakowskiego Okręgu Wojskowego, o odmiennej od pozostałych okręgów strukturze (obejmującej dywizję kawalerii powietrznej oraz samodzielne brygady ogólnowojskowe), która była poniekąd eksperymentalną, nie została jednak rozszerona na wszytskie formacje lądowe. W WLiOP zlikwidowano w tym czasie korpus lotniczy i korpus obrony powietrznej (ich siły przydzielono pozostałym korpusom) oraz część pododdziałów rakietowych, natomiast w Marynarce Wojennej nie zaszły większe zmiany, jedynie jednostki lotnicze zgrupowano od 1994 roku w brygadzie lotniczej. W styczniu 1994 roku przyjęto propozycję Sojuszu dotyczącą uczestnictwa w programie Partnerstwo dla Pokoju, co miało ułatwić Polsce osiągniecie polityczno-militarnego celu, jakim było pełne członkostwo w NATO. Negocjacje indywidualne w sprawie przystąpienia do Sojuszu Północnoatlantyckiego rozpoczęto w styczniu 1996 roku. Dodatkowo, w 1995 roku powstały również dwie brygady piechoty, jako zalążki przyszłych sił OT. Łącznie w pierwszym etapie tworzenia sił OT planowano sformowanie sześciu brygad OT i sześciu batalionów OT.

Jednocześnie pracowano nad ewolucją doktryny strategicznej i planami operacyjnymi obrony kraju. Zadaniem systemu militarnego Polski było zatrzymanie i odparcie agresora przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych środków. Zasadnicze znaczenie w tym systemie posiadały wojska operacyjne, które miały być przygotowywane do prowadzenia manewrowych działań na terytorium kraju, wspierane przez wojska obrony terytorialnej. Pewnym novum w doktrynie było również założenie, że w razie niemożności prowadzenia działań regularnych, Siły Zbrojne RP miały stosować nieregularne formy prowadzenia działań wojennych, czyli partyzanckie formy walki na terenie Polski zajętym przez przeciwnika.

Strategiczne zadania związane z obroną Polski w czasie pokoju miały polegać na przygotowaniu sił, które zagwarantują skuteczną realizację planów operacyjnych, utrzymywaniu odpowiednich wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej. W ramach przygotowań terytorium Polski do celów obronnych planowano zrealizować stałe ukrycia dla organów kierowania państwem i dowodzenia wojskami i dla sprzętu (samolotów, wyrzutni rakiet), a półstałe w przewidywanych rejonach koncentracji, na rubieżach i rejonach obrony – dla wojsk. Na kierunkach uderzeń sił lądowych przeciwnika planowano stworzyć system zapór inżynieryjnych i zniszczeń wzdłuż granic państwowych oraz w głębi kraju.

Natomiast w czasie działań wojennych siły zbrojne powinny bronić ważnych obiektów przed uderzeniami lotniczo-rakietowymi przeciwnika, zatrzymać i załamać uderzenia zgrupowań wojsk lądowych, rozbić desanty powietrzne i morskie oraz prowadzić działania manewrowe oraz nieregularne, prowadzące do stopniowego wyparcia agresora z terytorium Polski. W pierwszej fazie działań, oprócz obiektów wojskowych bronione miały być inne obiekty i punkty o znaczeniu strategicznym i operacyjnym, takie jak: główne miasta, przeprawy graniczne, porty morskie i lotniska, a także miejscowości położone w rejonach przygranicznych i na zagrożonych kierunkach.



Wypracowana w latach 90-tych koncepcja współdziałania jednostek operacyjnych, prowadzących manewrowe działania i pododdziałów OT w ugrupowaniu obronnym.

W związku z wymuszoną samodzielnością militarną założono obronę kraju przed agresją z każdego kierunku. Ustalono, że przygotowania obronne kraju powinny koncentrować się z jednej strony na zwiększaniu możliwości bojowych sił zbrojnych, a z drugiej na wykorzystaniu potencjału obrony powszechnej oraz zwielokrotnieniu – w efekcie rozbudowy inżynieryjnej – walorów obronnych terytorium i utworzenie infrastruktury obronnej na przewidywanych kierunkach obrony.

Pierwsza strategiczna rubież obrony na wschodzie miała przebiegać wzdłuż rzek granicznych oraz miejscowości i obiektów w pasie przygranicznym, podobnie na zachodzie. Druga strategiczna rubież wschodnia miała przebiegać wzdłuż dolnej i środkowej Wisły oraz Dunajca, z kolei na zachodzie od Słupska przez Wałcz – Gorzów – Międzyrzecz – Sulechów do Nysy Kłodzkiej. Pomiędzy pierwszą i drugą rubieżami miały być wyznaczone pozycje pośrednie i ryglowe, oparte na rzekach i terenach lesisto-jeziornych, ułatwiające jednocześnie manewr wojskami operującymi pomiędzy nimi. Poza tym zamierzano przygotować do obrony i utrzymać w określonym czasie podejścia do wybranych miejscowości – na zachodzie byłyby to: Szczecin, Stargard Szczeciński, Kostrzyn nad Odrą, Gorzów Wielkopolski, Świebodzin, Żary, Żagań, Zgorzelec, Legnica i Wrocław, a w wypadku wariantu „wschodniego” – Augustów, Białystok, Olsztyn, Ostrołęka, Siedlce, Lublin, Chełm, Zamość, Przemyśl i Rzeszów.

Centralny obszar Polski, pomiędzy granicami obu drugich rubieży był uznawany za strategiczny „tułów” obrony, na którym planowano rozmieścić odwody Naczelnego Dowódcy, zasadniczą część sił lotniczych i obrony powietrznej. Miał on być zabezpieczony przez miejscowe siły OT i stanowić zaplecze logistyczne dla sił działających w strategicznych strefach obrony oraz dawać możliwość manewru wojsk operacyjnych na poszczególne kierunki operacyjne. Terytorium kraju od strony południowej miała również zabezpieczać rubież obrony, ciągnąca się wzdłuż Karpat i Sudetów. Do jej obrony planowano przeznaczyć siły OT oraz dwie brygady piechoty górskiej, blokujące przede wszystkim drogi i przełęcze. Od strony Bałtyku operację obronną powinien zabezpieczać komponent morski i lądowy Marynarki Wojennej. Wsparciem dla nich powinny być jednostki OT stacjonujące na Pomorzu oraz wydzielone związki taktyczne wojsk operacyjnych do obrony przeciwdesantowej.

W razie zagrożenia i po zidentyfikowaniu i rozpoznaniu sił przeciwnika, na przygotowanych obszarach i w wyznaczonych rejonach własne siły zbrojne powinny przyjąć strategiczne ugrupowanie obronne. Wariantowość ugrupowania polegała na tym, że w zależności od kierunku zagrożenia, pierwszy rzut strategiczny miały stanowić dwa korpusy zmechanizowane wzmocnione siłami OT wystawionymi przez dwa wojskowe okręgi znajdujące się na kierunku operacyjnym. Oba zgrupowania operacyjne powinny bronić pierwszej rubieży obronnej oraz wyznaczonych odcinków ryglowych i rejonów obrony. W drugim rzucie strategicznym operować powinny dwa korpusy zmechanizowane, przemieszczone z tyłowych okręgów wojskowych, które miały operować na drugiej rubieży strategicznej wysuwając część sił na rubież pośrednią lub odcinki ryglowe. W odwodzie Naczelnego Dowódcy, rozlokowanym w obszarze centralnym, planowano zgrupować co najmniej jedną dywizję zmechanizowaną, obie brygady aeromobilne oraz związki i oddziały rodzajów wojsk wsparcia.

Działania w ramach operacji obronnej miały na celu zatrzymanie przeciwnika na rubieżach obronnych i niedopuszczenie do wtargnięcia w głąb terytorium kraju jego powietrzno-lądowych zgrupowań wojsk. Formą walki miała być uporczywa obrona wyznaczonych rubieży w strategicznej strefie obrony. Jednocześnie wojska powinny bronić przed atakiem środkami napadu powietrznego i desantami ważne elementy infrastruktury państwa, w tym obronnej. W sytuacji przełamania pierwszej strategicznej rubieży obrony zamierzano kontynuować bitwę obronną z wykorzystaniem odcinków ryglowych, samodzielnych rejonów obrony i drugiej strategicznej rubieży obronnej oraz działań nieregularnych na terenie Polski zajętym przez przeciwnika. Po spowolnieniu tempa natarcia, a w sprzyjających warunkach zatrzymaniu zgrupowań przeciwnika, wprowadzone na drugą rubież strategiczną siły odwodowe miały wykonać przeciwuderzenia i przejść do przeciwnatarcia prowadzącego do rozbicia przeciwnika i wyparcia go z własnego terytorium. Celem tych działań było zadanie przeciwnikowi dotkliwych i nieakceptowanych strat oraz zyskanie czasu na podjęcie działań dyplomatycznych na arenie międzynarodowej i co najmniej utrzymanie zdolności do kontynuowania oporu w warunkach okupacji terytorium kraju.

W związku z brakiem istnienia określonego przeciwnika i możliwym rozwojem konfliktu, założono elastyczność planowania operacyjnego. W przypadku ataku pełnoskalowego na jednym kierunku operacyjnym lub kierunkach przez przeważające siły przeciwnika prowadzona miała być typowa operacja obronna. Natomiast operacja obronno-zaczepna, która polegałaby na powstrzymaniu w pierwszej fazie uderzenia przeciwnika siłami pierwszego rzutu, a następnie przejściu do przeciwuderzenia całością sił mogła być prowadzona w wypadku agresji o charakterze lokalnym, prowadzonej na jednym kierunku operacyjnym.

Były to typowe poglądy wypracowane jeszcze w czasie PRL i nieznacznie zmodyfikowane w odniesieniu do nowych warunków prowadzenia działań wojennych. Podstawową zmianą w stosunku do dotychczasowych koncepcji było dążenie do prowadzenia dynamicznej walki, czy operacji i unikania dużych bitew materiałowych, które mogły spowodować szybką utratę zdolności wojsk, zniszczenie infrastruktury oraz duże straty wśród ludności cywilnej. Operacja obronna miała polegać na wykorzystaniu manewrowości sił oraz koordynacji działań – na zasadzie częstych, krótkotrwałych starć w postaci ataków na siły przeciwnika i wycofania w celu odtworzenia gotowości bojowej. Zgodnie z tymi założeniami głowną rolę miały odgrywać działania manewrowe z wykorzystaniem taktycznej rozbudowy inzynieryjnej i walorów obronnych terenu działań. Z kolei dla sił OT, w starciu z zgrupowaniami pierwszorzutowymi przeciwnika, przewidywano działania obronne i nieregularne.

Wojska operacyjne i OT SZ RP w 1995 roku:

Dowództwo

Jednostki

Pomorski Okręg Wojskowy (na czas „W” 1. Korpus Zmechanizowany)

2. Dywizja Zmechanizowana, 8. Dywizja Obrony Wybrzeża, 12. Dywizja Zmechanizowana, 6. Brygada Artylerii Armat, 2. Pułk Rakiet, 124. Pułk Przeciwlotniczy, 128. Pułk Przeciwlotniczy, 1. Brygada OT

Śląski Okręg Wojskowy (na czas „W” 2. Korpus Zmechanizowany)

4. Dywizja Zmechanizowana, 5. Dywizja Zmechanizowana, 10. Dywizja Zmechanizowana, 11. Dywizja Kawalerii Pancernej, 22. Brygada Piechoty Górskiej, 5. Brygada Artylerii Armat, 23. Brygada Artylerii Armat, 61. Brygada Przeciwlotnicza, 3. Pułk Rakiet, 18. Pułk Rakiet, 69. Pułk Przeciwlotniczy

Warszawski Okręg Wojskowy (na czas „W” 3. Korpus Zmechanizowany)

1. Dywizja Zmechanizowana, 15. Dywizja Zmechanizowana, 16. Dywizja Zmechanizowana, 1. Brygada Artylerii Armat, 14. Pułk Artylerii Przeciwpancernej, 16. Pułk Artylerii Przeciwpancernej, 2. Brygada OT

Krakowski Okręg Wojskowy (na czas „W” 4. Korpus Zmechanizowany)

25. Dywizja Kawalerii Powietrznej, 3. Brygada Zmechanizowana, 6. Brygada Desantowo-Szturmowa, 14. Brygada Pancerna, 21. Brygada Strzelców Podhalańskich

Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej

2. Korpus Obrony Powietrznej, 3. Korpus Obrony Powietrznej, 4. Korpus Lotniczy

Marynarka Wojenna

3. Flotylla Okrętów, 8. Flotylla Obrony Wybrzeża, 9. Flotylla Obrony Wybrzeża, Brygada Lotnictwa MW

W lutym 1996 roku przyjęto dokument „Polityczno-strategiczny plan obrony Rzeczypospolitej Polskiej”, w którym zawarto ocenę zagrożeń wojennych państwa, koncepcję obrony jego terytorium oraz określono zadania strategiczne poszczególnych podsystemów bezpieczeństwa państwa na wypadek sytuacji kryzysowej i wojny. W planie tym założono znaczną rozbudowę sił OT, które uzbrojone i wyposażone w sprzęt nie podlegający ograniczeniom traktatowym, miały stać się elementem militarnym państwa. W marcu 1996 roku rozpoczęto prace analityczne, a w 1998 roku przyjęto "Koncepcję rozwoju obrony terytorialnej", w której zakładano sformowanie do 2012 roku aż 11 do 17 brygad OT (w każdym województwie po jednej, z wyjątkiem województwa mazowieckiego) i wielu mniejszych jednostek. Koncepcje nie zostały, z uwagi na ich nierealność, w całości uwzględnione w planowaniu rozwoju armii, a także ze względu na brak niezbędnych rozwiązań natury legislacyjnej, zaakceptowano tylko propozycję rozwiązań dotyczących tworzenia wojsk OT - docelowy skład wojsk OT oraz etapy ich tworzenia. Problemy finansowe kraju i dalsza redukcja całych Sił Zbrojnych RP spowodowały, że w resortowej „Koncepcji systemu OT” ze stycznia 1999 roku nie planowano tak dużej rozbudowy OT (łącznie, w latach 1995-2001, utworzono siedem skadrowanych brygad OT). Ponadto w kwietniu 1997 roku utworzono Dowództwo Wojsk Lądowych, które przejęło operacyjne jednostki dotąd podporządkowane okręgom wojskowym.

W marcu 1999 roku Polska formalnie stała się członkiem NATO, co spowodowało kolejne zmiany strukturalne i doktrynalne w Siłach Zbrojnych RP. W tym samym roku zakończono formowanie Międzynarodowego Korpusu Północ-Wschód w skład którego weszła jedna polska dywizja zmechanizowana, również w 1999 roku na bazie Krakowskiego OW utworzono Korpus Powietrzno-Zmechanizowany w składzie sześciu brygad ogólnowojskowych i brygady artylerii, jednak funkcjonował on jedynie do końca 2001 roku.

Lata 2000-2009

W maju 2000 roku przyjęto „Strategię obronności Rzeczypospolitej Polskiej”, która była uszczegółowieniem „Strategii bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej” ze stycznia tego roku. Utrzymano zasadniczą strukturę układu obronnego kraju – w postaci podziału rodzajów sił zbrojnych na siły operacyjne i obrony terytorialnej – został on jednak powiązany w niektórych aspektach z siłami zbrojnymi NATO. Oznaczało to, po pierwsze, że w przypadku zagrożenia system obronny Polski zostanie wzmocniony siłami i środkami państw sojuszniczych, a po drugie, że Siły Zbrojne RP zostaną wykorzystanie także do wsparcia państwa NATO zagrożonego agresją. W związku z tym wymusiło to rozszerzenie zakresu działań strategicznych, do których zaliczono: działania stabilizacyjno-prewencyjne prowadzone w ramach zobowiązań sojuszniczych, działania reagowania kryzysowego wykonywane w kraju i podczas misji organizacji międzynarodowych lub działania wojenne związane z odparciem bezpośredniej agresji na terytorium Polski lub państw sojuszniczych w formie lokalnego konfliktu zbrojnego lub wojny na dużą skalę.

Uznano, że potencjał bojowy Wojska Polskiego powinien być utrzymywany na poziomie umożliwiającym natychmiastowe podjęcie działań obronnych w razie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i sojuszu, a także stały udział w międzynarodowych operacjach pokojowych i reagowania kryzysowego. Jednocześnie powinien zapewnić możliwość mobilizacyjnego rozwinięcia Sił Zbrojnych RP – stosownie do potrzeb czasu zagrożenia i wojny. Wymagało to przyspieszenia tempa modernizacji technicznej. Dopiero wówczas podjęto długo odwlekane decyzje o wycofaniu dużej ilości sprzętu, który nie został skasowany w latach dziewięćdziesiątych, a który już wówczas nie miał większej wartości bojowej, np. czołgów średnich, zestawów przeciwlotniczych, czy holowanej broni artyleryjskiej i przeciwpancernej.

Wojska operacyjne i OT SZ RP w 2001 roku:

Dowództwo

Jednostki

Dowództwo Wojsk Lądowych

6. Brygada Desantowo-Szturmowa, 25. Brygada Kawalerii Powietrznej, 1. Pułk Specjalny Komandosów

1. Korpus Zmechanizowany

12. Dywizja Zmechanizowana, 16. Dywizja Zmechanizowana, 2. Brygada Zmechanizowana, 7. Brygada Zmechanizowana, 15. Brygada Zmechanizowana, 1. Brygada Artylerii, 14. Pułk Artylerii Przeciwpancernej, 8. Pułk Przeciwlotniczy, 9. Pułk Rozpoznawczy, 49. Pułk Śmigłowców Bojowych

2. Korpus Zmechanizowany

1. Dywizja Zmechanizowana, 11. Dywizja Kawalerii Pancernej, 10. Brygada Kawalerii Pancernej, 23. Brygada Artylerii, 69. Pułk Przeciwlotniczy, 2. Pułk Rozpoznawczy, 56. Pułk Śmigłowców Bojowych

Pomorski Okręg Wojskowy

1. Brygada OT, 2. Brygada OT, 18. Brygada OT

Śląski Okręg Wojskowy

3. Brygada OT, 14. Brygada OT, 22. Brygada OT, 23. Brygada OT

Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej

2. Korpus Obrony Powietrznej, 3. Korpus Obrony Powietrznej

Marynarka Wojenna

3. Flotylla Okrętów, 8. Flotylla Obrony Wybrzeża, 9. Flotylla Obrony Wybrzeża, Brygada Lotnictwa MW

Zgodnie z planami NATO Polska była zobowiązana do utrzymywania zdolności sił zbrojnych do indywidualnej obrony przez określony czas, do czasu wzmocnienia Sił Zbrojnych RP wojskami NATO. Czas reakcji Sojuszu miał wynieść od kilku dni (wojska natychmiastowego reagowania) do kilku tygodni (wojska wzmocnienia). W wypadku ograniczonego ataku, w pierwszych godzinach polskie wojsko, przy wsparciu jedynie lotnictwa NATO, miało powstrzymać przeciwnika w strefie nadgranicznej. Z kolei w czasie wojny na dużą skalę, poprzedzonej eskalacją działań niemilitarnych pozwalającą na mobilizację sił (fazą kryzysu), wojska operacyjne SZ RP miały działać w ramach zgrupowań sojuszniczych, zgodnie z planami operacyjnymi NATO. Polskie siły miały za zadanie rozpoznać, zatrzymać i osłabić zgrupowania inwazyjne przeciwnika (w celu przejęcia inicjatywy strategicznej), początkowo poprzez przeprowadzenie połączonych operacji osłonowych i obronnych przy użyciu sił znajdujących się na zaatakowanym obszarze oraz wojsk operacyjnych dodatkowo przerzucanych z innych kierunków i obszarów, doprowadzić do uzyskania przewagi strategicznej po wejściu do działań głównych sił obrony i sił wzmocnienia NATO, a następnie rozbić zgrupowania przeciwnika – poprzez wykonanie przeciwnatarcia. Wojska OT miały organizować obronę miast i innych miejscowości oraz ważnych operacyjnie rejonów i obiektów na całym terytorium Polski, chronić elementy infrastruktury państwa, istotne dla swobody manewru wojsk operacyjnych i dla wsparcia wojsk sojuszniczych, a także prowadzić działania nieregularne na tyłach przeciwnika i w ugrupowaniu jego wojsk. Były to ambitne zadania, szczególnie dla wojsk OT z przestarzałym uzbrojeniem, co uzasadniało decyzję o zatrzymaniu ich rozbudowy – wobec niemożności wyposażenia jednostek tego typu w nowy sprzęt, zadowalano się półśrodkiem, tj. przekazywaniem wycofywanego z jednostek operacyjnych sprzętu. Siły takie nie miały większej wartości bojowej, nie było rownież uzasadnione ich funkcjonowanie jako "sił wsparcia", dla obrony cywilnej - cele te z powodzeniem mogły realizować jednostki ratowniczo-inżynieryjne, inaczej zorganizowane i wyposażone.



Koncepcja operacji obronnej z udziałem sił NATO po 1999 roku.

Właśnie mizeria finansowa i opóźnione konsumowanie doświadczeń z lat dziewięćdziesiątych o nikłej wartości armii rozbudowej "wszerz", spowodowały przyjęcie założeń o kolejnej redukcji Wojska Polskiego, które – jak uznano – samodzielnie nie miało większych szans na realizację tak postawionych zadań. Po 2001 roku skupiono się zatem na przekształceniu sił zbrojnych z armii stosunkowo licznej i uzbrojonej w sprzęt w dużym stopniu przestarzały, w wojsko mniejsze, mobilniejsze i dysponujące relatywnie większa wartością bojową.

W 2001 roku rozpoczęto zmiany organizacyjne w całych Siłach Zbrojnych RP, największe w ich komponencie lądowym. W Wojskach Lądowych od stycznia 2002 roku powstały operacyjne 1. i 2. Korpusy Zmechanizowane, łącznie z czterema dywizjami, trzema brygadami ogólnowojskowymi i jednostkami wsparcia. Okręgi wojskowe zachowały funkcje logistyczne, zabezpieczenia i tworzenia wojsk OT. Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej zgrupowano w dwóch korpusach obrony powietrznej, również Marynarka Wojenna posiadała nadal okrętową flotyllę uderzeniową, dwie flotylle obrony wybrzeża oraz brygadę lotnictwa. Siły Zbrojne miały prowadzić działania bojowe samodzielnie lub we współdziałaniu z NATO – walkę z przeciwnikiem powietrznym i naziemnym (morskim), a także współuczestniczyć w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych.

Jednocześnie w lipcu 2003 roku przyjęto „Strategię bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej”, w której wyartykułowano szczegółowe zadania całego systemu obronnego państwa w kontekście zmian w sytuacji międzynarodowej, jakie zaszły po zamachach terrorystycznych z 11 września 2001 roku. Za zasadnicze zadania systemu obronnego uznano: przeciwdziałanie polityczno-militarnym zagrożeniom bezpieczeństwa kraju, obronę terytorium Polski przed ewentualną agresją, ochronę organów państwowych i instytucji publicznych, a także ochronę ludności i umożliwienie jej przetrwania w sytuacji kryzysu lub konfliktu zbrojnego. W związku z tym Wojsko Polskie powinno zwiększyć swoje zdolności w zakresie ochrony przed bronią masowego rażenia, podwyższenia sprawności systemów dowodzenia i uzyskiwania przewagi informacyjnej, zwiększyć efektywność bojowej sił szybkiego reagowania i zdolność do przerzutu. Skupienie wysiłków modernizacyjnych na wybranych elementach Sił Zbrojnych było wynikiem uznania, że w krótkim okresie nie jest możliwe osiągnięcie wymaganych standardów nowoczesności przez całe wojsko.

W 2005 roku ukończono organizację Dowództwa Operacyjnego, które powstało dla potrzeb dowodzenia wojskami w działaniach połączonych na terenie kraju i poza granicami. W czasie wojny Dowództwo Operacyjne jest elementem strategicznego organu dowodzenia operacjami sił własnych lub wielonarodowych (sojuszniczych). Od kwietnia 2004 roku z dowództw operacyjno-taktycznych pozostało jedynie dowództwo 2. Korpusu Zmechanizowanego, któremu podporządkowane w czasu wojny i kryzysu byłyby związki taktyczne i jednostki narodowe oraz sojusznicze. Lotnictwo wojskowe przekształcono w Siły Powietrzne RP. Marynarka Wojenna zachowała swoją strukturę operacyjna, którą w związku z dużą redukcją okrętów zmieniono w 2006 roku, likwidując jedną flotyllę obrony wybrzeża – jej siły podporządkowano obu pozostałym. W 2007 roku powstały - jako odrębny rodzaj sił zbrojnych - Wojska Specjalne, zyskujące na znaczeniu zarówno w czasie wojny, jak i sytuacjach kryzysowych. W tym samym roku powstał Inspektorat Wsparcia, który przejął stopniowo administrację wojskową i sprawy obrony terytorialnej po okręgach wojskowych (zlikwidowanych do 2012 roku).

Wojska operacyjne i OT SZ RP w 2006 roku:

Dowództwo

Jednostki

Dowództwo Wojsk Lądowych

1. Dywizja Zmechanizowana, 11. Dywizja Kawalerii Pancernej, 12. Dywizja Zmechanizowana, 16. Dywizja Zmechanizowana

Pomorski Okręg Wojskowy

1. Brygada OT, 2. Brygada OT, 18. Brygada OT

Śląski Okręg Wojskowy

3. Brygada OT, 14. Brygada OT, 22. Brygada OT

Siły Powietrzne

1.Brygada Lotnictwa Taktycznego, 2. Brygada Lotnictwa Taktycznego, 1. Brygada Rakietowa OP, 3. Brygada Rakietowa OP

Marynarka Wojenna

3. Flotylla Okrętów, 8. Flotylla Obrony Wybrzeża, Brygada Lotnictwa MW

W dalszym ciągu zakładano wariantowość działań obronnych. W wypadku prowadzenia samodzielnych działań obrony terytorium, wojska operacyjne składałyby się z dwóch korpusów zmechanizowanych, liczących do czterech dywizji, wspieranych przez dwie brygady aeromobilne. Siły Powietrzne przeznaczyłyby do walki dwa skrzydła lotnictwa taktycznego, a Marynarka Wojenna dwie flotylle okrętowe. W razie prowadzenia wspólnych działań z wojskami NATO polskie dywizje i brygady oraz jednostki wsparcia weszłyby w skład sojuszniczych korpusów wielonarodowych. Natomiast skrzydła lotnicze i polska flota mogłyby zachować autonomiczność, bądź wejść w skład większych zgrupowań sojuszniczych.

W listopadzie 2007 roku przyjęto „Strategię bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, która dzieliła system bezpieczeństwa na podsystem kierowania i podsystemy wykonawcze, w tym podsystem obrony narodowej. Zasadniczym elementem obrony, według strategii, były siły zbrojne, których zadaniem jest obrona kraju (samodzielnie i w ramach obrony kolektywnej) i przeciwstawienie się agresji w ramach zobowiązań militarnych, udział w działaniach asymetrycznych, pokojowych i humanitarnych. Oceniono, że wielkość sił zbrojnych nie powinna być dalej "ryzykownie zmniejszana". Po raz pierwszy wyartykułowano potrzebę stworzenia w czasie pokoju Narodowych Sił Rezerwowych, jako elementu wzmacniającego siły operacyjne.

Lata 2009-2012

W lipcu 2009 roku przyjęto „Strategię obronności Rzeczypospolitej Polskiej”, która jest strategią sektorową do wspomnianej „Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej” z 2007 roku i zastąpiła doktrynę z 2000 roku. W nowej strategii uznano, że podsystem militarny obronności, tworzony przez Siły Zbrojne RP, ma być przygotowany do realizacji trzech rodzajów misji: zagwarantowania obrony państwa i przeciwstawienie się agresji, udział w procesie stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w operacjach reagowania kryzysowego i humanitarnych, a także wspieranie bezpieczeństwa wewnętrznego i pomoc społeczeństwu. W misji zapewnienia zdolności państwa do obrony i przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych, wojsko ma posiadać gotowość do realizacji zadań związanych z obroną i ochroną nienaruszalności granic RP, udziału w działaniach antyterrorystycznych w kraju i poza nim, udziału w rozwiązywaniu lokalnego lub regionalnego konfliktu zbrojnego na obszarze odpowiedzialności NATO lub poza nim lub udziału w operacji poza obszarem kraju odpowiednio do zobowiązań sojuszniczych, a także prowadzenia klasycznej strategicznej operacji obronnej na terytorium RP.

Siły Zbrojne RP w razie konfliktu zbrojnego o małej skali powinny zapewniać obronę państwa utrzymywanym w czasie pokoju potencjałem obronnym, na jednym kierunku operacyjnym, w razie konfliktu zbrojnego o dużej skali – zrealizować rozwinięcie strategiczne całości sił i utrzymanie ważnych obszarów państwa, przyjęcie na terytorium państwa sojuszniczych sił wzmocnienia i udział w strategicznej sojuszniczej operacji obronnej w celu stworzenia warunków do politycznego rozwiązania konfliktu. Tym samym powodzenie pełnoskalowej operacji obronnej wymaga, po pierwsze obrony ważnych z punktu widzenia państwa obszarów, a po drugie zaistnienia realnego wsparcia Sojuszu, a po stronie polskiej - utrzymania zdolności do jego przyjęcia.

Od 2009 roku rozpoczęto pełną profesjonalizację wojska, która została zakończona w 2011 roku. Dokonano kolejnych redukcji stanu wojsk operacyjnych (głównie w postaci likwidacji jednostek skadrowanych), zachowując zasadniczy potencjał Sił Zbrojnych. Warto podkreślić, że podział armii – w czasie wojny – na wojska operacyjne i obrony terytorialnej jest zachowany, mimo rozwiązania w 2010 roku jednostek OT czasu pokoju i stworzenia Narodowych Sił Rezerwowych. Strategia z 2009 roku wyraźnie dzieli wojska na operacyjne (bojowe, wsparcia bojowego, zabezpieczenia bojowego) i wojska wsparcia (wojska obrony terytorialnej, żandarmerię, jednostki logistyki). W czasie zagrożenia wojennego zmobilizowane siły OT, będą stanowić wsparcie regularnych pododdziałów i związków taktycznych. Nadal obowiązuje funkcjonalny system: wojska operacyjne – NSR (stanowiące wzmocnienie sił operacyjnych w czasie kryzysu i wojny) – mobilizowane jednostki OT.

Wojska operacyjne SZ RP w 2011 roku:

Dowództwo

Jednostki

Wojska Lądowe

11. Dywizja Kawalerii Pancernej, 12. Dywizja Zmechanizowana, 16. Dywizja Zmechanizowana, 6. Brygada Powietrznodesantowa, 25. Brygada Kawalerii Powietrznej, 21. Brygada Strzelców Podhalańskich, 1. Brygada Lotnictwa, 5. Pułk Artylerii, 11. Pułk Artylerii, 23. Pułk Artylerii, 4. Pułk Przeciwlotniczy, 8. Pułk Przeciwlotniczy, 15. Pułk Przeciwlotniczy, 2. Pułk Rozpoznawczy, 9. Pułk Rozpoznawczy, 18. Pułk Rozpoznawczy

Wojska Specjalne

JW Grom, JW Komandosów, JW Nil, JW Agat, JW Formoza

Siły Powietrzne

1. Skrzydło Lotnictwa Taktycznego, 2. Skrzydło Lotnictwa Taktycznego, 1. Brygada Rakietowa OP, 3. Brygada Rakietowa OP

Marynarka Wojenna

3. Flotylla Okrętów, 8. Flotylla Obrony Wybrzeża, Brygada Lotnictwa MW

W 2010 roku ujawniono tzw. plan ewentualnościowy NATO, w którym założono, że w wypadku zagrożenia terytorium kraju polskie siły narodowe będą wzmocnione zgrupowaniami operacyjnymi odpowiadającymi sile pięciu dywizji, czyli łącznie do obrony Polski przewidywano około dziewięciu dywizji przeliczeniowych. W sytuacjach kryzysowych, wymagających natychmiastowego reagowania, przewidziano wykorzystanie Sił Szybkiej Odpowiedzi NATO.

W 2011 roku siły polskie wystawiały dwa dowództwa operacyjno-taktyczne (w tym jedno sojusznicze) i miały w swoim składzie dwie dywizje zmechanizowane, przeznaczone do manewrowych działań obronnych na poszczególnych obszarach operacyjnych i jedną pancerną, stanowiącą odwód wraz z dwoma brygadami aeromobilnymi i jednostkami rodzajów wojsk. Rozwiązano jedno dowództwo dywizji, a jej siły w większości podporządkowano innym związkom taktycznym. Siły Powietrzne zredukowano o brygadę obrony powietrznej (jej siły podporządkowano drugiej utrzymanej brygadzie OP).

W czasie wojny Siły Zbrojne RP mają prowadzić kombinowaną powietrzno-lądowo (powietrzno-morską) operację obronną, przyjmując w pierwszym okresie ciężar prowadzenia walki z siłami potencjalnego agresora. Zadaniem wojsk jest początkowo dezorganizowanie i opóźnianie posuwania się wojsk agresora w głąb kraju, odparcie ataku powietrzno-rakietowego na wojska i infrastrukturę oraz obrona wybrzeża i obszaru nadmorskiego, a po przyjęciu sił wzmocnienia NATO działanie w ramach zgrupowań sojuszniczych w celu rozbicia zgrupowań przeciwnika i odrzucenie go poza własne terytorium. W przypadku prowadzenia operacji obronnej siły zbrojne mają zadać przeciwnikowi maksymalnie duże straty, powstrzymać jego postęp w głąb obszaru operacyjnego i stworzyć warunki do wynegocjowania rozwiązania politycznego.

Możliwe sposoby działań nie zmieniły się zasadniczo – nadal oparte są na działaniach manewrowych, zarówno w obronie, jak i w kontruderzeniach, koncentrowaniu wysiłku na głównych kierunkach i wykorzystaniu manewrowości do utrzymania inicjatywy taktycznej, a następnie przejęcia inicjatywy operacyjnej (w postaci np. kontruderzenia). Jednak ugrupowania wojsk uległy rozrzedzeniu, a linia styczności bojowej została zastąpiona przestrzenią bojowego kontaktu, w której działają własne, autonomiczne grupy wojsk. Tym samym działają przy braku jednolitej linii frontu (również z uwagi na działania dezorganizujące wojsk aeromobilnych i specjalnych obu stron, prowadzone w trzech wymiarach), operują na poziomie taktycznym i operacyjnym zgrupowaniami manewrowymi (grupami bojowymi), przy wsparciu systemów dowodzenia, wyzyskaniu przewagi informacyjnej oraz utrzymaniu przewagi w powietrzu. Ta ostatnia możliwa jest jedynie przy wsparciu sił lotniczych NATO.

Działania te pozwolić mają na uchylenie się od starcia z silniejszym zgrupowaniem przeciwnika, a jednoczesne izolowanie i niszczenie go skoncentrowanymi uderzeniami, przy wyzyskaniu lokalnej przewagi taktycznej. W obronie terytorium wojska operacyjne są wspierane przez wojska OT, prowadzące obronę konkretnych rubieży, czy punktów, działania opóźniające na drugorzędnych kierunkach lub działania nieregularne.

Tomasz Kwasek
ODPOWIEDZ

Wróć do „Wojsko, technika i uzbrojenie”