Polskie przywileje szlacheckie w XIII- XVI wieku - zestawien

[Warka]

1228 w Cieni Władysław Laskonogi wydał przywilej dla możnowładztwa Małopolski, w którym potwierdził odrębność ziem dzielnicowych i zobowiązał się przestrzegać dotychczasowych praw.

1291 – w Lutomyślu Wacław II czeski wydał przywilej, w którym zobowiązał się nie nakładać nowych podatków, nie obsadzać urzędów czeskimi i niemieckimi urzędnikami.

1355 - przywilej wydany w Budzie przez Ludwika Węgierskiego, w którym w zamian za uznanie go w przyszłości królem Polski, zobowiązał się znieść stacje, płacić wynagrodzenie za straty, jakie polska szlachta poniosła poza granicami kraju.

1374 – przywilej koszycki wydany przez Ludwika Węgierskiego w zamian za wybór jednej z córek na króla Polski. Zobowiązał się w nim do: wprowadzenia stałego podatku w wysokości 2 groszy z łanu kmiecego, z pozostałych świadczeń szlachta była zwolniona, nowe podatki mogły być uchwalone tylko za zgodą szlachty. Król musiał wykupić szlachcica z niewoli. Na urzędy starosty powoływać tylko Polaków.

1388 – przywilej piotrkowski, który wydał Władysław Jagiełło, zobowiązał się w nim do wykupu szlachcica z niewoli, niepowierzania zamków cudzoziemcom, wypłacić żołd z wysokości 3 grzywien podczas wyprawy poza granice kraju.

1422 - przywilej czerwiński wydany prze Władysława Jagiełłę, dotyczył zakazu łączenia w jednym ręku urzędu sędziego ziemskiego i starosty, zobowiązywał władcę do uzyskania zgody rady królewskiej na bicie monety, wprowadzał nietykalność majątkową bez wyroku sądu, sądy miały sądzić według prawa pisanego.

1423 - statut warcki wydany przez Władysława Jagiełłę, aby zapewnić swej dynastii panowanie w Polsce. Na jego mocy szlachta mogła dokonać wykupu majątki tzw. krnąbrnych sołtysów i sama dokonywała wyceny wartości ich sołectw. Wprowadzono taksy wojewodzińskie, dzięki którym wojewodowie sami ustalali maksymalne ceny na produkty rzemieślników w mieście.

1425 - Przywilej brzeski wydany przez Władysława Jagiełłę. Potwierdzał przywileje szlacheckie i rozciągał je na szlachtę ziemi kujawskiej, dobrzyńskiej i ruskiej.

1430, 1433 - przywilej jedlneńsko-krakowski, jego wystawcą był Władysław Jagiełło, który w zamian za uznanie syna Władysława III królem Polski zobowiązał się do przestrzegania zasady Neminem captivabimus nisi iure victum, co oznaczało, iż nikt nie mógł zostać uwięziony bez wcześniejszego wyroku sądowego. Ponadto tylko szlachta mogła obejmować wysokie urzędy kościelne.

1454 - przywileje cerekwicko-nieszawskie przyznane przez Kazimierza Jagiellończyk szlachcie polskiej z udział w wojnie z Krzyżakami pod Cerekwicą. Na mocy przywileju władca zobowiązał się do nie zwoływania pospolitego ruszenia, ustanawiania nowych praw i podatków bez zgody szlachty. Potwierdzał wcześniejsze prawa szlachty.

1456 - przywilej korczyński, wystawcą był Kazimierz Jagiellończyk, który w okresie wojny z Krzyżakami zagwarantował szlachcie, że będzie miała wpływy na najistotniejsze kwestie dotyczące poszczególnych ziem.

1496 - statuty piotrkowskie wydał Jan Olbracht w zamian za cenę udziału szlachty w wyprawie na Mołdawię. Znacznie ograniczał odpływ chłopów ze wsi, bowiem tylko jeden chłop w danym roku mógł opuścić wieś, jednak zarządzenie to nie dotyczyło jedynaków. Szlachta została zwolniona z płacenia cła na towary przywożone z zagranicy na potrzeby folwarku i sól. Zakazano mieszczanom kupować ziemię i wprowadzono taksy wojewodzińskie.

1505 - konstytucja Nihil novi wydana przez króla Aleksandra podczas sejmu w Radomiu, wobec wzrostu wpływów magnaterii, która uzyskała wcześniej zapewnienie że nic nie może się wydarzyć w państwie bez jej zgody. W 1505 roku Jan Łaski doprowadził do ustanowienia konstytucji. Od tej chwili żadne nowe podatki i prawa nie mogły być wydane bez wcześniejszej zgody szlachty.

1518 - Zygmunt Stary wydał przywilej, którym wprowadzał sądownictwo patrymonialne w dobrach szlacheckich, ponadto zrzekał się sądzenia sporów między chłopami a dziedzicami świeckimi i duchownymi.

1520 – wydane na sejmie w Toruniu i Bydgoszczy w czasie wojny z Krzyżakami przez Zygmunta Starego. Ustalił wymiar pańszczyzny w tygodniu w wysokości jednego dnia z łanu Zapewniał szlachcie swobodę żeglugi po Wiśle, poza tym ograniczył uprawnieni sądów miejskich w sytuacji, gdy sprawcą przestępstwa był szlachcic.

1573 - artykuły henrykowskie, gwarantujące prawo szlachty do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi, gdyby nie przestrzegał praw krajowych, potwierdzały wolną elekcję, liberum veto i inne uprawnienia szlachty. Ponadto ograniczeniu uległa władza królewska, kontrolowana prze sejm i senat. Bez zgody szlachty król nie mógł stanowić prawa ani podejmować żadnych decyzji w polityce zagranicznej bez zgody Senatu.

1578 – Stefan Batory powołał Trybunał Koronny i Litewski, będące sądami apelacyjnymi.