Jak polscy emigranci budowali światową gospodarkę

Wszelkie zagadnienia dotyczące historii Polski obejmujące szerszy zakres niż dany dział.
historyk
Posty: 331
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 19 lis 2010, 20:35

Jak polscy emigranci budowali światową gospodarkę

Post autor: historyk »

Polacy budowali bogactwo innych państw
XIX wiek - stulecie pary i elektryczności to czas, kiedy tworzyły się podstawy współczesnej gospodarki. Znajdująca się pod zaborami Polska nie mogła w pełni skorzystać z tego boomu gospodarczego. Poza tym przez tereny naszego kraju kilkakrotnie przetaczały się wojenne i powstańcze fronty. Po powstaniach wielu najbardziej przedsiębiorczych Polaków na emigracji pracowało na rzecz nowej ojczyzny. Często stawali się bohaterami narodowymi.

Choć wszyscy w szkole uczyliśmy się o Mickiewiczu, Słowackim, Bemie i Kościuszce, to rzadziej pamiętamy, że dziewiętnastowieczna emigracja to nie tylko poeci i żołnierze. Polacy zajmowali się również badaniami naukowymi, inżynierią, rozbudową przemysłu i zakładaniem własnych biznesów.

W XIX w. Polacy przyczynili się do rozwoju gospodarczego wszystkich zamieszkanych kontynentów. Niektóre z ich osiągnięć zostały pobite dopiero kilka lat temu. Zobacz, którzy emigranci najbardziej wpłynęli na światową gospodarkę.


Tadeusz Oksza-Orzechowski (1838-1902)
Linia telegraficzna z Europy do Kapsztadu

Zacznijmy od jednego z mniej znanych emigrantów, który jednak może pochwalić się wielkimi osiągnięciami. I to o gigantycznym znaczeniu dla gospodarki światowej.

W epoce smartfonów, internetu i telewizji satelitarnej trudno nam wyobrazić sobie, jak powoli płynęły informacje w pierwszej połowie XIX w. i jak wielką rewolucję przyniósł wynalazek telegrafu. Międzykontynentalna łączność telegraficzna wymagała poważnych inwestycji w podmorskie kable. O tym, jak trudne było to wyzwanie dla ówczesnej technologii, świadczy fakt, że kabel łączący Europę z USA próbowano położyć wcześniej pięć razy, zanim w końcu ustanowiono trwałe połączenie w 1865 r.

Kilkanaście lat później na scenę największych inwestycji telekomunikacyjnych tamtych czasów wkroczył Tadeusz Oksza-Orzechowski, były powstaniec styczniowy, przedstawiciel Rządu Narodowego w Stambule, łącznik pomiędzy rządem Turcji a Stolicą Apostolską i Austrią oraz organizator tureckich służb wywiadowczych. W 1882 r. uzyskał on od władz hiszpańskich koncesję na budowę kabla z Kadyksu na Wyspy Kanaryjskie. Przedsięwzięcie to zakończył sukcesem.

Jeszcze większym sukcesem było sprytne wmanewrowanie Brytyjczyków, którzy starali się o koncesję na ustanowienie połączenia z koloniami portugalskimi w Afryce Zachodniej. To Tadeusz Oksza-Orzechowski uzyskał prawo do budowy kabla telegraficznego, ale ostatecznie nawiązał z Brytyjczykami porozumienie i wspólnie zrealizowali inwestycję.

Kabel telegraficzny budowany przez Polaka biegł wzdłuż zachodnich wybrzeży i został ostatecznie przedłużony do Kapsztadu. Liczył wówczas ok. 16,5 tys. km długości i był najdłuższy na świecie.


Ernest Malinowski (1818-1899)
Najwyższa linia kolejowa świata

Bardziej znanym sukcesem polskiego emigranta jest peruwiańska Centralna Kolej Transandyjska zaprojektowana przez Ernesta Malinowskiego. Ten polski inżynier budował również m.in. drogi w Algierii i kolej w Ekwadorze oraz regulował bieg francuskiej rzeki Mozy.

Malinowski opuścił Polskę po powstaniu listopadowym. W sztuce inżynieryjnej szkolił się we Francji, a następnie udał się do Ameryki Południowej. Bez wątpienia dziełem jego życia stała się linia kolejowa łącząca Limę z bogatym w minerały regionem Cerro de Pasco i żyzną doliną Jauja.

Ten bardzo istotny dla rozwoju Peru szlak kolejowy był arcydziełem ówczesnej inżynierii. Kolej transandyjska wspięła się na wysokość 4817,8 m n.p.m. (wyżej niż szczyt Mont Blanc) i do 2005 r. była najwyższą linią kolejową świata. Rekord Malinowskiego pobili dopiero Chińczycy w Tybecie.


Ignacy Domeyko (1802-1889)
Podstawy górnictwa w Chile

Na emigracji Polaków, oprócz Brazylii, Peru i Ekwadoru, skorzystał jeszcze jeden kraj Ameryki Południowej - Chile. Obecnie jest to jedno z najwyżej rozwiniętych państw na kontynencie, a swoje bogactwo zawdzięcza głównie wydobyciu surowców naturalnych, w tym miedzi (1. miejsce na świecie) i srebra (5. miejsce na świecie). Jednym z pierwszych badaczy opisujących złoża miedzi w Chile był Ignacy Domeyko.

Życiorys Domeyki to wręcz sztandarowy przykład dziewiętnastowiecznego emigranta. Należał do Filomatów i przyjaźnił się z Mickiewiczem. Udało mu się uniknąć zesłania, więc doczekał w kraju wybuchu powstania listopadowego, w którym wziął udział, poznał m.in. Emilię Plater. Po klęsce powstania znalazł się w Niemczech, a następnie we Francji, gdzie skończył studia górnicze.

Domeyko wyjechał do Peru objąć stanowisko wykładowcy chemii i badać geologię kraju. Opisywał złoża miedzi, badał próbki minerałów i szkolił następców. Ponadto pisał podręczniki i zreformował chilijski uniwersytet. W uznaniu zasług rząd Chile przyznał mu obywatelstwo. Na cześć Domeyki nazwano również planetoidę i minerał domeykit.


Tomasz Zan, Jan Czerski, Aleksander Piotr Czekanowski, Karol Bohdanowicz i inni
Odkrywcy syberyjskich skarbów

Nie wszyscy geolodzy mieli tyle szczęścia co Domeyko i wyjeżdżali na atrakcyjne zagraniczne posady. Wielu karierę poszukiwacza złóż surowców mineralnych zaczęło od zesłania na Syberię. Taki los spotkał m.in. innego członka Filomatów - Tomasza Zana oraz powstańców styczniowych Jana Czerskiego i Aleksandra Czekanowskiego.

Tomasz Zan badał m.in. Ural i stepy Kazachstanu. Odkrył złoża złota. Czerski eksplorował syberyjskie góry i okolice Jeziora Bajkał, a jego imieniem nazwano cały łańcuch górski. Z kolei Czekanowski odkrył złoża węgla kamiennego na środkowej Syberii.

Nieco inna była droga życiowa Karola Bohdanowicza, który studiował w Petersburgu i z własnej woli badał geologię Syberii. Odkrył m.in. złoża węgla kamiennego, rudy żelaza, złota, nefrytu i soli kamiennej. Bohdanowicz po odzyskaniu niepodległości wrócił do Polski i został dyrektorem Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Udział Polaków w badaniu Syberii na pewno przyczynił się do rozwoju gospodarki Rosji i ZSRR. Do dzisiaj eksport surowców naturalnych stanowi ważną pozycję w bilansie handlowym Federacji Rosyjskiej.


Erazm Jerzmanowski (1844-1909)
Polski Nobel i człowiek, który oświetlił Amerykę

Polacy wnieśli również wkład w rozwój największej do dziś gospodarki świata. Amerykańska ziemia była bardziej gościnna niż syberyjskie zesłanie i potrafiła zapewnić dobrobyt. Najwięcej skorzystał na tym Erazm Jerzmanowski, który w swoim czasie dysponował trzecią co do wielkości fortuną w USA.

Zanim się jej dorobił, brał udział w powstaniu styczniowym i wojnie francusko-pruskiej. W 1873 r. zostaje wysłany przez francuskie przedsiębiorstwo do USA, gdzie zajmował się gazownictwem. Jerzmanowski opatentował 17 wynalazków, inwestował i zbudował gazownie w wielu miastach amerykańskich. Został nazwany "człowiekiem, który oświetlił Amerykę".

Jerzmanowski był filantropem, hojnie wspierał Polonię i działalność Kościoła katolickiego. Został odznaczony przez papieża Komandorią Krzyża św. Sylwestra. Choć ożenił się z Amerykanką, w 1896 r. wrócił z pieniędzmi na tereny Polski, gdzie również prowadził działalność charytatywną. W swoim testamencie przeznaczył 365 kg złota na ustanowienie nagrody, którą co roku mógł otrzymać Polak, katolik wyróżniający się w dziedzinie nauki, kultury lub działalności społecznej. Te "polskie noble" dostali m.in. Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski i Jan Kasprowicz.


Rudolf Modrzejewski/Ralph Modjeski (1861-1940)
Budowniczy mostów

Syn Heleny Modrzejewskiej wyjechał z kraju razem z matką i tak jak ona skrócił nazwisko do wersji łatwiejszej do wymówienia dla Anglosasów. Modjeski nie wypierał się swojego polskiego pochodzenia i pisał po polsku.

Modjeski był znanym konstruktorem mostów i pionierem w budowie mostów wiszących. Jego konstrukcje łączą brzegi największych rzek w USA i Kanadzie. Założone przez niego biuro projektowe istnieje do dziś pod nazwą Modjeski & Masters.


Paweł Edmund Strzelecki (1797-1873)
Złoto dla Australii, miedź dla KGHM

Paweł Edmund Strzelecki, kiedy opuszczał Polskę po powstaniu listopadowym, dysponował sporym majątkiem, który pozwolił mu sfinansować dziewięcioletnią wyprawę dookoła świata. Strzelecki nie był jednak biernym turystą, tylko prowadził badania geologiczne na trzech kontynentach.

Najsłynniejszym dokonaniem Strzeleckiego były badania Australii, gdzie znalazł złoża złota, węgla i ropy naftowej. Jego odkrycie przyczyniło się do australijskiej gorączki złota. Do dziś Australia znajduje się w ścisłej czołówce producentów złota.

Mniej znanym faktem jest odkrycie przez Strzeleckiego złóż miedzi nad Jeziorem Ontario w Kanadzie. Obecnie, po przejęciu Quadry, kopalnie miedzi w kanadyjskim Ontario posiada polski koncern KGHM.


Antoni Patek (1812-1877)
Czas to pieniądz

Szwajcarskie zegarki znane są ze swojej niezawodności, a przemysł zegarmistrzowski jest jednym ze źródeł bogactwa tego Alpejskiego kraju. Jedna z najsłynniejszych marek tej branży - Patek Philippe & Co. - została założona przez powstańca listopadowego Antoniego Norberta Patka.

Patek Philippe & Co była pierwszą na świecie firmą masowo produkującą zegarki kieszonkowe. W 1851 r. zdobyła złoty medal na wystawie światowej, a zegarek jej produkcji kupiła brytyjska królowa Wiktoria.

Historia Patka dowodzi, że nawet w najmniej sprzyjającym okresie Polacy potrafili przekuwać czas w pieniądze.


Bronisław Rymkiewicz (1849-1907)
Pełnomorskie statki w sercu Brazylii

Kolej zbudowana przez Bronisława Rymkiewicza jest mniej słynna od rekordowego dokonania Malinowskiego, ale trudno umniejszyć jej gospodarcze znaczenie. W latach 1898-1899 Rymkiewicz kierował budową torów z Rio de Janeiro do Sao Paulo.

Kto wie czy nie ważniejszym dla ówczesnej gospodarki światowej przedsięwzięciem była budowa portu w Manaus. To leżące nad Amazonką, w samym sercu równikowej puszczy miasto miało istotne znaczenie ze względu na transport kauczuku z okolicznych plantacji. Dzięki konstrukcji Rymkiewicza do Manaus mogły zawijać pełnomorskie statki.


Maria Skłodowska-Curie (1867-1934)
Podwójna noblistka

Na zakończenie naszego zostawienia zastawiliśmy osobę, która mogłaby się znaleźć na pierwszym miejscu. Maria Skłodowska-Curie, jeden z największych naukowców w polskiej historii, dokonała odkryć o olbrzymim znaczeniu dla światowej gospodarki.

Maria Skłodowska-Curie była pionierką badań nad promieniotwórczością. Wraz z mężem odkryła polon i rad. Choć współcześnie ich zastosowanie jest niewielkie (polon wykorzystywany był do ogrzewania radzieckich pojazdów księżycowych), to założony z inicjatywy Skłodowskiej-Curie francuski Instytut Radowy przyczynił się do rozwoju badań nad promieniotwórczością. Współcześnie we Francji trzy czwarte energii elektrycznej pochodzi z elektrowni jądrowych.

Co prawda Maria Skłodowska-Curie nie brała udziału w żadnym powstaniu, a z kraju wyjechała po prostu na studia, podczas I wojny światowej wspierała finansowo Francuskie Siły Zbrojne, robiła także żołnierzom skarpety na drutach. Podobnie jak przymusowi emigranci podkreślała swoje związki z Polską, uczyła swoje dzieci ojczystego języka. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przekazała gram radu Instytutowi Radowemu w Warszawie.

Zabrakło ich w kraju

Niestety pomimo dobrych chęci większość owoców pracy emigrantów pozostało poza granicami Polski. Brak własnego organizmu państwowego sprawił, że największe sukcesy Polaków w XIX w. miały miejsce w odległych krajach i kontynentach. Gdyby ten potencjał mógł służyć niepodległej Polsce, z pewnością obecnie bylibyśmy w innym miejscu niż jesteśmy.

Jan Bolanowski
ODPOWIEDZ

Wróć do „Historia Polski ogólnie”