170. rocznica założenia Adampola

[Artur Rogóż]

170 lat temu - 19 marca 1842 r. - został założony Adampol, polska miejscowość w Turcji na północno-wschodnich obrzeżach Stambułu, po azjatyskiej stronie Bosforu (tur. Polonezkoey). Inicjatorem był przywódca jednej z emigracyjnych frakcji po Powstaniu Listopadowym Adam Czartoryski.

Po upadku Powstania Listopadowego wielu członków zrywu udało się na emigrację, głównie do Francji. Tam w zależności od orientacji politycznej skupili się w kilku frakcjach, z których jedną był konserwatywno-liberalny, nastawiony prozachodnio i antyrosyjsko Hotel Lambert, którego przywódcą był książę Adam Czartoryski. Na początku lat 40. XIX w. pragnąc wesprzeć dość licznie przebywających również w Turcji polskich emigrantów, by przeciwstawić się rosyjskim wpływom na tym terenie i utworzyć drugi polski ośrodek emigracyjny, Czartoryski wysłał nad Bosfor swojego współpracownika Michała Czajkowskiego. Wykupił on część terenów leśnych na północny-wschód od Stambułu, gdzie zaczęła powstawać polska wioska.

Początkowo mieszkało tam kilkanaście osób, a 19 marca 1942 roku został poświęcony pierwszy powstały tam dom. Z czasem osada nazwana na cześć Czartoryskiego Adam-koj czyli Adamowa Wioska, w skrócie Adampol, zaczęła się rozrastać. Zamieszkało tam wielu dawnych uczestników powstania, a także wykupowani z niewoli tureckiej Polacy przymusowo walczący w wojskach rosyjskich, a później także uczestnicy wojny krymskiej i polscy uciekinierzy z Syberii. Schronienie znajdowali tam również inni emigranci z rejonów rosyjskich.

Na początku lat 40. XIX w. pragnąc wesprzeć dość licznie przebywających również w Turcji polskich emigrantów, by przeciwstawić się rosyjskim wpływom na tym terenie i utworzyć drugi polski ośrodek emigracyjny, Czartoryski wysłał nad Bosfor swojego współpracownika Michała Czajkowskiego. Wykupił on część terenów leśnych na północny-wschód od Stambułu, gdzie zaczęła powstawać polska wioska.
Pierwsi mieszkańcy trudnili się rolnictwem, leśnictwem i hodowlą zwierząt. Miejscowość początkowo była dość zróżnicowana językowo, upowszechnienie języka polskiego spowodowało dopiero powstanie polskiej szkoły. W osadzie rozwijała się także polska działalność emigracyjna.

Po zakończeniu I wojny i odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą, wielu mieszkańców Adampola wróciło do Polski, a sama miejscowość zaczęła się także cieszyć w kraju dużą popularnością. Rodacy słali jej mieszkańcom liczne dary, wielu z nich przyjeżdżało tam również na letni wypoczynek. W tym okresie w osadzie odsłonięto popiersie Adama Mickiewicza, a w 1938 roku mieszkańcy otrzymali też tureckie obywatelstwo. Podczas II wojny władze pragnącej zachować neutralność Turcji ograniczały jednak manifestacje uczuć patriotycznych w Adampolu, wydając zakaz świętowania 3 maja.

W okresie PRL-u związki osady z krajem uległy znacznemu rozluźnieniu, jednak mieszkańcy nadal kultywowali polskie tradycje i obyczaje, wspierani przez władze lokalne. W 1968 roku przyznano im prawo własności zajmowanej ziemi, a potomkowie Czartoryskich zrzekli się swoich praw na ich rzecz. W latach 70. XX w. Adampol został zelektryfikowany, zbudowano też drogę dojazdową. W tamtym okresie powstał również pierwszy most na Bosforze. Działania te zwiększyły atrakcyjność położonej wśród lasów, w pobliżu wybrzeża miejscowości, wpływając na zmianę jej charakteru na turystyczny. Wiele domów przekształcono w hotele i pensjonaty, letnie wille ma tam także wiele zamożnych osób.

Do miejscowości przez lata przybywało również wiele znanych osób m.in. pianista Ferenc Liszt, pisarze Gustave Flaubert i Karel Droz, pierwszy prezydent Republiki Turcji Kemal Ataturk czy nuncjusz papieski Angelo Roncalli, późniejszy papież Jan XXIII. Adampol odwiedzili także polscy prezydenci Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski. Miejscowość nosi obecnie oficjalną nazwę Polonezkoey (pol. polska wieś), chociaż już tylko najstarsi mieszkańcy mówią po polsku, lecz wójtem tradycyjnie zawsze zostaje Polak. W Adampolu co roku latem organizowany jest również festiwal podkreślający związki miejscowości z Polską, na który zapraszane są polskie grupy folklorystyczne.

Wśród związanych z krajem znajdujących się w osadzie miejsc jest m.in. "Dom Pamięci Zofii Ryży" wybudowany w latach 80. XIX w., gdzie można zobaczyć oryginalny wystrój, rodzinne pamiątki, fotografie i dokumenty. (PAP)

akn/ ls/