Lotna

[Artur Rogóż]

Film jest adaptacją opowiadania Lotna Wojciecha Żukrowskiego wydanego w Twórczości nr 2/1945 i następnie w zbiorze opowiadań Z kraju milczenia 1946. Akcja filmu rozgrywa się w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku. Tytułowa Lotna jest imieniem konia towarzyszącego szwadronowi polskich ułanów.

Film przedstawia wojnę obronną Polski w 1939 r., ironicznie traktując etos polskiego oręża. Wojsko jest ukazane jako dwa rozdzielne światy - szeregowych żołnierzy i oficerów. Szczególnie charakterystyczne dla wymowy filmu jest ukazanie jako symbolu - nie mającego miejsca w rzeczywistości - ataku polskiej kawalerii na czołgi. Jest to obraz stworzony w wersji filmowej, co jednak nie jest wierne z obrazem literackim stworzonym przez Żukrowskiego. Lotna to nie tylko opowieść o wojnie, o klęsce 1939 roku, to także odzwierciedlenie różnych zachowań ludzkich w określonych sytuacjach, to fascynacja tytułową Lotną, a więc pięknej urody klaczą, która swemu jeźdźcowi nie przynosi szczęścia. Ekranizacja Lotnej była jednym z pionierskich, pierwszym polskim filmem realizowanym na kolorowej taśmie ORWO-kolor, przy jej kręceniu zabrakło taśmy i kilka ostatnich sekwencji nakręcono w kolorach czarno-białych. Dziś oglądany film z czarno-białą końcówką dodaje dramatyzmu wydarzeniom, które przedstawia. Podczas kręcenia ujęć na planie jeden z pędzących koni nadział się na lancę wbitą w ziemię i zginął. Kaskaderowi, który go dosiadał na szczęście nic się nie stało, tak to wspomina córka W. Żukrowskiego, którą ojciec zabierał kilkakrotnie na plan zdjęć.

W filmie wystąpił, jako jeden z odpoczywających w stajni żołnierzy, Wojciech Żukrowski wypowiadając jedną kwestię. Blizna przebiegająca mu ukośnie przez policzek jest śladem wcześniej odniesionych ran. W późniejszych filmach Andrzeja Wajdy, jeśli tylko to było możliwe, także pojawiali się autorzy ekranizowanej historii. Tak było w filmie Panny z Wilka, gdzie w epizodycznej roli wystąpił Jarosław Iwaszkiewicz, przechadzając się po ogrodzie, oraz w Kronice wypadków miłosnych, w której można było zobaczyć Tadeusza Konwickiego.
Film powiela oraz utrwala stereotypowy mit propagandy niemieckiej o nigdy nie mających miejsca szarżach polskiej kawalerii na niemieckie czołgi. Podczas kampanii wrześniowej Polska wykorzystywała militarnie 11 brygad kawaleryjskich, które wyposażone były wówczas w nowoczesne karabiny przeciwpancerne "UR" oraz lekką artylerię np. armata przeciwpancerna Bofors 37 mm). Dzięki tej broni kawaleria nie miała potrzeby dokonywania samobójczych szarż na czołgi niemieckie. Bezpośrednia szarża kawaleryjska była stosowana tylko wobec przemieszczającej się, nieokopanej i nieosłoniętej piechoty nieprzyjaciela. (taktyka obejścia oddziałów nieprzyjaciela zamiast frontalnego ataku zastosowana była m.in. w bitwie pod Krojantami.

Gatunek wojenny
Kraj produkcji Polska Polska
Język polski
Główne role Jerzy Pichelski
Adam Pawlikowski
Jerzy Moes
Mieczysław Łoza
Bożena Kurowska
Bronisław Dardziński
Data premiery 27 września 1959
Czas trwania 85 min.
Produkcja
Reżyseria Andrzej Wajda
Scenariusz Andrzej Wajda
Wojciech Żukrowski
Muzyka Tadeusz Baird
Zdjęcia Jerzy Lipman
Montaż Janina Niedźwiecka
Dystrybucja Zespół Filmowy Kadr
Od lat 15