Re: Kronika Lechitów i Polaków
: 31 paź 2010, 07:51
2l6
ROCZNE.DZIEIE
ren. będąc wyzuty z Państwa własnego przez Stryia, ożenił się z Siostrą Swiatopełka, ażeby
wsparty związkiem tym Państwo swoie odzyskał: które odzyskawszy zawsze jednak radą i
pomocą iego parał się.
Po śmierci zacnego Pana Leszka Konrad Xiąże Mazowiecki Brat iego wziął w opiekę
małoletniego Synowca swego Bolesława Wstydliwego z Xięstwami Krakowskim,
Sandomirskim i innemi Ziemiami do niego należącemi lecz gdy Bolesław przyszedłszy do lat
zrzucał z siebie opiekę, i z Matką chcieli Państwa odebrać, Konrad poimał ich, i pod ścisłą
strażą w Zamku Sieciechowskim osadził. Po nieiakim czasie umknął Bolesław z pomocą
Opata Sieciechowskiego z więzienia, i odebrał Zamki Zawichostski i Sandornirski, które mu
iako własnemu Panu łatwo poddały się. Maiąc ie w mocy swoiey wezwał Henryka Brodatego
Xiążęcia Szląskiego na pomoc, za którego przybyciem długo z Konradem nie bez zniszczenia
Ziemi Krakowskiey i Sandomirskiey walczyli, niżeli go wyparować zdołali. Wygnawszy go,
przywłaszczył sobie Henryk Brodaty, za
W WIELKIEY POLSZCE. 217
Zezwoleniem Bolesława, Ziemię Krakowską i część Sandomirskiey (*) Konrad pragnący
Państw Synowcowych, tudzież maiący sobie za wstyd bydź wypędzonym, zaciągnął za
pieniądze Jaczwingów, Scolbów, Prusaków, Litwinów i Żmudzinów, i często ich na
niszczenie Ziemi Sandomirskiey nasełał, którzy ukradkiem Włości napadaiąc, łupiestwem
Kray trapili, Kielce nawet Miasteczko Biskupie z wsiami przyległemi zniszczyli.
Krakowianie i Sandomierzanie dawali im mocny odpór, i często Pogańskie i nie
Chrześciańskie woysko iego razili, (iako w Rocznych Dzieiach opisano). Wte-
(*) Tenże Henryk Klasztór Opatowski (którego Opat Gerard nie dawno został ustanowionym
Biskupem Ruskim dla Katolików), do Biskupstwa Lubuskiego przeniósł, a dobra tegoż
niegdyś Klasztoru Biskupowi Buskiemu nadane, do Lubuskiego nieprawnie przyłączył. Za
iego także czasu wszczął się zwyczay bezbożny umacniania warowniami Kościółów, i tym
sposobem Klasztor w Jędrzejowie i Kościoły w Prandocinie, w Szkalmierzu , i S. Andrzeia w
Krakowie pod Zamkiem znieważono, dobywaiac się wzaiemnie w umocnionych.
218
ROCZNE DZIEIE
dy to pierwszy raz odważyli się Poganie przez Konrada naprowadzeni łupić Polskę. Za
namowy żony zbierał wielkie skarby , które Poganom pomagaiącym mu hoynie szafował.
Roku 1228 Władysław Laskonogi Xiąże Gnieźnieński z Władysławem Plwaczem Xiążęciem
Poznańskim Synowcem swoim toczyli otwartą woynę: Zwyciężył Laskonogi i Synowca
uwięził, któren wydobywszy się z więzienia, wygnał wzaiemnie Stryia z Wieikiey Polski.
Roku 1231. powrócił Laskonogi wygnany z Raciborza, obiegł Gniezno, i przez nieiaki czas.
Dybywał: lecz niemógłszy go dostać, odszedł zasmucony, i tegoż roku przestał żyć na
wygnaniu. Plwacz zatym obiął panowanie w całey Wieikiey Polszce.
Roku 1232 Władysław Plwacz zostawszy Panem całey Wieikiey Polskiey, chcąc
wywdzięczyć się Bogu za wywyższenie siebie (ile że iuż miał dwóch Synów z prawego łoża,
Przemysława I. i Bolesława Pobożnego) i z przychylności do Kościoła Poznańskiego , w
którym Odo Oyciec iego , Bolesław Wielki, i inni przodkowie ie-
W WIELKIEY POLSZCE. 210.
go spoczywają, nadał mu swobody udzielności: "Wszystkie
włości i wło- "ścian Kościoła tego, które Biskup i
"Kapituła posiadali, lub z czasem pra- "wnie nabyć mogą;
uwolnił od wszel- "kiey robocizny, Stóyków, Straży,
"Poradlnego , Przewodów , Podwo- "dów, Sepu,
Szrepu, Stanu i wypra- "wy na woynę: wyłączył ich z pod
"Zwierzchności Palatynów, Kasztel- "lanów, Sędziów,
Podsędków tak, iż "ludzie do Kościoła należący przed
ni- "czyy Sąd nie powinni bydź pozywa-
"ni, ani stawać i odpowiadać obowią- "zani, tylko przed
własnemi Panami, "to iest przed Biskupem, Prałatami i
"Kanonikami: wyiąwszy trzy przy- "padki, w których
przez Sędziego Xią- "żęcia panuiącego, (w obecności
wsze- "lako Panów swoich) maią bydź Są-
"czeni: iednakże winy pieniężne na "któreby zostali
skazani, nie Sędzia "Xiążęcy, ale Xiądz do którego Ob.-
"żałowany należy, zyskiwać będzie. "Przypadki wyłączone
są: Nayprzód "gdyby człowiek kościołowy napro-
"wadził nieprzyiaciół na łupiestwo "Kraiu: Powtóre, gdyby
zdrayców "Kraiu taiemnie wykoczował: Trzecie,
220 ROCZNE DZIEIE
"gdyby nażycie Xiążęcia godził. Po "nieważ w przypadkach
wymienio- "nych kara śmierci i rozlew krwi za-
"chodzi, a Duchowna Osoba wyroko-
"wać nie może, przeto Sędzia Xiążę "cia Panuiącego sądzić
powinien. Po- "zwolił także Pawłowi Biskupowi i na-
"stępcóm iego kować pieniądze w mia- "steczku Krobia, nadał
mu wieś Suł- "kowa Krobia zwaną, i wolność po-
"lowania w całe Dyecezyi "
Panowie Wielkopolscy sprowadzili w roku następnym Henryka Brodatego Xiążęcia
Szląskiego i Krakowskiego, i obrali go sobie za Pana, myśląc zabić Władysława za nadanie
takowych swobód. Przed przybyciem iego spalił Władysław Zamek Bnin , a Gniezno
obwarował. Drugą przyczyną ztrącenia iego było , że mu Henryk Brodaty nie przebaczył Ran,
które dawniey w Gąsawie przez zdradę iego odniosł. Za zmową więc i wezwaniem Panów,
wszedł Henryk do Ziemiów Poznańskiey, Kaliskiey, Pyzdrskiey i Srzedzkiey, Zamek Bechow
obiął, Bnin i Szren własnym kosztem odbudował i załogami przyzwoicie osadził. W Szremie
ustanowił Borzywoia Syna Siostry
W WIEŁKIEY POLSZCE. 221
swoiey Adelaidy Margrabiny Morawskiey mieszkaiącey przy sobie (*). Tym sposobem
Henryk Brodaty z Synem swoim Henrykiem Pobożnym połączyli pod swoie Panowanie z
Ziemią Szląską, Państwa Wielkopolskie i Krakowskie.
Xiąże Mazowiecki Konrad narażony ze strony Ziemi Chełmińskiey na ustawiczne napaści
Prusaków i Pollexianow (151) za radą Gunthera Biskupa Płockiego, nadał ią na lat
dwadzieścia Szpitalnym Panny Maryi Jerozo-
(*) Którą Król Czeski Jednooki po śmierci Dippolda Margrabi wygnał ze czterema Synami z
Morawy. Borzywoia zabili potym Wielkopolanie wszedłszy taiemnie do Zamku Szremskiego:
Bolesława drugiego iey Syna zabili Poganie: Ttreci Bolesław umarł pochowany w Trzebnicy:
Dippold czwarty Syn Kakonik Magdeburski, tamże zmarły i pochowany.
(151) Z tego wspomnienia Pollexianow i t opisania ich Ziemi (pod Panowaniem Kazimierza
II.) poprzedzaiącego , zdaie się, ze Pollexianie nie są Podlasianie czyli Jaczwiugowie, lubo
niektórzy Pisarze tak mniemaią.
222 ROCZNE DZIEIE
limskiey z Domu Teutońskiego, brodę (152) i krzyż czarny noszącym, ażeby mu do
odpierania Pogan pomagali. Mimo tego, gdy Prusacy i inne Pogańskie Narody nieprzestawali
uciemiężać Ziemiów Mazowieckich, wezwał Henryka Brodatego Synowca swego, z którego,
iako i Krzyżaków, pomocą woiował z Prusakami i z innemi Poganami, i wielką im kieskę
zadał. Po tym sławnym zwycięzkie prosił go Henryk za Krzyżakami , ażeby raczył nadać im
Ziemie Chełmińską wiecznym Prawem: iakoż za wstawieniem się Henryka darował im
łaskawie rzeczoną Ziemię między rzekami Ossą, Wisłą i Drwańczą.
Roku 1258 umarł Henryk Brodaty Xiążę Szląski , Wielkopolski i Krakowski, zostawiwszy
Państwa Henrykowi Pobożnemu Synowi swoiemu iedynemu ze Świętą Jadwigą (153)
spłodzonemu, a w następuiącym roku prze-
(152) Dla tego nazywa ich Autor Brodaczami, Barbati.
(155) De Sancta Hedvigi. Wspomia Autor o Kanonizacji tey Swiętey niżey pod rokiem 1255.
W WIELKEI POLSZCZE. 223
niosł się do wieczności Władysław Plwacz. Utrzymywał on się ze szczupłey Dzielnicy, to iest
Uścia, Nakła i Szremu z przyległościami.
Tegoż roku Arcybiskup Magdeburgski obległ Zamek Lubuski, pod pozorem iakoby Henryk
Cesarz (zdobywszy go za Panowania Bolesława III.) darował Kościołowi iego: lecz pokonany
przez Wielkopolan, straciwszy wiele woyska, odstąpił ze wstydem.
Tegożroku Tatarzy zniczczyli Węgry i spalili, i nabrawszy plonu, powrócili na bezrok do
domu.
Tegoż roku Bolesław Wstydliwy Syn Leszka Xiążęcia niegdyś Krakowskiego poiął za żonę
Kingę (Kunegundę) Córkę Beli IV. Króla Węgierskiego. Powiadaią o niey , że zaraz po
urodzeniu rzekła nadzwyczajnym sposobem Ave Regina Coelorum, i potym aż do wieku od
natury przepisanego mówić przestała. Żyli w czystości i wstrzemieźliwie , póki Dusz swoich
Bogu szczęśliwie nie oddali.
Nakoniec tegoż roku Konrad Xiąże Mazowiecki w zapalczywości kazał poimać Mistrza Jana
Czaplę Scholastyka Płockiego; i skatowanego iako zło-
l
224
ROCZNE DZIEIE
dzieia powiesić: zdiętego z szubienicy i nieżywego znowu powtórnie kazał powiesić nad
Wisłą, na przeciwko Kościoła S. Benedykta, za to, że Kazimierz Syn iego (ożeniony w
piątym stopniu pokrewieństwa z Córką Henryka Pobożnego, a Wnuczką Henryka Brodatego i
Swiętey Jadwigi) bawiąc z żoną w domu Teścia zbyt długo , czas od Oyca zamierzony
przetrzymał. Obwinił Konrad Jana Mistrza i Nauczyciela Kazimierzowego, iakoby za radą i
zezwoleniem iego odważył się Syn na takowe nieposłuszeństwo, i skazał go na utratę życia.
Na zadosyć uczynienie za ten występek, darował po tym Arcybispupowi i Kościołowi
Gnieźnieńskiemu Zamek Łowicki z Powiatem na wieczność.
Roku 1240 Grzegorz IX. Papież przywołał wszystkich Arcybiskupów osobiście, a Biskupi i
Kapituły przez Pogłów (ieżeli dla słusznych przyczyn sami zjechać nie chcieli lub nie mogli)
dla zrzucenia za ich radą Fryderyka z Cesarstwa, wyklętego iuż w łońskim roku za to, że
niektórych Biskupów z własnych stolic powyrzucał, i niektórych Kardynałów uwięził, lecz
zabiega-
W WIELKIEY POLSZCE. 225
biegami i chytrością Cesarza przecięto drogi, i przywołani dostać się do Rzymu nie mogli.
Roku 1241 Bati Król Tatarski przechodząc przez Ruś do Węgier z niezliczonemi zastępami
dzikiego Narodu swoiego, część ich oddzielił przeciwko Polszce, którzy w dzień Popielcowy
Miasto i Ziemię Sandomirską zniszczyli, nieprzepuszczaiąc Płci ani wiekowi. Z równym
okrucieństwem przez Wislicę do Krakowa przyszli. Pod Opolem zastąpili im Władysław
Opolski i Bolesław Sandomirski Xiążęta (154) i bóy rozpoczęli, lecz przewyższaiącey liczbie
i woli Boskiey oprzeć się nie mogąc, pierzchnęli. Oddział ten Tatarów zniszczywszy
Sieradzką, Łęczycką Ziemię i Kuiawy, wkroczył do Szląska. Henryk Pobożny Xiąże Szląski,
Wielkopolski i Krakowski, zastąpił im z licznym i zbroynym woyskiem w polu pod Zamkiem
Lignickim, i w nadzieię Boskiey pomocy starł się z niemi mężnie: lecz z dopuszczenia
(154) Boleslaus Oppoliensis et Vladislaus Sandomiriensis Duces, imiona Xiążąt przełożone
mylnie , poprawiliśmy.
15
226
ROCZNE DZIEIE
Boga (któren niekiedy Prawowiernych za grzechy chłoszcze) waleczny Xiąże straciwszy
wiele woyska zabity, poległ wraz z Xiążęciem Boleslawem Szeplota zwanym (155). Sam zaś
Król Tatarski Bati wkroczył do Wegier. Zastapili mu Królowie Wegierscy Bela i Koloman
Bracia: ale straciwszy znaczna cześć woyska cofnęli się: a Bati przeszedł nawet Dunay, i
dlużey niżeli przez rok trapiąc Wegrów, bez względu na wiek i pleć od mała do wiela
okrutnie zabiiaiąc, sroga kleske Narodowi zadal, i Miasta nielitosciwie
zniszczył.
Bolesław Łysy pierworodny Syn Henryka Pobożnego zabitego przez Tatarów, z łagodności
Oycowskiey wyrodny , a drapieżny iako zwierz, nastąpiwszy na Państwa Oyczyste (wspólnie
z Braćmi Władysławem, Konradem i Mieczysławem ) srogo zaczął panować nad
Wielkopolanami: przenosząc nad nich Niemców, rozdawał im obszerne włości bezprawnie:
Wielkopolanie też wypowiedzieli mu posłuszeństwo, i
(155) Bolesaw Szeplota Siostrzeniec Henryka Pobożnego.
W WIELKEI POLSZCE. 227
porzuciwszy go, przyięli dobrowolnie Przemysława I. i Bolesława Pobożnego Synów
Władysława Plwacza iako Panów swoich naturalnych , którym naypierwey Zamek
Przemęcki, odebrawszy go Bolesławowi, poddali.
Swiatopełk ów Zmiennik, co bezwstydnie i bezprawnie sam się zrobił Xiążęciem Pomorskim,
niegodziwym podszczuwaniem odwiódł od posłuszeństwa Prusaków Chrzesnych
podległych Krzyżakom; z któremi połączywszy się uderzyli niespodziewanie na Niemców, i
wiele ich nieprzepuszczaiąc płci ani wiekowi ubili. Mszcząc się tego Krzyżacy, połączywszy
się z Xiążętami Wielkopolskiemi, zdobyli na Swiatopełku Wissogrod i Czartowiec, tudzież
Nakło, (które w małoletności Przemysława i Bolesława zdrada opanował ) odzyskali, i
Xiążętom zwrócili. Działo się to roku 1243, kiedy Przemysław I. Xiąże Wielkopolski
Zamek Zbąszyn budował
Tegoż roku Konrad Xiąże Mazowiecki naszedł Dyecezyą Krakowską, i złupiwszy wsie do
Kościoła należące, popaliwszy Dwory Biskupie i Welkie szkody Kościołowi uczyniwszy,
wró-
15*
228
DZIEIE ROCZNE
cił do domu bezkarnie. Wyklął go za to Prandota Biskup Krakowski (w roku przeszłym
obrany i poświęcony) co Pełka Arcybiskup Gnieźnieński potwierdził.
Xiąże Pomorski Swiatopełk z obowiązku pewney umowy oddał był Krzyżakom Mszczuga
Syna swoiego w zakład, którego w tym czasie wywieziono do Niemiec, gdy Oyciec
zapomniawszy umowy i przyrzeczenia, ważył się znowu podbudzać Prusaków.
Tegoż roku Konrad z Mazurami swemi naszedł Ziemię Sandomirską: Bosław Wstydliwy
Synowiec iego ztoczył z nim bóy u Schodołu, i wygnał go z Państwa swoiegó.
Roku 1244 Swiatopełk, przekupiwszy niektóre osoby, kazał spalić zdradziecko Czartowiec,
Miasto Chełmińskie, i wkrótce wkroczywszy z Prusakami do Kujaw, wiele Chrześcian
niegodziwie pozabiiał, wielu poimał, i kray zniczył pożogami. Żołnierze dwóch Braci
Franciszkanów zabili.
Nie długo potym Przemysław I, Xiąże Wielkopolski poiął w małżeństwo Jadwigę Córkę
Konrada Kędzieżawego (któren był Synem Henryka
229
W WlELKIEY POLSZCE.
Pobożnego zabitego przez Tatarów (156) krewną w stopniu czwartym i piątym). Po
uroczystościach weselnych Rycerstwo Wielkopolscy wzięli Zamek Kalisz i Xiążęciu swemu
oddali; trzymał go albowiem dotych czas Bolestaw Łysy Xiąże Szląski, niechcąc go wrócić
Bolesławowi IV. Bratu iego. Pomorzanie także wrócili mu dobrowolnie Santok stary, któren
niegdyś dla Henryka Pobożnego , a potym dla Bolesława Łysego Xiążąt Szląskich
utrzymywali.
Tegoż roku wszyscy Panowie Wielkopolscy iednomyślnie obruszyli się
(156) Filiam Conradi Henrici Ducis Slesioe quem Tharthari occiderunt, czytam Flliam
Conradi Crispi (Filii Henrici Ducis etc. lubo mniemałbym, że Konrad był Bratem, Henryka
Pobożnego: ale że Autor powiedział wyzey (pod rokiem 1238.) ze Henryk Brodaty iednego
tylko Syna zostawił, to iest Henryka Pobożnego , przeto nazywamy go Synem tegoż Henryka
Pobożnego wymienionym wyżey pod rokiem 1241. Naruszewicz mieni tegoż Xiążęcia
Konrada bezpotomnym, leez Autor powtarza niżey pod rokiem 1249, że miał Córkę za
Przemysława I, wydaną.
230
ROCZNE DZIEIE
przeciwko Kościołowi Poznańskiemu, chcąc go wyzuć ze swobod, o których wyżey
mówiliśmy, przez Władysława Plwacza nadanych, i listem potwierdzonych. Biskup z
Kapitułą ulegli na czas ich zapalczywości, lecz w roku następuiącym Xiążęta Przemysław L.
Z Bratem,na prośbę Xiedza Bogufała ?. Biskupa i Kapituły, potwierdziwszy łaskawie List
Oycowski rzeczony, swobody i wyłączenia nadaiący, kazali obwołać na targach, ażeby pod
karą był utrzymywany. Potym nazaiutrz po święcie Świętego Woyeiecha , Przemysław I.
przypasał Miecz Rycerski Bolesławowi Bratu swoiemu, w Kościele Gnieznińskim pod czas
Mszy przez Xiędza Pełkę Arcybiskupa czytaney.
Roku 1247 Bolesław Łysy Xiąże Szląski wpadłszy do Wielkiey Polski zbudował Zamek
Kopaniczę nad rzeką Odrą. Przemysław i Bolesław wyszli przeciwko niemu z woyskami
swoiemi, lecz nim przyszło do boiu, zgodnym, sposobem dla miłości pokoiu dali mu trzy
Zamki, Santok, Międzyrzec i Zbąszyń.
Nie mógł strawić Konrad Xiąże Mazowiecki, że był pobity od Synowca swego pod
Suchodołem, i niechcąc
231
W WIELKIEY POLSZCE.
tey hańby mimo się puścić, wolał skażonym sumnieniem Boga obrazić, niżeli się pohamować
od zemsty. Przybrawszy więc liczną zgraię Litwinów, naszedł Kraie Synowcowe: zastąpił mu
Bolesław Wstydliwy pod Zaryszowem i krwawy bóy ztoczył: lecz gdy nieszczęśliwie
zwyciężonym został, Litwini z Mazowianami wielu Sandomierzan i Krakowian ubili i w
niewolą zagarnęli.
Tegoż roku Przemysław I. i Bolesław podzielili się Wielką Polską w ten sposób: Bolesławowi
dano Zamek Kaliski z przyległościami i kraiem między Prosną i Przemętą, tudzież Zamek
Przemecki z przyległościami z północney strony po Rzekę Wartę aż do Moszyny i do bagna
Sępno zwanego, ztamtąd po rzeki Lanhę i Obrę: Pod Panowaniem zaś Przemysława I.
została reszta Ziemi Gnieźnieńskiey i Poznańskiey z przyległościami. Poprzysięgli sobie
Xiążęta wzaiemnie, że ieden drugiego Państwa nienaruszy: co Bogufał II. Biskup Poznański,
na ich żądanie, klątwą obostrzył przeciwko temu, którenby z nich ważył się przywłaszczać
sobie bynaymniey w dziel-
232 ROCZNE DZIEIE
nicy Bratenskiey. Lecz ani przysięga , ani klątwa nie zabespieczyła tego Działu , zwalono go ,
iako powiemy niżey.
Tegoż roku Barnym Xiąże Słowiański, czyli Kaszubów, obległ Zamek Santok. Pospieszył
Przemysław I. przeciwko niemu, przybył i Bolesław Łysy Xiążę Szląski, do którego rzeczony
Zamek należał. Barnym widząc to odstąpił oblężenia, a Bolesław Łysy wrócił natychmiast
Przemysławowi Santok dobrowolnie, przez wzgląd na waleczność i czuyność iego.
W kilka dni potym Bolesław Xiąże Kaliski odzyskał Zamek Lędzki do Zakonników
tamecznych należący , któren Kazimierz Xiąże Kujawski i Łeczycki, Syn Konrada
Mazowieckiego, umocniwszy trzymał.
Konrada Xiąże Mazowiecki Oyciec Ziemowita i Kazimierza dopiero wspomnianego, umarł w
tym Roku zostawiwszy Ziemowitowi Xięstwo Mazowieckie: Lecz Kazimierz w czasie kiedy
Zimowit z Matką zatrudnieni byli pogrzebem Oyca, opanował nie spodziewanie Łęczyce,
Spicymierz i Rosprze.
W WIELKIEY POLSZCE. 233
Roku 1258 Jakób Archidyakon Leodyiski, Kapelan i Nuncyusz Papiezki w Polszce, Prusiech i
Pomeranii, złożył Sobor we Wrocławiu: znajdowali się tam Pełka Arcy-Biskup Gnieźnieński
, Tomasz Wrocławski, Bogufał Poznański, Prandota Krakowski , Michał Władysławski, Piotr
Płocki, Nankier Lubuski, i Henryk I. (świeżo obrany z Opata ) Chełmiński Biskupi: za
których zdaniem i zgoda, pozwolił Jakób Polakom pożywac mięso od Starozapustney
Niedzieli do Wielkiego postu; albowiem podług obyczaiu pierwiastkowego Kościoła należalo
pościć te dnie: lecz ze wiele Osób nie zachowuiąc postu podpadali klątwie z
niebespieczeństwem dusznym , przeto dano im to uwolnienie. Pełka Arcybiskup z
Biskupami i Duchowieństwem swoim złożyli naraz, piątą część trzechletnich dochodów
swoich, i przez Brata Gotfryda Penitencyaryusza Papiezkiego posłali na wsparcie Kościoła
Rzymskiego; albowiem Innocencyusz IV. złożywszy z Cesarstwa Fryderyka II. na Zborze
Lugduńskim , użył przeciwko niemu siły świeckiey.
234 ROCZNE DZIEIE.
Tegoż roku Bogufał II. Bikup Poznański wziął od Ziemowita Xiążęcia Mazowieckiego wieś
Kozłowo w długu, któren za Oyca winien był zapłacić.
Xiąże Przemysław I. poimał Tomasza Kasztelana Poznańskiego, Tomisława i Sędziwoia Syna
iego Cześnika Herbu Nałęcz, i w kaydany żelazne okutych osadził w Zamku Gnieźnieńskim.
pod strażą dozorców więzienia? albowiem zamyślali z wspólnikami swemi wygnać
Przemysława I. z Bratem? a Bolesława Łysego Xiążęcia Szląskiego sprowadzić; lecz zamiary
ich złośliwe lubo taiemne czuynością Xiążąt zniweczone zostały.
Roku 1249 Przemysław I. odbudował Zamek i Miasto Poznań koło Kościoła Wielkiego; a
Bratu wydzielił Gniezno (137) Gredcz czyli Gedcz, Biechow, Ostrów, Nakło, Uszcie,
Czerniow i Szrem: któren mu zato ustą-
(137) Pierwszy podział uczyniony w roku 1241 zwalono, iako Autor wyżey pod tymże
rokiem zapowiedział. Potym powtórnym podziale przestaiąc Autor nazywać Bolesława
Pobożnego Xiążęciem Kaliskim, tytułuie go. Gnieźnieńskim.
W WIEŁKIEY POLSZCE.
235
pił część swoią w Ziemi Kaliskiey, iako Bolesławowi przylegleyszą.
Tegoż roku Bolesław Łysy Xiążę Szląski, chcący się pomścić na Bracie swoim Henryku
Xiążęciu Wrocławskim (któren go przed nieiakim czasem za bezprawia popełnione poimał, i
związanego trzymał w wieży zamku Lowitz pod ścisłą strażą) nadał nierozmyślnie
Arcybiskupowi Magdeburskiemu Zamek Lubusz znakomity i mocny, należący do
Mieczysława Brata swoiego (któren w Kościele S. Piotra pod tymże Zamkiem pochowany
spoczywa) za posiłki, z których pomocą koniecznie usiłował wygnać z Państwa tegoż
Henryka. Pierwszym iest Bolesław Łysy, co Niemców wprowadzać zaczął do Polski (138),
nadawał im Włości i Zamki, ażeby mu pomagali przeciwko własnym Braciom, z któremi
zawsze woiował. On także Sythawę i Gorlice nierostropnie od Xięstwa Szląskiego postradał.
Tegoż roku Władysław Kazimie-
(158) Cepit primo Theutonos Poloniam inducere, rozumieć się ma do swoiey dzielnicy w
Poszce, która się teraz Szląskięm nazywa.
236
ROCZNE DZIEIE
rowicz Xiąże Opolski chciał zastawić Zamek Rudzki z Powiatem (159) (któren zabrał był
Władysławowi Plwaczowi, kiedy był na wygnaniu z Synami) Kazimierzowi Xiążęciu
Kujawskiemu za pięćset Grzywien, które Mieczysław Brat Opolskiego (ożeniony z Siostrą
Kujawskiego) wziąwszy na wiano, przekazał Testamentem, żeby Władysław Opolski
Kujawskiemu powrócił: lecz gdy Posłowie Kujawscy zwłóczyli obięcie Zamku, Przemysław
I. odegnawszy Poslow obydwoch Xiążąt, odzyskał Zamek Rudzki poddany sobie przez
Załogę(*)
Tegoz roku Konrad Xiążę Głogowski z obawy Brata Bolesława Łysego,
(*) W tym czasie pierwszey nocy po święcie S. Jana Chrzciciela, Ja Bogufał Biskup
Poznański , (160) lubo grzesznik, słyszałem w obiawieniu mówiącego do mnie pewnego Za-
(159) Potym Ziemią Wieluńską nazwany.
(160) W inney Kronice (następuiącey w Rękopismie Willanowskim po Kronice niniey-szey)
powtórzono toż samo obiawienie z dodatkiem: "quod a Deo Converti postulans, hoc ipsum
quibusdam meis Capellanis revelawi expergescens do Somno.
W WIELKIEY POLSZCE. 237
któren (ażeby mu nie dać dzielnicy ) myślał go poimać, a nawet i zabić, zchronił się do
Przemysława I. Zięcia
konnika: "Po dwudziestu piąciu leciech cała Polska dokonaną zostanie," a gdym nalegal na
niego usilnie, żeby wytłómaczył czyli na dobrą czyli na złą stronę ma być dokonana ?
odpowiedział: "Nie" dodał iednakże "że i Papież będzie dokonany" it.d.
Z tego obiawienia wniósł Sommersberg , ze Kronika ninieysza iest dziełem Bogufała II.
dokńczonym tylko przez Baszka: Równym prawem możnaby przyznać i drugą Kroniczkę
(nastepuiącą w rękopismie, i u Sommersberga na karcie 83. wydrukowaną,) w którey tenże
sam przypis znayduie się: z różnicą iednakże, że w Rękopismie mówi Autor in prima persona,
a w Edycyi Sommersberga powtórzono in tertia persona.
Okoliczność czasu ( to iest walka miedzy Władzami Duchowną i Swiecką, kiedy
Innocencyusz IV. Papież ogłosił Krucyate przeciwko Cesarzowi Fryderykowi II.) mógły
być powodem do takowego obiawienia, które lubo się nie ziściło, wszelako Autor, a raczey
mniemam iaki przypisnik, umieścił go w Rocznikach ninieyszych.
238 ROCZNE DZIEIE
swoiego :któren go uprzeymie i z uszanowaniem utrzymywał, i nadał mu Zamek Bytom nad
Odrą niedaleko Głogowa , któren własnym i Brata swego. Xiążęcia Gnieźnieńskiego ludem
odbudował. W czasie tey roboty Przemysław poimał Bolesława Łysego i uwięził.
Powróciwszy do Poznania wydał za rzeczonego Konrada rodzona Siostrę Salomea. Na
weselu znaydowali się Pełka Arcybiskup Gnieźnieński i Bogufał Biskup Poznański przy
którey uczcie Tomasz Kasztelan Poznański z Synami, za poreką, na wolność wypuszczeni.
Roku 1250. w miesiącu Styczniu Jadwiga Matka Xiążąt Przemysława I. i Bolesława umarła.
Tegoż roku w Miesiącu Czerwcu Xiąże Przemysław I. uwięził Brata Bolesława , i wszystkie
iego Zamki mianowicie Gniezno, Naklo, Uszcie, Czernieiów, Szrem, Biechów i t. d. poddały
mu się dobrowolnie.
Tegoż roku Konrad Xiąże Głogowski z Bytomia, poimał Brata swego Henryka Xiążęcia
Wrocławskiego, za to, że obiecawszy mu pod przysięgą odzyskać dzielnice iego od
wspólnego Bra-
W WIELKIEY POLSZCE.
239
ta Bolesława Łysego) nieuskutecznił tego; wszakże dawszy zakładników z przyrzeczeniem,
że iaka cześć Państwa dla niego albo od Brata Bolesława wyiedna, albo mu z własnego
udzieli uwolnionym został.
Roku 1251 Bolesław Łysy uwięził i oddał Niemcom pod Straż Hynkę Syna Muzona
Kasztelana Krosnińskiego którego zdawał się szczegulniey miłować dla wymuszenia na nim
pieniędzy, które na zapomożenie Niemców przeznaczał. Wzgardzili nim za to Polacy (161 ) i
przystali do Brata iego Konrada, poddawszy mu Miasto Krosno i inne Zamki.
Tegoż roku Przemysław I. wydał Zuzannę Siostrę swoią za Władysława Xiążęcia Opolskiego,
w piątymi czwartym stopniu spokrewnioną.
Tegoż roku niektórzy Opryski z Zamku Lubuskiego, przyszedłszy w okolice Zamku
Zbąszyna dla łupu chcieli zaiąć bydło iednemu Pasterzowi któren im rzekł: "Czemuż dla
małey zdobyczy większe rzeczy mimo
(161) Ostrzegliśmy iuż wyżey, że ta część Polski nazywa się teraz Szląskiem.
224
ROCZNE DZIEIE
"puszczacie ? oto teraz w Zamku Zbą- "szyńskim trzech tylko
Strożów! o- "czekuią przybycia więcey."
Dowiedziawszy się o tym Hultaie, udali iakoby na Strażą do Zamku przyszli i opanowali go.
Skoro się Przemysław I. dowiedział o tym zrana, natychmiast ruszył wszystkę Szlachtę i
Pospólstwo, i przybywszy obległ łupieżców w Zamku: którzy widząc śmierć przed oczyma,
poddali się na miłosierdzie. Łaskawie obszedł się z niemi Xiąże, darował ich życiem, i
odzyskawszy Zamek, pozwolił im wrócić do domu.
Roku 1252. W święto S. Szczepana Męczennika, Przemysław I. Konrada Xiążęcia
Głogowskiego Zięcia swoiego, przyozdobił pasem i mieczem Rycerskim, w Kościele
Poznańskim, pod czas Mszy przez Bugufała Biskupa czytaney.
Tegoż roku Barnim Xiążę Pomorski opanował podstępnie Zamek Drdzeń, lecz miesiąc nie
wyszedł, a Przemysław I. odebrał go mocą.
Roku 1253. w miesiącu Lutym Bogufał II. Biskup Poznański dokonał , żywota we wsi
Kościelnej Solec. Lubił
W WIELKEI POLSZCE. 241
Lubił czytać we dnie i w nocy Xięgi uczone, których maiąc nie mało, pilniey niżeli skarb iaki
chował, a potym ie Kościołowi Poznańskiemu odkazał. Zacny ten Biskup w drugim roku
urzędowania Chór Kościoła Poznańskiego zrysowany rozebrał, i nowy z fundamentu
wymurował: był Biskupem lat dziesięć i tygodni dwadzieścia sześć (162). Po śmierci iego
Kanonicy zgromadziwszy się na obranie nowego Biskupa, obrali sposobem Kompromissu,
Piotra Dziekana Poznańńkiego, męża cnotliwego i pobożnego. Lecz że Kardynał Hugo, Legat
Papiezki, zakazał był Arcybiskupowi Gnieźnieńskiemu potwierdzać nowo obranych
Biskupów, przeto Kapituła wyprawiła Posła do Legata z prośbą o pozwolenie Arcybiskupowi
potwierdzenia swego obranego Biskupa, co łatwo otrzymali. Gdy Posłowie z tym powrócili ,
Pełka Arcybiskup naznaczył ktemu pewen dzień do Sławna, lecz Jan Archidyakoń Poznański
i Bogumił Ka-
(162) Gdyby Bogufał II. pisał Kronikę, wspomniałby to zapewne Baszko w tym mieyseu
między iego pochwałami. 16
242
ROCZNE DZIEIE
nonik Poznański, oraz Archidyakon Gnieźnieński sprzeciwili się temu, zarzucaiąc, że pomimo
i bez nich Elekcya stanęła, którey uchylenia żądali. W pośród tych trudności Oppiso Opat
Messeński Legat Apostolski na tedy, wezwał do siebie obie strony do Wrocławia , i
skłoniwszy ich do iedności pogodził. Obydwa Archidyakonowie przeciwni zezwolili na
wybór rzeczonego Piotra Dziekana, którego wybranie Legat władzą Apostolską
potwierdziwszy , Arcybiskupowi obrządek poświecenia polecił.
Tegoż roku Innocenty IV. Papież podczas Mszy, którą w Kościele Sgo Franciszka (w Assyżu)
odprawił, Kanonizował S. Stanisława Sławnego Męczennika , gdzie pomiędzy innemi
Cudami stał się następuiący. Pod czas Mszy Papiezkiey przyniesiono do Kościoła Ciało
pewnego zmarłego: na płacz i ieki krewnych nieboszczyka, padł Papież na kolana przed
Ołtarzem, i modląc się prosił ze łzami w te słowa:
"o Błogosławiony Franciszku! na "przekonanie, że wszystko
co o Swię- "tym Stanisławie pierwszym Polskim
"Męczenniku słyszeliśmy prawdziwe
W WIEŁKIEY POLSZCE. 243
"iest, wskrześ tego Cudzoziemca!" Wstał
natychmiast zmarły i przemówił: Benedictus Deus.
Tegoż roku w Swięto Wielkanocne uwolnił Przemysław I. z niewoli Brata swoiego
Bolesława, i na zjeździe w zamku Gedz, w obecności Pełki Arcybiskupa i wszystkiey
Szlachty Wielkopolskiey, wydzielił mu Gniezno miasto Stołeczne, Kalisz, Rudę, Pyzdry,
Srodę, Bnin, Biechów, Gedcz, Poprednyska i Klecko.
Zacząwszy od tegoż Święta, aż do Swięta S. Jakóba, (pory zwyczayney żniwa ), padał deszcz
we dnie i w nocy. Wody tak zalały, że ludzie pływali po polach i drogach, a żniwiarze
wybierali wzgórki do składania snopów. Ryby w polach, bruzdach i w chałupach łapano. W
tedy Ziemia Wizka naiazdem Pogan i powodziami zniszczona została. Potym zaś w święto
Wszystkich Swiętych, gdy Piotr obrany Biskup Poznaski z Kapitułą po Mszy zasiadł,
zagrzmiało.
Tegoż roku na prośbę pewnego Obywatela z Gąbina, przeniósł Przemysław I. mieszkańców
bliskich Kościoła większego we Szrodzie, do wsi
16*
244
ROCZNE DZIEIE
Kościelney za Wartę, gdzie dawniey założył był Miasto , okopami obwarował i twierdzami
umocnił- W zamian zaś wsi, w którey to miasto założył, nadał Kościołowi Poznańskiemu
Szrode.
Tegoż roku Piotr obrany Biskupem Poznańskim , i Witus Zakonu Dominikanów Biskup
Litewski naypierwszy, poświęceni na Biskupów przez Pełkę Arcybiskupa Gnieźnieńskiego.
Roku 1254 Oppiso Opat Messeński Legat Stolicy Apostolskie rzucił klątwę na Przemysława
I. i zapowiedział Kościoły w Państwie iego za to, że pod bytność iego w Szląsku, kazał złupić
Oleśnicę, miasteczko z powiatem, należące do Henryka Xiążęcia Wrocławskiego: za pięćset
grzywien srebra, które Henryk obowiązany był zapłacić mu, wykupna pewnego Niemca z
niewoli. Trwała zapowiedź od Soboty po Reminiscere, do Srody po Judica, póki
rozgrzeszywszy Xiążęcia nie uchylono klątwy.
Tegoż roku przeniósł się do wieczności z żywota doczesnego Piotr Biskup Płocki: obrano na
iego mieysce
W WIELKIEI POLSZCE. 245
Proboszcza tamecznego Gołek zwanego i powięcono.
Tegoż roku 8. Maia obchodzono uroczyście w Kościele Krakowskim i ogłoszono
Kanonizacyą S. Stanisława Męczennika. Święte Kości, które dotąd od męczeństwa iego przez
sto ośmdziesiąt trzy lat i pół spoczywały w ziemi, ze czcią wydobyto czyli podniesiono,
cząstkami ich obdarzono Kościoły, reszta z głową pobożnie są zachowane w zamknięciu.
Obecnemi byli ogłoszenia Kanonizacyi i podniesieniu z włoków, Wielebni Oycowie Oppiso
Opat Messeński Legat Innocentego IV. Pełka Arcybiskup Gnieźnieński, Prandota Krakowski ,
Tomasz Wrocławski, Walimirz Władysławski, Andrzey Płocki, Wit Dominikanin Litewski
Biskupi, Gerard bywszy Opat w Opatowie Biskup Ruski naypierwszy. Tudzież zacni Panowie
Kazimierz Xiąże Kujawski i Łęczycki, Przemysław I. Xiąże Wielkopolski (163), Ziemowit
Xiąże Mazowiecki, Bolesław Wstydli-
(165) Przemisl Dux Plocensis Polonicoe, czytam Przemisl Dux Majoris Polonice, albowiem
ieszeze w tedy dzielnica Xiążat Mazowieckich na Płocku nie istniała.
246
ROCZNE DZIEIE
wy Xiążę Krakowski i Sandomirski. Biskup zaś Poznański nie był na tey uroczystości ,
albowiem paraliżem tchnięty w miesiącu Kwietniu, umarł 5 Maia. Nastąpił po nim Bogufał
III. z Cniże Kunelina, którego obranie potwierdził Pełka Arcybiskup Gnieźnieński w
Kurzelowie.
Tegoż roku Prześwietne Xiążęta Bolesław Wstydliwy Krakowski, i Władysław Opawski, z
własnym woyskiem i z Rusinami, Ziemię Opawską, (którą Przemysław Król Czeski Jednooki
zwany przywłaszczył sobie) ogniem i mieczem zniszczyli.
Przemysław I. z Bolesławem, Xiążęta Wielkopolscy, i Konrad Głogowski, zniszczyli Kray
Henryka Xiążęcia Wrocławskiego za Odrą i Lesznicą, koło Trzebnicy i Widawy,
nienaruszaiąc wcale Dóbr Kościoła,
Kazimierz Konradowicz Xiąże Kujawski, Łęczycki i Sieradzki poimał Ziemowita Brata
swego z żoną i uwięził.
Roku 1255. w Niedzielę Rerniniscere Bogufał III. z Kurzelowa, poświęcony na Biskupa w
Kościele Lendzkim , przez Wielebnego Oyca Pełkę
W WIELKIEY POLSZCE. 247
Arcybiskupa: obecni byli przy tym Tomasz Wrocławski, Walmierz Władysławski , i Andrzey
Dominikanin Chełniński, Biskupi.
Tegoż roku Kazimierz Xiąże Kujawski wypuścił z więzienia Ziemowita Xiążęcia
Mazowieckiego, pogodziwszy się z nim po Bratersku.
Tegoż roku w nocy Błogosławionego Michała Archanioła , Mszczug Syn Swiatopełka
Xiążęcia Pomorskiego , opanował Zamek Nakło, zdradą iakowegoś Kuszownika. Przemysław
I. z woyskiem swoim i Bolasława Brata, i z Kazimierzem Xiężęciem Kujawskim obiegli
rzeczony Zamek: Bolesław Wstydliwy Xiąże Krakowski przysłał im także na pomoc tysiąc
Ludzi, a Ziemowit Xiąże Mazowiecki Ośmset. Widząc trudność dobycia tego warownego
Zamku, Przemysław I. z Kazimierzem zbudowali na przeciwko od zachodu drugi Zamek , i
osadziwszy go naywalecznieyszymi i nayśmielszemi ludźmi, (ażeby go strzegli, a wchodu i
wychodu ze starego ile możności przeszkadzali), powrócili do Domu. Obydwóch Zamków
osady zcierały się i walczyły: w jedney utarczce Pakosław
248
ROCZNE DZIEIE
Strzednicki i Herman naymężnieysi Przemysławowscy Rycerze zabici, i Pomorzan wielu
wtedy i winnych potyczkach zginęło.
Roku 1256 Przemysław I. na czele woyska swoiego i Braterskiego połączył się z
Kazimierzem Kujawskim pod Nakłem: gdzie naradziwszy sie, poszli dobywać Zamku
Raciąża , do którego schroniło się wiele ludzi z teyże Kasztelani dla ocalenia życia i maiątku.
Podpaliwszy ten Zamek poczęli go ze wszystkich stron dobywać. Zamknięty lud w zamku,
nie mogąc szerzącego się pożaru ugasić, unikaiąc skwaru, uciekali iak mogli do obozu
oblegaiących, poddaiąc się dobrowolnie w niewolą, dla ocalenia życia i wielu iednakże
ogarnieni od ognia , nie mogąc się uratować, spaliło się nieszczęśliwie z Zamkiem i ze
wszystkim w nim znayduiącym się.
Tegoż roku w post wielki Swiatopełk Xiąże Pomorski z Bratem, z Synami, i z woyskiem,
przyprowadziwszy zapasy do Nakła, i złożywszy ie w Starym Zamku, przedsięwziął dobywać
nowy naprzeciwko wybudowany: chcąc tego pożarem dokazać, ka-
W WIELKIEI POLSZCE. 249
zał sprowadzić Drwa Sosnowe suche i w okopy narzucać. Gdy to ludzie iego uskutecznili i po
więcey drew odeszli, Osada z twierdzy wypadłszy, drwa z okopów powyrzucali i sami ie
spalili; przeto Pomorzanie przestali drew znosić, ale okrywszy się lśkniącemi Tarczami i
różnemi machinami, dobywali Zamku mocą, a procowe kamienie i inne drobnieysze rzeczy
na broniących go ciskali. Roziątrzeni Pomorzanie spaleniem Zamku Raciązkiego z ludźmi
usilnie dobywali od szostey godziny ranney do Nieszporów; ale Boskie miłosierdzie
zasłaniało cudownie poczciwą Osadę Zamkową, mężny odpor daiącą, i walczącą słusznie za
Oyczyznę przeciwko nayniepoczciwszemu zdraycy. Ubili dwudziestu Pomorzan, ranili
dziewięciu, resztę odparłszy rozpędzili; Zdrayca powrócił do domu ze stratą w ludziach i ze
wstydem. W następuiącą krzyżową Niedzielę, rozstawiwszy koło nowey Twierdzy zasadzki,
kazał wystąpić żołnierzom swoim ze starego Zamku i wyzywać tamtych do boiu: gdy się
ruszyli, żołnierze Swiatopełka udaiac iakoby się do swoiego Zamku co-
250 ROCZNE DZIEIE
fali, odciągali tamtych za sobą od nowey twierdzy: a gdy Swiatopełk pomiarkował, że im
trudno było wrócić do swoiey Twierdzy, wypadł z zasadzek , i otoczywszy ich licznym
woyskiem pobił, pozabiiał, poranił, poimał: iednakże mimo tego zdradzieckiego zwycięztwa
niemógł dostać Zamku.
Tegoż roku w wilią święta S. Jakóba, przybył Przemysław I. z Panami swemi do Kczyny,
swoiey wsi, dla umowy ze Swiatopełkiem o odzyskanie Nakła. Znaydował się tam także Brat
Poppo Krzyżak Zakonu Teutońskiego, krewny Przemysława w czwartym stopniu przez
Matkę (*), któren iako pośrednik nakłaniał obie strony
(*) Trzeba wiedzieć, ze ieżeli Matka Przemysława I. a Żona Władysława Plwacza była ( iak
powiadaią) Siostrą Swiatopełka, Brat Poppo byłby krewnym iego w trzecim stopniu : i tak
koniecznie bydź musi: alboteż, że Władysław Plwacz i Swiatopełk mieli dwie Siostry rodzone
za żony, albowiem Mszczug Syn Swiatopełka nazywa Przemysława I. i Bolesława Braćmi
Ciotecznemi, i Przemysławowi II. Syuowi Przemysława I. zapisał Xięstwo Pomorskie:
W WIELKIEY POLSZCE. 25l
do zgody. Swiatopełk pomiarkowawszy że niemogłby się utrzymać przy Zamku Nakielskim
zdradą podchwyconym , ( dla ustawicznych przykrości i napaści, które z nowey twierdzy
czyniono), oddawał go, żądaiąc pewney summy na wynadgrodzenie wydatków w nim
poczynionych. Obadwa spuścili się na wyrok Brata Poppona, przyrzekłszy dotrzymać wiernie
i niewzruszenienie cokolwiek on postanowi. Poppo więc wyrokował, że gdy Swiatopełk odda
Zamek Nakielski Przemysławowi, a Przemysław zobowiąże się wypłacić mu w umówionych
czasach pięćset grzywien Srebra , powinni zachowywać się w pokoiu i zgodzie. Zjechali się
więc razem bezbronni między starym i nowym Zamkiem, i pocałowali się wzaiemnie: Wszedł
Przemysław do starego Zamku w sam dzień S. Jakóba , którego sam Swiatopełk wprowadził,
uprzeymie przyiął i Za-
bydź także może, iż Swiatopełk miał za sobą Siostrę Władysława Plwacza, a przeto Synowie
iednego i drugiego byli Braćmi Ciotecznemi: ale nie znayduię nic pewnego w tei mierze,
szladu nawet nie ma , z ktorey Rodziny Poppo pochodził.
252 ROCZNE DZIEIE
mek oddał. Przemysław zaś wydał ma dziewiąciu zakładników maiących zostawać póki
piąciuset grzywien niezapłaci. urobiwszy takowy pokóy roziechali się.
Nakoniec w tymże roku po święcie S. Michała, gdy Xiądz Tomasz Biskup Wrocławski, wzór
Duchowieństwa Polskiego! nocował w Górze, włości Opata Panny Maryi na Piasku, (dla
poświęcenia nowego Kościoła) Xiąże Szląski Bolesław Łysy z błachych powodów,
poduszczony diabelską złością i radą Niemców, na których, zdaniu polegał, wybiwszy wrota
(iakoby złodziey lub rozboynik nie Xiąże) poimał go spoczywaiącego w łóżku, ze
wszystkiego złupił, z szat nawet obdarł. Pomiędzy powodami ten był naymocnieyszy, ażeby
wymógł na nim pieniędzy, których dla Niemców potrzebował. Lubo Niemcy wiedzieli , że
Biskup dla tuszy ciała nie zwyczayny był do konney iazdy , przecież go w koszuli tylko i
spodniach bez szaty, gwałtem w sadzili na konia rączego. Ulitował się nad nim ieden z
naiezdników, odział go od wiatru lichą tkanką i dał mu stare wskórnie. Porwano razem
W WIELKIEY POLSZCE. 253
Bogufała Proboszcza, i Hokkarda Kanonika Wrocławskich, i wszystkich do Zamku
Xiążęcego Wlaus zwanego zaprowadzono i w więzieniu pod strażą osadzono. Ażeby od
Proboszcza i Kanonika rychley dostał piemiędzy ( co mu się i udało) kazał ich zamknąć w
dyby , a Biskupa kazał od zamku do zamku przeprowadzać z szyderstwem : wreszcie uwięził
w wieży Lignickiey. Biskup widząc, że się nie wydobędzie bez okupu, ułagodził go,
obiecawszy dwatysiące grzywien srebra zapłacić, prócz Skarłatowego Sukna, które mu
Kanonik Kokkard za zmnieyszenie czyli ulżenie więzów swoich przyrzekł. Dowiedziawszy
się o tych niegodziwościach Xiądz Arcybiskup, niezmiernie strwożony, rzucił klątwę na Xcia
za radą i zezwoleniem innych Biskupów. Zalecił Sufiraganom swoim, ażeby we wszystkie
Uroczystości, Niedziele i Swięta w kościołach Katedralnych i Parafialnych kazali ią ogłaszać
przy goreiących świecach i biciu we dzwony: ażeby po Kazaniu śpiewano klęczący Psalm
Deus laudem meam dum ne tacueris, przy tym Pater noster, z Antyfoną Exurgat Deus, i
modlitwę
254
ROZNE DZIEIE
następującą: Exaudi quaeso Domine Ecclesiam Tuam non solum Paganorum percussionibus
attritam, sed etiam Christianorum pravitate afflictam, et concede propitius ut qui Divinae
subdi recusant Potestati, dexter a Tuae Majestatis cito deijciantur inimici! Per Dominum
Nostrum Jesum Christum etc. i w czasie kiedy Psalm śpiewano bito w jeden tylko bok
dzwonów przeciwko zwyczaiowi. Niewzruszony Xiąże w zuchwałości swoiey nie chciał
uwolnić Biskupa i otaczaiących go osób, póki mu nie wyliczono pieniędzy , które nad Duszne
zbawienie i honor dostoieństwa swego przekładał: przeto Biskup sprzykrzywszy sobie
niewolą, i z politowania nad swoiemi cierpiącemi , wypłacił mu część pieniędzy , wreszcie
dał Zakładników , i uwolniony został w święto Wielkonocnc. Xiąże pokrywaiąc niegodziwość
swoią obwiniał o tę zbrodnią Braci swoich przyrodnich, Xiążąt Henryka Wrocławskiego z
Konradem Głogowskim, i Panów ich niektórych; którego udawaniu , iako doznanego
zmiennika, nikt nie wierzył.
W WlEŁKIEY PoLSZCE. 255
Roku 1267 tenże Bolesław Łysy chcąc poimać podstępnie Konrada Xiążęcia Głogowskiego
Brata swoiego, zaprosił go na ucztę do Zamku Lignickiego. Konrad lubo ostrzeżony przez
kogoś, chciał się iednakże przekonać dowodnie, i wziąwszy z sobą cichaczem liczny orszak
zbroynych, zostawił część na zasadzce blisko Zamku, żeby rozkazu iego czekali, z resztą w
niewielkiey liczbie wjechał do Zamku. Przyiął go Bolesław z udatną uprzeymością, lccz
zdrada i podstęp na pogotowiu. Konrad uważaiąc, że iedni Niemcy zeszli z wieży za mury, a
drudzy wtuleni w kącie przyczaili się, rzucił się wręcz na Bolesława, i nim Niemcy mogli
powyłazić z kryiowek i uderzyć, porwał go, wyleciał z Zamku, uprowadził, i w Zamku
Głogowskim pod ścisłą strażą osadził.
Tegoż roku Przemysław I. z Bożey Łaski Xiąże Wielkopolski, Syn Władysława Plwacza,
Mąż znakomity przeniosł się do wieczności: którego żywot któtko opiszemy, ażebyśmy czyny
i obyczaie ięgo za przykład przedstawili. Młodym był ieszcze, bo ledwie trzydzieści sześć lat
maiący, lecz oby-
256
Roczne Dzieie
czaiami doyrzały. W pożyciu i obeyściu swoim szczególney łaski Boskiey doznawał:
skromnieyszy nad Duchownych i świeckich, słowa szpetnego lub bezwstydnego nikt z ust
iego nie słyszał: nie umiał się gniewać, a ieżeli kiedy został do gniewu pobudzonym, nigdy
tego dostrzedz nie można było, dla pogodney twarzy z jakową się każdemu stawiał: gotowy
zawsze do nadstawienia ucha, z uprzeymością słuchał wielkiego czy małego, niższego czy
ubogiego: Każdego żądaniu, ile tylko mógł z przyzwoitością, czynił zadosyć. Pomiędzy
współczesnemi Xiążętami Polskiemi, on tyłko ieden łagodny, uczony, skromny, spokoyny,
dobry, pobożny, miłością niezmyśloną Boga i bliźniego pałaiący: unikał niezgody, ale kiedy
go kto zaczepił i Państwo iego naszedł, bronił się do ostatniego. Przez całe życie zabespieczał
Pokóy Państwu swoiemu na wszystkie strony , iednaiąc sobie przyiaźń Xiążąt sąsiaduiących
nie orężem, ale mądrością wlaną w siebie od Jezusa Chrystusa, którey zawsze powodował się:
nie wdzierał się w granice żadnego Xiążęcia sąsiada, ale i owszem pragnął pokoiu
ROCZNE.DZIEIE
ren. będąc wyzuty z Państwa własnego przez Stryia, ożenił się z Siostrą Swiatopełka, ażeby
wsparty związkiem tym Państwo swoie odzyskał: które odzyskawszy zawsze jednak radą i
pomocą iego parał się.
Po śmierci zacnego Pana Leszka Konrad Xiąże Mazowiecki Brat iego wziął w opiekę
małoletniego Synowca swego Bolesława Wstydliwego z Xięstwami Krakowskim,
Sandomirskim i innemi Ziemiami do niego należącemi lecz gdy Bolesław przyszedłszy do lat
zrzucał z siebie opiekę, i z Matką chcieli Państwa odebrać, Konrad poimał ich, i pod ścisłą
strażą w Zamku Sieciechowskim osadził. Po nieiakim czasie umknął Bolesław z pomocą
Opata Sieciechowskiego z więzienia, i odebrał Zamki Zawichostski i Sandornirski, które mu
iako własnemu Panu łatwo poddały się. Maiąc ie w mocy swoiey wezwał Henryka Brodatego
Xiążęcia Szląskiego na pomoc, za którego przybyciem długo z Konradem nie bez zniszczenia
Ziemi Krakowskiey i Sandomirskiey walczyli, niżeli go wyparować zdołali. Wygnawszy go,
przywłaszczył sobie Henryk Brodaty, za
W WIELKIEY POLSZCE. 217
Zezwoleniem Bolesława, Ziemię Krakowską i część Sandomirskiey (*) Konrad pragnący
Państw Synowcowych, tudzież maiący sobie za wstyd bydź wypędzonym, zaciągnął za
pieniądze Jaczwingów, Scolbów, Prusaków, Litwinów i Żmudzinów, i często ich na
niszczenie Ziemi Sandomirskiey nasełał, którzy ukradkiem Włości napadaiąc, łupiestwem
Kray trapili, Kielce nawet Miasteczko Biskupie z wsiami przyległemi zniszczyli.
Krakowianie i Sandomierzanie dawali im mocny odpór, i często Pogańskie i nie
Chrześciańskie woysko iego razili, (iako w Rocznych Dzieiach opisano). Wte-
(*) Tenże Henryk Klasztór Opatowski (którego Opat Gerard nie dawno został ustanowionym
Biskupem Ruskim dla Katolików), do Biskupstwa Lubuskiego przeniósł, a dobra tegoż
niegdyś Klasztoru Biskupowi Buskiemu nadane, do Lubuskiego nieprawnie przyłączył. Za
iego także czasu wszczął się zwyczay bezbożny umacniania warowniami Kościółów, i tym
sposobem Klasztor w Jędrzejowie i Kościoły w Prandocinie, w Szkalmierzu , i S. Andrzeia w
Krakowie pod Zamkiem znieważono, dobywaiac się wzaiemnie w umocnionych.
218
ROCZNE DZIEIE
dy to pierwszy raz odważyli się Poganie przez Konrada naprowadzeni łupić Polskę. Za
namowy żony zbierał wielkie skarby , które Poganom pomagaiącym mu hoynie szafował.
Roku 1228 Władysław Laskonogi Xiąże Gnieźnieński z Władysławem Plwaczem Xiążęciem
Poznańskim Synowcem swoim toczyli otwartą woynę: Zwyciężył Laskonogi i Synowca
uwięził, któren wydobywszy się z więzienia, wygnał wzaiemnie Stryia z Wieikiey Polski.
Roku 1231. powrócił Laskonogi wygnany z Raciborza, obiegł Gniezno, i przez nieiaki czas.
Dybywał: lecz niemógłszy go dostać, odszedł zasmucony, i tegoż roku przestał żyć na
wygnaniu. Plwacz zatym obiął panowanie w całey Wieikiey Polszce.
Roku 1232 Władysław Plwacz zostawszy Panem całey Wieikiey Polskiey, chcąc
wywdzięczyć się Bogu za wywyższenie siebie (ile że iuż miał dwóch Synów z prawego łoża,
Przemysława I. i Bolesława Pobożnego) i z przychylności do Kościoła Poznańskiego , w
którym Odo Oyciec iego , Bolesław Wielki, i inni przodkowie ie-
W WIELKIEY POLSZCE. 210.
go spoczywają, nadał mu swobody udzielności: "Wszystkie
włości i wło- "ścian Kościoła tego, które Biskup i
"Kapituła posiadali, lub z czasem pra- "wnie nabyć mogą;
uwolnił od wszel- "kiey robocizny, Stóyków, Straży,
"Poradlnego , Przewodów , Podwo- "dów, Sepu,
Szrepu, Stanu i wypra- "wy na woynę: wyłączył ich z pod
"Zwierzchności Palatynów, Kasztel- "lanów, Sędziów,
Podsędków tak, iż "ludzie do Kościoła należący przed
ni- "czyy Sąd nie powinni bydź pozywa-
"ni, ani stawać i odpowiadać obowią- "zani, tylko przed
własnemi Panami, "to iest przed Biskupem, Prałatami i
"Kanonikami: wyiąwszy trzy przy- "padki, w których
przez Sędziego Xią- "żęcia panuiącego, (w obecności
wsze- "lako Panów swoich) maią bydź Są-
"czeni: iednakże winy pieniężne na "któreby zostali
skazani, nie Sędzia "Xiążęcy, ale Xiądz do którego Ob.-
"żałowany należy, zyskiwać będzie. "Przypadki wyłączone
są: Nayprzód "gdyby człowiek kościołowy napro-
"wadził nieprzyiaciół na łupiestwo "Kraiu: Powtóre, gdyby
zdrayców "Kraiu taiemnie wykoczował: Trzecie,
220 ROCZNE DZIEIE
"gdyby nażycie Xiążęcia godził. Po "nieważ w przypadkach
wymienio- "nych kara śmierci i rozlew krwi za-
"chodzi, a Duchowna Osoba wyroko-
"wać nie może, przeto Sędzia Xiążę "cia Panuiącego sądzić
powinien. Po- "zwolił także Pawłowi Biskupowi i na-
"stępcóm iego kować pieniądze w mia- "steczku Krobia, nadał
mu wieś Suł- "kowa Krobia zwaną, i wolność po-
"lowania w całe Dyecezyi "
Panowie Wielkopolscy sprowadzili w roku następnym Henryka Brodatego Xiążęcia
Szląskiego i Krakowskiego, i obrali go sobie za Pana, myśląc zabić Władysława za nadanie
takowych swobód. Przed przybyciem iego spalił Władysław Zamek Bnin , a Gniezno
obwarował. Drugą przyczyną ztrącenia iego było , że mu Henryk Brodaty nie przebaczył Ran,
które dawniey w Gąsawie przez zdradę iego odniosł. Za zmową więc i wezwaniem Panów,
wszedł Henryk do Ziemiów Poznańskiey, Kaliskiey, Pyzdrskiey i Srzedzkiey, Zamek Bechow
obiął, Bnin i Szren własnym kosztem odbudował i załogami przyzwoicie osadził. W Szremie
ustanowił Borzywoia Syna Siostry
W WIEŁKIEY POLSZCE. 221
swoiey Adelaidy Margrabiny Morawskiey mieszkaiącey przy sobie (*). Tym sposobem
Henryk Brodaty z Synem swoim Henrykiem Pobożnym połączyli pod swoie Panowanie z
Ziemią Szląską, Państwa Wielkopolskie i Krakowskie.
Xiąże Mazowiecki Konrad narażony ze strony Ziemi Chełmińskiey na ustawiczne napaści
Prusaków i Pollexianow (151) za radą Gunthera Biskupa Płockiego, nadał ią na lat
dwadzieścia Szpitalnym Panny Maryi Jerozo-
(*) Którą Król Czeski Jednooki po śmierci Dippolda Margrabi wygnał ze czterema Synami z
Morawy. Borzywoia zabili potym Wielkopolanie wszedłszy taiemnie do Zamku Szremskiego:
Bolesława drugiego iey Syna zabili Poganie: Ttreci Bolesław umarł pochowany w Trzebnicy:
Dippold czwarty Syn Kakonik Magdeburski, tamże zmarły i pochowany.
(151) Z tego wspomnienia Pollexianow i t opisania ich Ziemi (pod Panowaniem Kazimierza
II.) poprzedzaiącego , zdaie się, ze Pollexianie nie są Podlasianie czyli Jaczwiugowie, lubo
niektórzy Pisarze tak mniemaią.
222 ROCZNE DZIEIE
limskiey z Domu Teutońskiego, brodę (152) i krzyż czarny noszącym, ażeby mu do
odpierania Pogan pomagali. Mimo tego, gdy Prusacy i inne Pogańskie Narody nieprzestawali
uciemiężać Ziemiów Mazowieckich, wezwał Henryka Brodatego Synowca swego, z którego,
iako i Krzyżaków, pomocą woiował z Prusakami i z innemi Poganami, i wielką im kieskę
zadał. Po tym sławnym zwycięzkie prosił go Henryk za Krzyżakami , ażeby raczył nadać im
Ziemie Chełmińską wiecznym Prawem: iakoż za wstawieniem się Henryka darował im
łaskawie rzeczoną Ziemię między rzekami Ossą, Wisłą i Drwańczą.
Roku 1258 umarł Henryk Brodaty Xiążę Szląski , Wielkopolski i Krakowski, zostawiwszy
Państwa Henrykowi Pobożnemu Synowi swoiemu iedynemu ze Świętą Jadwigą (153)
spłodzonemu, a w następuiącym roku prze-
(152) Dla tego nazywa ich Autor Brodaczami, Barbati.
(155) De Sancta Hedvigi. Wspomia Autor o Kanonizacji tey Swiętey niżey pod rokiem 1255.
W WIELKEI POLSZCZE. 223
niosł się do wieczności Władysław Plwacz. Utrzymywał on się ze szczupłey Dzielnicy, to iest
Uścia, Nakła i Szremu z przyległościami.
Tegoż roku Arcybiskup Magdeburgski obległ Zamek Lubuski, pod pozorem iakoby Henryk
Cesarz (zdobywszy go za Panowania Bolesława III.) darował Kościołowi iego: lecz pokonany
przez Wielkopolan, straciwszy wiele woyska, odstąpił ze wstydem.
Tegożroku Tatarzy zniczczyli Węgry i spalili, i nabrawszy plonu, powrócili na bezrok do
domu.
Tegoż roku Bolesław Wstydliwy Syn Leszka Xiążęcia niegdyś Krakowskiego poiął za żonę
Kingę (Kunegundę) Córkę Beli IV. Króla Węgierskiego. Powiadaią o niey , że zaraz po
urodzeniu rzekła nadzwyczajnym sposobem Ave Regina Coelorum, i potym aż do wieku od
natury przepisanego mówić przestała. Żyli w czystości i wstrzemieźliwie , póki Dusz swoich
Bogu szczęśliwie nie oddali.
Nakoniec tegoż roku Konrad Xiąże Mazowiecki w zapalczywości kazał poimać Mistrza Jana
Czaplę Scholastyka Płockiego; i skatowanego iako zło-
l
224
ROCZNE DZIEIE
dzieia powiesić: zdiętego z szubienicy i nieżywego znowu powtórnie kazał powiesić nad
Wisłą, na przeciwko Kościoła S. Benedykta, za to, że Kazimierz Syn iego (ożeniony w
piątym stopniu pokrewieństwa z Córką Henryka Pobożnego, a Wnuczką Henryka Brodatego i
Swiętey Jadwigi) bawiąc z żoną w domu Teścia zbyt długo , czas od Oyca zamierzony
przetrzymał. Obwinił Konrad Jana Mistrza i Nauczyciela Kazimierzowego, iakoby za radą i
zezwoleniem iego odważył się Syn na takowe nieposłuszeństwo, i skazał go na utratę życia.
Na zadosyć uczynienie za ten występek, darował po tym Arcybispupowi i Kościołowi
Gnieźnieńskiemu Zamek Łowicki z Powiatem na wieczność.
Roku 1240 Grzegorz IX. Papież przywołał wszystkich Arcybiskupów osobiście, a Biskupi i
Kapituły przez Pogłów (ieżeli dla słusznych przyczyn sami zjechać nie chcieli lub nie mogli)
dla zrzucenia za ich radą Fryderyka z Cesarstwa, wyklętego iuż w łońskim roku za to, że
niektórych Biskupów z własnych stolic powyrzucał, i niektórych Kardynałów uwięził, lecz
zabiega-
W WIELKIEY POLSZCE. 225
biegami i chytrością Cesarza przecięto drogi, i przywołani dostać się do Rzymu nie mogli.
Roku 1241 Bati Król Tatarski przechodząc przez Ruś do Węgier z niezliczonemi zastępami
dzikiego Narodu swoiego, część ich oddzielił przeciwko Polszce, którzy w dzień Popielcowy
Miasto i Ziemię Sandomirską zniszczyli, nieprzepuszczaiąc Płci ani wiekowi. Z równym
okrucieństwem przez Wislicę do Krakowa przyszli. Pod Opolem zastąpili im Władysław
Opolski i Bolesław Sandomirski Xiążęta (154) i bóy rozpoczęli, lecz przewyższaiącey liczbie
i woli Boskiey oprzeć się nie mogąc, pierzchnęli. Oddział ten Tatarów zniszczywszy
Sieradzką, Łęczycką Ziemię i Kuiawy, wkroczył do Szląska. Henryk Pobożny Xiąże Szląski,
Wielkopolski i Krakowski, zastąpił im z licznym i zbroynym woyskiem w polu pod Zamkiem
Lignickim, i w nadzieię Boskiey pomocy starł się z niemi mężnie: lecz z dopuszczenia
(154) Boleslaus Oppoliensis et Vladislaus Sandomiriensis Duces, imiona Xiążąt przełożone
mylnie , poprawiliśmy.
15
226
ROCZNE DZIEIE
Boga (któren niekiedy Prawowiernych za grzechy chłoszcze) waleczny Xiąże straciwszy
wiele woyska zabity, poległ wraz z Xiążęciem Boleslawem Szeplota zwanym (155). Sam zaś
Król Tatarski Bati wkroczył do Wegier. Zastapili mu Królowie Wegierscy Bela i Koloman
Bracia: ale straciwszy znaczna cześć woyska cofnęli się: a Bati przeszedł nawet Dunay, i
dlużey niżeli przez rok trapiąc Wegrów, bez względu na wiek i pleć od mała do wiela
okrutnie zabiiaiąc, sroga kleske Narodowi zadal, i Miasta nielitosciwie
zniszczył.
Bolesław Łysy pierworodny Syn Henryka Pobożnego zabitego przez Tatarów, z łagodności
Oycowskiey wyrodny , a drapieżny iako zwierz, nastąpiwszy na Państwa Oyczyste (wspólnie
z Braćmi Władysławem, Konradem i Mieczysławem ) srogo zaczął panować nad
Wielkopolanami: przenosząc nad nich Niemców, rozdawał im obszerne włości bezprawnie:
Wielkopolanie też wypowiedzieli mu posłuszeństwo, i
(155) Bolesaw Szeplota Siostrzeniec Henryka Pobożnego.
W WIELKEI POLSZCE. 227
porzuciwszy go, przyięli dobrowolnie Przemysława I. i Bolesława Pobożnego Synów
Władysława Plwacza iako Panów swoich naturalnych , którym naypierwey Zamek
Przemęcki, odebrawszy go Bolesławowi, poddali.
Swiatopełk ów Zmiennik, co bezwstydnie i bezprawnie sam się zrobił Xiążęciem Pomorskim,
niegodziwym podszczuwaniem odwiódł od posłuszeństwa Prusaków Chrzesnych
podległych Krzyżakom; z któremi połączywszy się uderzyli niespodziewanie na Niemców, i
wiele ich nieprzepuszczaiąc płci ani wiekowi ubili. Mszcząc się tego Krzyżacy, połączywszy
się z Xiążętami Wielkopolskiemi, zdobyli na Swiatopełku Wissogrod i Czartowiec, tudzież
Nakło, (które w małoletności Przemysława i Bolesława zdrada opanował ) odzyskali, i
Xiążętom zwrócili. Działo się to roku 1243, kiedy Przemysław I. Xiąże Wielkopolski
Zamek Zbąszyn budował
Tegoż roku Konrad Xiąże Mazowiecki naszedł Dyecezyą Krakowską, i złupiwszy wsie do
Kościoła należące, popaliwszy Dwory Biskupie i Welkie szkody Kościołowi uczyniwszy,
wró-
15*
228
DZIEIE ROCZNE
cił do domu bezkarnie. Wyklął go za to Prandota Biskup Krakowski (w roku przeszłym
obrany i poświęcony) co Pełka Arcybiskup Gnieźnieński potwierdził.
Xiąże Pomorski Swiatopełk z obowiązku pewney umowy oddał był Krzyżakom Mszczuga
Syna swoiego w zakład, którego w tym czasie wywieziono do Niemiec, gdy Oyciec
zapomniawszy umowy i przyrzeczenia, ważył się znowu podbudzać Prusaków.
Tegoż roku Konrad z Mazurami swemi naszedł Ziemię Sandomirską: Bosław Wstydliwy
Synowiec iego ztoczył z nim bóy u Schodołu, i wygnał go z Państwa swoiegó.
Roku 1244 Swiatopełk, przekupiwszy niektóre osoby, kazał spalić zdradziecko Czartowiec,
Miasto Chełmińskie, i wkrótce wkroczywszy z Prusakami do Kujaw, wiele Chrześcian
niegodziwie pozabiiał, wielu poimał, i kray zniczył pożogami. Żołnierze dwóch Braci
Franciszkanów zabili.
Nie długo potym Przemysław I, Xiąże Wielkopolski poiął w małżeństwo Jadwigę Córkę
Konrada Kędzieżawego (któren był Synem Henryka
229
W WlELKIEY POLSZCE.
Pobożnego zabitego przez Tatarów (156) krewną w stopniu czwartym i piątym). Po
uroczystościach weselnych Rycerstwo Wielkopolscy wzięli Zamek Kalisz i Xiążęciu swemu
oddali; trzymał go albowiem dotych czas Bolestaw Łysy Xiąże Szląski, niechcąc go wrócić
Bolesławowi IV. Bratu iego. Pomorzanie także wrócili mu dobrowolnie Santok stary, któren
niegdyś dla Henryka Pobożnego , a potym dla Bolesława Łysego Xiążąt Szląskich
utrzymywali.
Tegoż roku wszyscy Panowie Wielkopolscy iednomyślnie obruszyli się
(156) Filiam Conradi Henrici Ducis Slesioe quem Tharthari occiderunt, czytam Flliam
Conradi Crispi (Filii Henrici Ducis etc. lubo mniemałbym, że Konrad był Bratem, Henryka
Pobożnego: ale że Autor powiedział wyzey (pod rokiem 1238.) ze Henryk Brodaty iednego
tylko Syna zostawił, to iest Henryka Pobożnego , przeto nazywamy go Synem tegoż Henryka
Pobożnego wymienionym wyżey pod rokiem 1241. Naruszewicz mieni tegoż Xiążęcia
Konrada bezpotomnym, leez Autor powtarza niżey pod rokiem 1249, że miał Córkę za
Przemysława I, wydaną.
230
ROCZNE DZIEIE
przeciwko Kościołowi Poznańskiemu, chcąc go wyzuć ze swobod, o których wyżey
mówiliśmy, przez Władysława Plwacza nadanych, i listem potwierdzonych. Biskup z
Kapitułą ulegli na czas ich zapalczywości, lecz w roku następuiącym Xiążęta Przemysław L.
Z Bratem,na prośbę Xiedza Bogufała ?. Biskupa i Kapituły, potwierdziwszy łaskawie List
Oycowski rzeczony, swobody i wyłączenia nadaiący, kazali obwołać na targach, ażeby pod
karą był utrzymywany. Potym nazaiutrz po święcie Świętego Woyeiecha , Przemysław I.
przypasał Miecz Rycerski Bolesławowi Bratu swoiemu, w Kościele Gnieznińskim pod czas
Mszy przez Xiędza Pełkę Arcybiskupa czytaney.
Roku 1247 Bolesław Łysy Xiąże Szląski wpadłszy do Wielkiey Polski zbudował Zamek
Kopaniczę nad rzeką Odrą. Przemysław i Bolesław wyszli przeciwko niemu z woyskami
swoiemi, lecz nim przyszło do boiu, zgodnym, sposobem dla miłości pokoiu dali mu trzy
Zamki, Santok, Międzyrzec i Zbąszyń.
Nie mógł strawić Konrad Xiąże Mazowiecki, że był pobity od Synowca swego pod
Suchodołem, i niechcąc
231
W WIELKIEY POLSZCE.
tey hańby mimo się puścić, wolał skażonym sumnieniem Boga obrazić, niżeli się pohamować
od zemsty. Przybrawszy więc liczną zgraię Litwinów, naszedł Kraie Synowcowe: zastąpił mu
Bolesław Wstydliwy pod Zaryszowem i krwawy bóy ztoczył: lecz gdy nieszczęśliwie
zwyciężonym został, Litwini z Mazowianami wielu Sandomierzan i Krakowian ubili i w
niewolą zagarnęli.
Tegoż roku Przemysław I. i Bolesław podzielili się Wielką Polską w ten sposób: Bolesławowi
dano Zamek Kaliski z przyległościami i kraiem między Prosną i Przemętą, tudzież Zamek
Przemecki z przyległościami z północney strony po Rzekę Wartę aż do Moszyny i do bagna
Sępno zwanego, ztamtąd po rzeki Lanhę i Obrę: Pod Panowaniem zaś Przemysława I.
została reszta Ziemi Gnieźnieńskiey i Poznańskiey z przyległościami. Poprzysięgli sobie
Xiążęta wzaiemnie, że ieden drugiego Państwa nienaruszy: co Bogufał II. Biskup Poznański,
na ich żądanie, klątwą obostrzył przeciwko temu, którenby z nich ważył się przywłaszczać
sobie bynaymniey w dziel-
232 ROCZNE DZIEIE
nicy Bratenskiey. Lecz ani przysięga , ani klątwa nie zabespieczyła tego Działu , zwalono go ,
iako powiemy niżey.
Tegoż roku Barnym Xiąże Słowiański, czyli Kaszubów, obległ Zamek Santok. Pospieszył
Przemysław I. przeciwko niemu, przybył i Bolesław Łysy Xiążę Szląski, do którego rzeczony
Zamek należał. Barnym widząc to odstąpił oblężenia, a Bolesław Łysy wrócił natychmiast
Przemysławowi Santok dobrowolnie, przez wzgląd na waleczność i czuyność iego.
W kilka dni potym Bolesław Xiąże Kaliski odzyskał Zamek Lędzki do Zakonników
tamecznych należący , któren Kazimierz Xiąże Kujawski i Łeczycki, Syn Konrada
Mazowieckiego, umocniwszy trzymał.
Konrada Xiąże Mazowiecki Oyciec Ziemowita i Kazimierza dopiero wspomnianego, umarł w
tym Roku zostawiwszy Ziemowitowi Xięstwo Mazowieckie: Lecz Kazimierz w czasie kiedy
Zimowit z Matką zatrudnieni byli pogrzebem Oyca, opanował nie spodziewanie Łęczyce,
Spicymierz i Rosprze.
W WIELKIEY POLSZCE. 233
Roku 1258 Jakób Archidyakon Leodyiski, Kapelan i Nuncyusz Papiezki w Polszce, Prusiech i
Pomeranii, złożył Sobor we Wrocławiu: znajdowali się tam Pełka Arcy-Biskup Gnieźnieński
, Tomasz Wrocławski, Bogufał Poznański, Prandota Krakowski , Michał Władysławski, Piotr
Płocki, Nankier Lubuski, i Henryk I. (świeżo obrany z Opata ) Chełmiński Biskupi: za
których zdaniem i zgoda, pozwolił Jakób Polakom pożywac mięso od Starozapustney
Niedzieli do Wielkiego postu; albowiem podług obyczaiu pierwiastkowego Kościoła należalo
pościć te dnie: lecz ze wiele Osób nie zachowuiąc postu podpadali klątwie z
niebespieczeństwem dusznym , przeto dano im to uwolnienie. Pełka Arcybiskup z
Biskupami i Duchowieństwem swoim złożyli naraz, piątą część trzechletnich dochodów
swoich, i przez Brata Gotfryda Penitencyaryusza Papiezkiego posłali na wsparcie Kościoła
Rzymskiego; albowiem Innocencyusz IV. złożywszy z Cesarstwa Fryderyka II. na Zborze
Lugduńskim , użył przeciwko niemu siły świeckiey.
234 ROCZNE DZIEIE.
Tegoż roku Bogufał II. Bikup Poznański wziął od Ziemowita Xiążęcia Mazowieckiego wieś
Kozłowo w długu, któren za Oyca winien był zapłacić.
Xiąże Przemysław I. poimał Tomasza Kasztelana Poznańskiego, Tomisława i Sędziwoia Syna
iego Cześnika Herbu Nałęcz, i w kaydany żelazne okutych osadził w Zamku Gnieźnieńskim.
pod strażą dozorców więzienia? albowiem zamyślali z wspólnikami swemi wygnać
Przemysława I. z Bratem? a Bolesława Łysego Xiążęcia Szląskiego sprowadzić; lecz zamiary
ich złośliwe lubo taiemne czuynością Xiążąt zniweczone zostały.
Roku 1249 Przemysław I. odbudował Zamek i Miasto Poznań koło Kościoła Wielkiego; a
Bratu wydzielił Gniezno (137) Gredcz czyli Gedcz, Biechow, Ostrów, Nakło, Uszcie,
Czerniow i Szrem: któren mu zato ustą-
(137) Pierwszy podział uczyniony w roku 1241 zwalono, iako Autor wyżey pod tymże
rokiem zapowiedział. Potym powtórnym podziale przestaiąc Autor nazywać Bolesława
Pobożnego Xiążęciem Kaliskim, tytułuie go. Gnieźnieńskim.
W WIEŁKIEY POLSZCE.
235
pił część swoią w Ziemi Kaliskiey, iako Bolesławowi przylegleyszą.
Tegoż roku Bolesław Łysy Xiążę Szląski, chcący się pomścić na Bracie swoim Henryku
Xiążęciu Wrocławskim (któren go przed nieiakim czasem za bezprawia popełnione poimał, i
związanego trzymał w wieży zamku Lowitz pod ścisłą strażą) nadał nierozmyślnie
Arcybiskupowi Magdeburskiemu Zamek Lubusz znakomity i mocny, należący do
Mieczysława Brata swoiego (któren w Kościele S. Piotra pod tymże Zamkiem pochowany
spoczywa) za posiłki, z których pomocą koniecznie usiłował wygnać z Państwa tegoż
Henryka. Pierwszym iest Bolesław Łysy, co Niemców wprowadzać zaczął do Polski (138),
nadawał im Włości i Zamki, ażeby mu pomagali przeciwko własnym Braciom, z któremi
zawsze woiował. On także Sythawę i Gorlice nierostropnie od Xięstwa Szląskiego postradał.
Tegoż roku Władysław Kazimie-
(158) Cepit primo Theutonos Poloniam inducere, rozumieć się ma do swoiey dzielnicy w
Poszce, która się teraz Szląskięm nazywa.
236
ROCZNE DZIEIE
rowicz Xiąże Opolski chciał zastawić Zamek Rudzki z Powiatem (159) (któren zabrał był
Władysławowi Plwaczowi, kiedy był na wygnaniu z Synami) Kazimierzowi Xiążęciu
Kujawskiemu za pięćset Grzywien, które Mieczysław Brat Opolskiego (ożeniony z Siostrą
Kujawskiego) wziąwszy na wiano, przekazał Testamentem, żeby Władysław Opolski
Kujawskiemu powrócił: lecz gdy Posłowie Kujawscy zwłóczyli obięcie Zamku, Przemysław
I. odegnawszy Poslow obydwoch Xiążąt, odzyskał Zamek Rudzki poddany sobie przez
Załogę(*)
Tegoz roku Konrad Xiążę Głogowski z obawy Brata Bolesława Łysego,
(*) W tym czasie pierwszey nocy po święcie S. Jana Chrzciciela, Ja Bogufał Biskup
Poznański , (160) lubo grzesznik, słyszałem w obiawieniu mówiącego do mnie pewnego Za-
(159) Potym Ziemią Wieluńską nazwany.
(160) W inney Kronice (następuiącey w Rękopismie Willanowskim po Kronice niniey-szey)
powtórzono toż samo obiawienie z dodatkiem: "quod a Deo Converti postulans, hoc ipsum
quibusdam meis Capellanis revelawi expergescens do Somno.
W WIELKIEY POLSZCE. 237
któren (ażeby mu nie dać dzielnicy ) myślał go poimać, a nawet i zabić, zchronił się do
Przemysława I. Zięcia
konnika: "Po dwudziestu piąciu leciech cała Polska dokonaną zostanie," a gdym nalegal na
niego usilnie, żeby wytłómaczył czyli na dobrą czyli na złą stronę ma być dokonana ?
odpowiedział: "Nie" dodał iednakże "że i Papież będzie dokonany" it.d.
Z tego obiawienia wniósł Sommersberg , ze Kronika ninieysza iest dziełem Bogufała II.
dokńczonym tylko przez Baszka: Równym prawem możnaby przyznać i drugą Kroniczkę
(nastepuiącą w rękopismie, i u Sommersberga na karcie 83. wydrukowaną,) w którey tenże
sam przypis znayduie się: z różnicą iednakże, że w Rękopismie mówi Autor in prima persona,
a w Edycyi Sommersberga powtórzono in tertia persona.
Okoliczność czasu ( to iest walka miedzy Władzami Duchowną i Swiecką, kiedy
Innocencyusz IV. Papież ogłosił Krucyate przeciwko Cesarzowi Fryderykowi II.) mógły
być powodem do takowego obiawienia, które lubo się nie ziściło, wszelako Autor, a raczey
mniemam iaki przypisnik, umieścił go w Rocznikach ninieyszych.
238 ROCZNE DZIEIE
swoiego :któren go uprzeymie i z uszanowaniem utrzymywał, i nadał mu Zamek Bytom nad
Odrą niedaleko Głogowa , któren własnym i Brata swego. Xiążęcia Gnieźnieńskiego ludem
odbudował. W czasie tey roboty Przemysław poimał Bolesława Łysego i uwięził.
Powróciwszy do Poznania wydał za rzeczonego Konrada rodzona Siostrę Salomea. Na
weselu znaydowali się Pełka Arcybiskup Gnieźnieński i Bogufał Biskup Poznański przy
którey uczcie Tomasz Kasztelan Poznański z Synami, za poreką, na wolność wypuszczeni.
Roku 1250. w miesiącu Styczniu Jadwiga Matka Xiążąt Przemysława I. i Bolesława umarła.
Tegoż roku w Miesiącu Czerwcu Xiąże Przemysław I. uwięził Brata Bolesława , i wszystkie
iego Zamki mianowicie Gniezno, Naklo, Uszcie, Czernieiów, Szrem, Biechów i t. d. poddały
mu się dobrowolnie.
Tegoż roku Konrad Xiąże Głogowski z Bytomia, poimał Brata swego Henryka Xiążęcia
Wrocławskiego, za to, że obiecawszy mu pod przysięgą odzyskać dzielnice iego od
wspólnego Bra-
W WIELKIEY POLSZCE.
239
ta Bolesława Łysego) nieuskutecznił tego; wszakże dawszy zakładników z przyrzeczeniem,
że iaka cześć Państwa dla niego albo od Brata Bolesława wyiedna, albo mu z własnego
udzieli uwolnionym został.
Roku 1251 Bolesław Łysy uwięził i oddał Niemcom pod Straż Hynkę Syna Muzona
Kasztelana Krosnińskiego którego zdawał się szczegulniey miłować dla wymuszenia na nim
pieniędzy, które na zapomożenie Niemców przeznaczał. Wzgardzili nim za to Polacy (161 ) i
przystali do Brata iego Konrada, poddawszy mu Miasto Krosno i inne Zamki.
Tegoż roku Przemysław I. wydał Zuzannę Siostrę swoią za Władysława Xiążęcia Opolskiego,
w piątymi czwartym stopniu spokrewnioną.
Tegoż roku niektórzy Opryski z Zamku Lubuskiego, przyszedłszy w okolice Zamku
Zbąszyna dla łupu chcieli zaiąć bydło iednemu Pasterzowi któren im rzekł: "Czemuż dla
małey zdobyczy większe rzeczy mimo
(161) Ostrzegliśmy iuż wyżey, że ta część Polski nazywa się teraz Szląskiem.
224
ROCZNE DZIEIE
"puszczacie ? oto teraz w Zamku Zbą- "szyńskim trzech tylko
Strożów! o- "czekuią przybycia więcey."
Dowiedziawszy się o tym Hultaie, udali iakoby na Strażą do Zamku przyszli i opanowali go.
Skoro się Przemysław I. dowiedział o tym zrana, natychmiast ruszył wszystkę Szlachtę i
Pospólstwo, i przybywszy obległ łupieżców w Zamku: którzy widząc śmierć przed oczyma,
poddali się na miłosierdzie. Łaskawie obszedł się z niemi Xiąże, darował ich życiem, i
odzyskawszy Zamek, pozwolił im wrócić do domu.
Roku 1252. W święto S. Szczepana Męczennika, Przemysław I. Konrada Xiążęcia
Głogowskiego Zięcia swoiego, przyozdobił pasem i mieczem Rycerskim, w Kościele
Poznańskim, pod czas Mszy przez Bugufała Biskupa czytaney.
Tegoż roku Barnim Xiążę Pomorski opanował podstępnie Zamek Drdzeń, lecz miesiąc nie
wyszedł, a Przemysław I. odebrał go mocą.
Roku 1253. w miesiącu Lutym Bogufał II. Biskup Poznański dokonał , żywota we wsi
Kościelnej Solec. Lubił
W WIELKEI POLSZCE. 241
Lubił czytać we dnie i w nocy Xięgi uczone, których maiąc nie mało, pilniey niżeli skarb iaki
chował, a potym ie Kościołowi Poznańskiemu odkazał. Zacny ten Biskup w drugim roku
urzędowania Chór Kościoła Poznańskiego zrysowany rozebrał, i nowy z fundamentu
wymurował: był Biskupem lat dziesięć i tygodni dwadzieścia sześć (162). Po śmierci iego
Kanonicy zgromadziwszy się na obranie nowego Biskupa, obrali sposobem Kompromissu,
Piotra Dziekana Poznańńkiego, męża cnotliwego i pobożnego. Lecz że Kardynał Hugo, Legat
Papiezki, zakazał był Arcybiskupowi Gnieźnieńskiemu potwierdzać nowo obranych
Biskupów, przeto Kapituła wyprawiła Posła do Legata z prośbą o pozwolenie Arcybiskupowi
potwierdzenia swego obranego Biskupa, co łatwo otrzymali. Gdy Posłowie z tym powrócili ,
Pełka Arcybiskup naznaczył ktemu pewen dzień do Sławna, lecz Jan Archidyakoń Poznański
i Bogumił Ka-
(162) Gdyby Bogufał II. pisał Kronikę, wspomniałby to zapewne Baszko w tym mieyseu
między iego pochwałami. 16
242
ROCZNE DZIEIE
nonik Poznański, oraz Archidyakon Gnieźnieński sprzeciwili się temu, zarzucaiąc, że pomimo
i bez nich Elekcya stanęła, którey uchylenia żądali. W pośród tych trudności Oppiso Opat
Messeński Legat Apostolski na tedy, wezwał do siebie obie strony do Wrocławia , i
skłoniwszy ich do iedności pogodził. Obydwa Archidyakonowie przeciwni zezwolili na
wybór rzeczonego Piotra Dziekana, którego wybranie Legat władzą Apostolską
potwierdziwszy , Arcybiskupowi obrządek poświecenia polecił.
Tegoż roku Innocenty IV. Papież podczas Mszy, którą w Kościele Sgo Franciszka (w Assyżu)
odprawił, Kanonizował S. Stanisława Sławnego Męczennika , gdzie pomiędzy innemi
Cudami stał się następuiący. Pod czas Mszy Papiezkiey przyniesiono do Kościoła Ciało
pewnego zmarłego: na płacz i ieki krewnych nieboszczyka, padł Papież na kolana przed
Ołtarzem, i modląc się prosił ze łzami w te słowa:
"o Błogosławiony Franciszku! na "przekonanie, że wszystko
co o Swię- "tym Stanisławie pierwszym Polskim
"Męczenniku słyszeliśmy prawdziwe
W WIEŁKIEY POLSZCE. 243
"iest, wskrześ tego Cudzoziemca!" Wstał
natychmiast zmarły i przemówił: Benedictus Deus.
Tegoż roku w Swięto Wielkanocne uwolnił Przemysław I. z niewoli Brata swoiego
Bolesława, i na zjeździe w zamku Gedz, w obecności Pełki Arcybiskupa i wszystkiey
Szlachty Wielkopolskiey, wydzielił mu Gniezno miasto Stołeczne, Kalisz, Rudę, Pyzdry,
Srodę, Bnin, Biechów, Gedcz, Poprednyska i Klecko.
Zacząwszy od tegoż Święta, aż do Swięta S. Jakóba, (pory zwyczayney żniwa ), padał deszcz
we dnie i w nocy. Wody tak zalały, że ludzie pływali po polach i drogach, a żniwiarze
wybierali wzgórki do składania snopów. Ryby w polach, bruzdach i w chałupach łapano. W
tedy Ziemia Wizka naiazdem Pogan i powodziami zniszczona została. Potym zaś w święto
Wszystkich Swiętych, gdy Piotr obrany Biskup Poznaski z Kapitułą po Mszy zasiadł,
zagrzmiało.
Tegoż roku na prośbę pewnego Obywatela z Gąbina, przeniósł Przemysław I. mieszkańców
bliskich Kościoła większego we Szrodzie, do wsi
16*
244
ROCZNE DZIEIE
Kościelney za Wartę, gdzie dawniey założył był Miasto , okopami obwarował i twierdzami
umocnił- W zamian zaś wsi, w którey to miasto założył, nadał Kościołowi Poznańskiemu
Szrode.
Tegoż roku Piotr obrany Biskupem Poznańskim , i Witus Zakonu Dominikanów Biskup
Litewski naypierwszy, poświęceni na Biskupów przez Pełkę Arcybiskupa Gnieźnieńskiego.
Roku 1254 Oppiso Opat Messeński Legat Stolicy Apostolskie rzucił klątwę na Przemysława
I. i zapowiedział Kościoły w Państwie iego za to, że pod bytność iego w Szląsku, kazał złupić
Oleśnicę, miasteczko z powiatem, należące do Henryka Xiążęcia Wrocławskiego: za pięćset
grzywien srebra, które Henryk obowiązany był zapłacić mu, wykupna pewnego Niemca z
niewoli. Trwała zapowiedź od Soboty po Reminiscere, do Srody po Judica, póki
rozgrzeszywszy Xiążęcia nie uchylono klątwy.
Tegoż roku przeniósł się do wieczności z żywota doczesnego Piotr Biskup Płocki: obrano na
iego mieysce
W WIELKIEI POLSZCE. 245
Proboszcza tamecznego Gołek zwanego i powięcono.
Tegoż roku 8. Maia obchodzono uroczyście w Kościele Krakowskim i ogłoszono
Kanonizacyą S. Stanisława Męczennika. Święte Kości, które dotąd od męczeństwa iego przez
sto ośmdziesiąt trzy lat i pół spoczywały w ziemi, ze czcią wydobyto czyli podniesiono,
cząstkami ich obdarzono Kościoły, reszta z głową pobożnie są zachowane w zamknięciu.
Obecnemi byli ogłoszenia Kanonizacyi i podniesieniu z włoków, Wielebni Oycowie Oppiso
Opat Messeński Legat Innocentego IV. Pełka Arcybiskup Gnieźnieński, Prandota Krakowski ,
Tomasz Wrocławski, Walimirz Władysławski, Andrzey Płocki, Wit Dominikanin Litewski
Biskupi, Gerard bywszy Opat w Opatowie Biskup Ruski naypierwszy. Tudzież zacni Panowie
Kazimierz Xiąże Kujawski i Łęczycki, Przemysław I. Xiąże Wielkopolski (163), Ziemowit
Xiąże Mazowiecki, Bolesław Wstydli-
(165) Przemisl Dux Plocensis Polonicoe, czytam Przemisl Dux Majoris Polonice, albowiem
ieszeze w tedy dzielnica Xiążat Mazowieckich na Płocku nie istniała.
246
ROCZNE DZIEIE
wy Xiążę Krakowski i Sandomirski. Biskup zaś Poznański nie był na tey uroczystości ,
albowiem paraliżem tchnięty w miesiącu Kwietniu, umarł 5 Maia. Nastąpił po nim Bogufał
III. z Cniże Kunelina, którego obranie potwierdził Pełka Arcybiskup Gnieźnieński w
Kurzelowie.
Tegoż roku Prześwietne Xiążęta Bolesław Wstydliwy Krakowski, i Władysław Opawski, z
własnym woyskiem i z Rusinami, Ziemię Opawską, (którą Przemysław Król Czeski Jednooki
zwany przywłaszczył sobie) ogniem i mieczem zniszczyli.
Przemysław I. z Bolesławem, Xiążęta Wielkopolscy, i Konrad Głogowski, zniszczyli Kray
Henryka Xiążęcia Wrocławskiego za Odrą i Lesznicą, koło Trzebnicy i Widawy,
nienaruszaiąc wcale Dóbr Kościoła,
Kazimierz Konradowicz Xiąże Kujawski, Łęczycki i Sieradzki poimał Ziemowita Brata
swego z żoną i uwięził.
Roku 1255. w Niedzielę Rerniniscere Bogufał III. z Kurzelowa, poświęcony na Biskupa w
Kościele Lendzkim , przez Wielebnego Oyca Pełkę
W WIELKIEY POLSZCE. 247
Arcybiskupa: obecni byli przy tym Tomasz Wrocławski, Walmierz Władysławski , i Andrzey
Dominikanin Chełniński, Biskupi.
Tegoż roku Kazimierz Xiąże Kujawski wypuścił z więzienia Ziemowita Xiążęcia
Mazowieckiego, pogodziwszy się z nim po Bratersku.
Tegoż roku w nocy Błogosławionego Michała Archanioła , Mszczug Syn Swiatopełka
Xiążęcia Pomorskiego , opanował Zamek Nakło, zdradą iakowegoś Kuszownika. Przemysław
I. z woyskiem swoim i Bolasława Brata, i z Kazimierzem Xiężęciem Kujawskim obiegli
rzeczony Zamek: Bolesław Wstydliwy Xiąże Krakowski przysłał im także na pomoc tysiąc
Ludzi, a Ziemowit Xiąże Mazowiecki Ośmset. Widząc trudność dobycia tego warownego
Zamku, Przemysław I. z Kazimierzem zbudowali na przeciwko od zachodu drugi Zamek , i
osadziwszy go naywalecznieyszymi i nayśmielszemi ludźmi, (ażeby go strzegli, a wchodu i
wychodu ze starego ile możności przeszkadzali), powrócili do Domu. Obydwóch Zamków
osady zcierały się i walczyły: w jedney utarczce Pakosław
248
ROCZNE DZIEIE
Strzednicki i Herman naymężnieysi Przemysławowscy Rycerze zabici, i Pomorzan wielu
wtedy i winnych potyczkach zginęło.
Roku 1256 Przemysław I. na czele woyska swoiego i Braterskiego połączył się z
Kazimierzem Kujawskim pod Nakłem: gdzie naradziwszy sie, poszli dobywać Zamku
Raciąża , do którego schroniło się wiele ludzi z teyże Kasztelani dla ocalenia życia i maiątku.
Podpaliwszy ten Zamek poczęli go ze wszystkich stron dobywać. Zamknięty lud w zamku,
nie mogąc szerzącego się pożaru ugasić, unikaiąc skwaru, uciekali iak mogli do obozu
oblegaiących, poddaiąc się dobrowolnie w niewolą, dla ocalenia życia i wielu iednakże
ogarnieni od ognia , nie mogąc się uratować, spaliło się nieszczęśliwie z Zamkiem i ze
wszystkim w nim znayduiącym się.
Tegoż roku w post wielki Swiatopełk Xiąże Pomorski z Bratem, z Synami, i z woyskiem,
przyprowadziwszy zapasy do Nakła, i złożywszy ie w Starym Zamku, przedsięwziął dobywać
nowy naprzeciwko wybudowany: chcąc tego pożarem dokazać, ka-
W WIELKIEI POLSZCE. 249
zał sprowadzić Drwa Sosnowe suche i w okopy narzucać. Gdy to ludzie iego uskutecznili i po
więcey drew odeszli, Osada z twierdzy wypadłszy, drwa z okopów powyrzucali i sami ie
spalili; przeto Pomorzanie przestali drew znosić, ale okrywszy się lśkniącemi Tarczami i
różnemi machinami, dobywali Zamku mocą, a procowe kamienie i inne drobnieysze rzeczy
na broniących go ciskali. Roziątrzeni Pomorzanie spaleniem Zamku Raciązkiego z ludźmi
usilnie dobywali od szostey godziny ranney do Nieszporów; ale Boskie miłosierdzie
zasłaniało cudownie poczciwą Osadę Zamkową, mężny odpor daiącą, i walczącą słusznie za
Oyczyznę przeciwko nayniepoczciwszemu zdraycy. Ubili dwudziestu Pomorzan, ranili
dziewięciu, resztę odparłszy rozpędzili; Zdrayca powrócił do domu ze stratą w ludziach i ze
wstydem. W następuiącą krzyżową Niedzielę, rozstawiwszy koło nowey Twierdzy zasadzki,
kazał wystąpić żołnierzom swoim ze starego Zamku i wyzywać tamtych do boiu: gdy się
ruszyli, żołnierze Swiatopełka udaiac iakoby się do swoiego Zamku co-
250 ROCZNE DZIEIE
fali, odciągali tamtych za sobą od nowey twierdzy: a gdy Swiatopełk pomiarkował, że im
trudno było wrócić do swoiey Twierdzy, wypadł z zasadzek , i otoczywszy ich licznym
woyskiem pobił, pozabiiał, poranił, poimał: iednakże mimo tego zdradzieckiego zwycięztwa
niemógł dostać Zamku.
Tegoż roku w wilią święta S. Jakóba, przybył Przemysław I. z Panami swemi do Kczyny,
swoiey wsi, dla umowy ze Swiatopełkiem o odzyskanie Nakła. Znaydował się tam także Brat
Poppo Krzyżak Zakonu Teutońskiego, krewny Przemysława w czwartym stopniu przez
Matkę (*), któren iako pośrednik nakłaniał obie strony
(*) Trzeba wiedzieć, ze ieżeli Matka Przemysława I. a Żona Władysława Plwacza była ( iak
powiadaią) Siostrą Swiatopełka, Brat Poppo byłby krewnym iego w trzecim stopniu : i tak
koniecznie bydź musi: alboteż, że Władysław Plwacz i Swiatopełk mieli dwie Siostry rodzone
za żony, albowiem Mszczug Syn Swiatopełka nazywa Przemysława I. i Bolesława Braćmi
Ciotecznemi, i Przemysławowi II. Syuowi Przemysława I. zapisał Xięstwo Pomorskie:
W WIELKIEY POLSZCE. 25l
do zgody. Swiatopełk pomiarkowawszy że niemogłby się utrzymać przy Zamku Nakielskim
zdradą podchwyconym , ( dla ustawicznych przykrości i napaści, które z nowey twierdzy
czyniono), oddawał go, żądaiąc pewney summy na wynadgrodzenie wydatków w nim
poczynionych. Obadwa spuścili się na wyrok Brata Poppona, przyrzekłszy dotrzymać wiernie
i niewzruszenienie cokolwiek on postanowi. Poppo więc wyrokował, że gdy Swiatopełk odda
Zamek Nakielski Przemysławowi, a Przemysław zobowiąże się wypłacić mu w umówionych
czasach pięćset grzywien Srebra , powinni zachowywać się w pokoiu i zgodzie. Zjechali się
więc razem bezbronni między starym i nowym Zamkiem, i pocałowali się wzaiemnie: Wszedł
Przemysław do starego Zamku w sam dzień S. Jakóba , którego sam Swiatopełk wprowadził,
uprzeymie przyiął i Za-
bydź także może, iż Swiatopełk miał za sobą Siostrę Władysława Plwacza, a przeto Synowie
iednego i drugiego byli Braćmi Ciotecznemi: ale nie znayduię nic pewnego w tei mierze,
szladu nawet nie ma , z ktorey Rodziny Poppo pochodził.
252 ROCZNE DZIEIE
mek oddał. Przemysław zaś wydał ma dziewiąciu zakładników maiących zostawać póki
piąciuset grzywien niezapłaci. urobiwszy takowy pokóy roziechali się.
Nakoniec w tymże roku po święcie S. Michała, gdy Xiądz Tomasz Biskup Wrocławski, wzór
Duchowieństwa Polskiego! nocował w Górze, włości Opata Panny Maryi na Piasku, (dla
poświęcenia nowego Kościoła) Xiąże Szląski Bolesław Łysy z błachych powodów,
poduszczony diabelską złością i radą Niemców, na których, zdaniu polegał, wybiwszy wrota
(iakoby złodziey lub rozboynik nie Xiąże) poimał go spoczywaiącego w łóżku, ze
wszystkiego złupił, z szat nawet obdarł. Pomiędzy powodami ten był naymocnieyszy, ażeby
wymógł na nim pieniędzy, których dla Niemców potrzebował. Lubo Niemcy wiedzieli , że
Biskup dla tuszy ciała nie zwyczayny był do konney iazdy , przecież go w koszuli tylko i
spodniach bez szaty, gwałtem w sadzili na konia rączego. Ulitował się nad nim ieden z
naiezdników, odział go od wiatru lichą tkanką i dał mu stare wskórnie. Porwano razem
W WIELKIEY POLSZCE. 253
Bogufała Proboszcza, i Hokkarda Kanonika Wrocławskich, i wszystkich do Zamku
Xiążęcego Wlaus zwanego zaprowadzono i w więzieniu pod strażą osadzono. Ażeby od
Proboszcza i Kanonika rychley dostał piemiędzy ( co mu się i udało) kazał ich zamknąć w
dyby , a Biskupa kazał od zamku do zamku przeprowadzać z szyderstwem : wreszcie uwięził
w wieży Lignickiey. Biskup widząc, że się nie wydobędzie bez okupu, ułagodził go,
obiecawszy dwatysiące grzywien srebra zapłacić, prócz Skarłatowego Sukna, które mu
Kanonik Kokkard za zmnieyszenie czyli ulżenie więzów swoich przyrzekł. Dowiedziawszy
się o tych niegodziwościach Xiądz Arcybiskup, niezmiernie strwożony, rzucił klątwę na Xcia
za radą i zezwoleniem innych Biskupów. Zalecił Sufiraganom swoim, ażeby we wszystkie
Uroczystości, Niedziele i Swięta w kościołach Katedralnych i Parafialnych kazali ią ogłaszać
przy goreiących świecach i biciu we dzwony: ażeby po Kazaniu śpiewano klęczący Psalm
Deus laudem meam dum ne tacueris, przy tym Pater noster, z Antyfoną Exurgat Deus, i
modlitwę
254
ROZNE DZIEIE
następującą: Exaudi quaeso Domine Ecclesiam Tuam non solum Paganorum percussionibus
attritam, sed etiam Christianorum pravitate afflictam, et concede propitius ut qui Divinae
subdi recusant Potestati, dexter a Tuae Majestatis cito deijciantur inimici! Per Dominum
Nostrum Jesum Christum etc. i w czasie kiedy Psalm śpiewano bito w jeden tylko bok
dzwonów przeciwko zwyczaiowi. Niewzruszony Xiąże w zuchwałości swoiey nie chciał
uwolnić Biskupa i otaczaiących go osób, póki mu nie wyliczono pieniędzy , które nad Duszne
zbawienie i honor dostoieństwa swego przekładał: przeto Biskup sprzykrzywszy sobie
niewolą, i z politowania nad swoiemi cierpiącemi , wypłacił mu część pieniędzy , wreszcie
dał Zakładników , i uwolniony został w święto Wielkonocnc. Xiąże pokrywaiąc niegodziwość
swoią obwiniał o tę zbrodnią Braci swoich przyrodnich, Xiążąt Henryka Wrocławskiego z
Konradem Głogowskim, i Panów ich niektórych; którego udawaniu , iako doznanego
zmiennika, nikt nie wierzył.
W WlEŁKIEY PoLSZCE. 255
Roku 1267 tenże Bolesław Łysy chcąc poimać podstępnie Konrada Xiążęcia Głogowskiego
Brata swoiego, zaprosił go na ucztę do Zamku Lignickiego. Konrad lubo ostrzeżony przez
kogoś, chciał się iednakże przekonać dowodnie, i wziąwszy z sobą cichaczem liczny orszak
zbroynych, zostawił część na zasadzce blisko Zamku, żeby rozkazu iego czekali, z resztą w
niewielkiey liczbie wjechał do Zamku. Przyiął go Bolesław z udatną uprzeymością, lccz
zdrada i podstęp na pogotowiu. Konrad uważaiąc, że iedni Niemcy zeszli z wieży za mury, a
drudzy wtuleni w kącie przyczaili się, rzucił się wręcz na Bolesława, i nim Niemcy mogli
powyłazić z kryiowek i uderzyć, porwał go, wyleciał z Zamku, uprowadził, i w Zamku
Głogowskim pod ścisłą strażą osadził.
Tegoż roku Przemysław I. z Bożey Łaski Xiąże Wielkopolski, Syn Władysława Plwacza,
Mąż znakomity przeniosł się do wieczności: którego żywot któtko opiszemy, ażebyśmy czyny
i obyczaie ięgo za przykład przedstawili. Młodym był ieszcze, bo ledwie trzydzieści sześć lat
maiący, lecz oby-
256
Roczne Dzieie
czaiami doyrzały. W pożyciu i obeyściu swoim szczególney łaski Boskiey doznawał:
skromnieyszy nad Duchownych i świeckich, słowa szpetnego lub bezwstydnego nikt z ust
iego nie słyszał: nie umiał się gniewać, a ieżeli kiedy został do gniewu pobudzonym, nigdy
tego dostrzedz nie można było, dla pogodney twarzy z jakową się każdemu stawiał: gotowy
zawsze do nadstawienia ucha, z uprzeymością słuchał wielkiego czy małego, niższego czy
ubogiego: Każdego żądaniu, ile tylko mógł z przyzwoitością, czynił zadosyć. Pomiędzy
współczesnemi Xiążętami Polskiemi, on tyłko ieden łagodny, uczony, skromny, spokoyny,
dobry, pobożny, miłością niezmyśloną Boga i bliźniego pałaiący: unikał niezgody, ale kiedy
go kto zaczepił i Państwo iego naszedł, bronił się do ostatniego. Przez całe życie zabespieczał
Pokóy Państwu swoiemu na wszystkie strony , iednaiąc sobie przyiaźń Xiążąt sąsiaduiących
nie orężem, ale mądrością wlaną w siebie od Jezusa Chrystusa, którey zawsze powodował się:
nie wdzierał się w granice żadnego Xiążęcia sąsiada, ale i owszem pragnął pokoiu