Szlachta XVI wieku

Jeżeli szukacie odpowiedzi na nurtujące was pytania lub szukacie pomocy przy zadaniu domowym, to ten dział jest dla was. Możecie tutaj liczyć na odzew innych użytkowników, którzy w miarę swoich sił postarają się wam pomóc.
OrzelBialy
Posty: 2
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 02 kwie 2011, 19:31

Szlachta XVI wieku

Post autor: OrzelBialy »

Witam ! Muszę zrobić projekt edukacyjny o szlachcie XVI wieku,konkretniej o tym gdzie mieszkała wtedy szlachta,[jak się nazywały owe domy dla nich ] ,z czego były budowane owe domy i jak się nazywały pomieszczenia owych domów.
Bardzo proszę o pomoc,szukałam w internecie ale nie mogłam znaleźć.

Pozdrawiam
Artur Rogóż
Administrator
Posty: 4635
Rejestracja: 24 maja 2010, 04:01
Kontakt:

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: Artur Rogóż »

Jeśli nie jest za późno do leć do jakiegoś saloniku prasowego i kup najnowszy pomocnik historyczny Polityki - wydanie specjalne 4/2011 "Rzeczpospolita Obojga Narodów ...."
Jest tam artykuł na interesujący Cię temat.
historyk
Posty: 331
Rejestracja: 19 lis 2010, 20:35

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: historyk »

Polecam książkę: "Społeczeństwo polskie od X do XXw." praca zespołowa I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski
Adambik
Posty: 497
Rejestracja: 24 lis 2010, 22:41

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: Adambik »

A ja znalazłem w internecie :-D
Analizując wszelkiego typu źródła z XVI wieku jak i okresu późniejszego można wymienić kilka charakterystycznych cech wyglądu przeciętnego folwarku szlacheckiego w Rzeczypospolitej w interesującym nas okresie.

* Zabudowania na terenie folwarku były od siebie znacznie oddalone. Z dzisiejszego punktu widzenia, budynki wydają się być chaotycznie rozrzucone po szlacheckiej posiadłości. Takie rozmieszczenie było jednak zaplanowane - chodziło o powstrzymanie rozprzestrzeniającego się pożaru. Stanowić mógł on wielkie niebezpieczeństwo dla drewnianych i krytych słomą zabudowań. Plan wsi Makowiska - choć odtwarzający sytuacje dla końca XVIII wieku - może dać pewne wyobrażenie o wyglądzie folwarku. Warto zwrócić uwagę na centralnie umieszczony staw - hodowla ryb była bardzo częsta w gospodarstwie folwarcznym. Źródła z wieku XVI dość obficie informują o obecności różnego typu bram dworskich, przez które wjeżdżało się na szlachecką posesję. Były to raczej solidne konstrukcje, a ich wielkość zależała zapewne od zamożności gospodarstwa. Pewnym przykładem ilustrującym zagadnienie może być siedemnastowieczna brama dworska z Miratycz. Bramy stanowiły część ogrodzenia dworu i tzw. ogrodu ( więcej o ogrodach jest tutaj ). W GALERII znajdują się ilustracje przedstawiające bramy dworskie.

Dwór

* Centrum życia folwarku stanowił dwór szlachecki, w którym zapadały najważniejsze decyzje. Zbudowany był z drewna, tak jak ten tutaj

Drewniany dwór szlachecki w Smardzewie.
obok prezentowany. Kryty zależnie od zamożności właściciela słomą - co było chyba częstsze, lub gontem - czyli drewnianą dachówką. Okna szklono z wykorzystaniem tzw. błon szklanych - płytek o wymiarach około 14 x 16 cm. Dwory, które budowano
prawie zawsze starano się przygotować do obrony przed przeciwnikiem. Stosowano w tym celu mniejsze okna, otaczano dwór palisadą a nawet wykopem ziemnym, stosowano alkierze - narożne silnie wyodrębnione części budowli umożliwiające ostrzał boczny. Dwory były budowlami parterowymi, służącymi głównie za mieszkanie dla szlachty. Zapewne spełniały i funkcje gospodarcze - przechowywano w nich cenniejsze narzędzia, a być może nawet część plonów. Kuchnia ( ewentualnie piekarnia ) mogła się znajdować w głównym budynku, ale mogła też być umieszczona poza jego obrębem. ( Zobacz : piec chlebowy i przyrządzanie posiłku na folwarku - drzeworyt z pracy P. Crescenyna, O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich pożytków, Kraków 1571 ).
Dwór szlachecki we wsi Brzózki na Podlasiu. Ilustracja, która jest obok przedstawia dwór szlachecki kryty słomą we wsi Brzózki na Podlasiu. Rysunek został sporządzony co prawda w 1869 roku przez Zygmunta Glogera, ale oddaje on w dużej części wygląd przeciętnego dworu szlacheckiego w Polsce XVI wieku. Podobnie jak w dworze ze Smardzewa
( na pierwszej ilustracji ) rzuca się w oczy ganek. Ten element architektury był często jedynym z wyróżników pozwalających rozpoznać domostwo zamożnego chłopa od szlacheckiej siedziby ( zobacz stronę GALERIA : Ganki ). Kolejnym była obecność drewnianej podłogi nieczęsto spotykanej w chałupie chłopskiej a powszechnej w dworach.
Szlachcie zdarzało się budować także dwory całkowicie murowane. Badania historyków wskazują , że nie były one wcale tak rzadkie jak wydawałoby się sądzić. Przykładem takiego dworu była siedziba szlachecka z XVI wieku w Szymbarku koło Gorlic . Widać na nim doskonale zastosowanie w praktyce wyżej wspomnianych zasad fortyfikowania zabudowań mieszkalnych.
( Ilustracje przedstawiające chałupy chłopskie znajdują się na stronie : Mieszkanie ). Warto zobaczyć w GALERII kilka ilustracji przedstawiających dwory szlacheckie.
Wyposażenie dworu Wyposażenie dworu podobnie jak i jego wygląd zależało od stanu majątkowego szlachcica. Pamiętać należy, że istniała grupa szlachty ( np. na Mazowszu ) nie odbiegająca swoim stanem zamożności od bogatych kmieci. Niewątpliwie taka sytuacja powodowała, że ich domostwa przypominały bardziej chłopskie chaty niż szlacheckie dwory. Wśród sprzętów, które znajdowały się w przeciętnym dworze można wymienić na pierwszym miejscu :
· Liczne skrzynie zastępujące w tym czasie szafy, wykonane w sposób bardziej ozdobny niż skrzynie spotykane w domach chłopskich. W XVI wieku pojawiają się w wystroju wnętrz kredensy.
· Stoły, ławy i łoża ( choć te w źródłach nie są często spotykane ).
· Kobierce na ścianach, być może częstsze były obrazy przedstawiające rodzinę szlachcica.
· Zasłony powszechnie zawieszane w oknach, oraz świeczniki we wnętrzach.
· Naczynia stołowe - im dom był zasobniejszy, tym większa była liczba ozdobnych naczyń stołowych.
· Solidne piece wykonane z kolorowych i ozdobnych kafli.
Drzeworyty przedstawiające sprzęty gospodarstwa domowego znajdują się w GALERII.
Opis dworu z XVI w. Poniżej znajdują się fragmenty inwentarza ( spisu ) dotyczącego dworu w okolicach Wilna z 1584 roku ( dobra królewskie ) :
Naprzód Dwór, do którego wrota wjezdne od Wilna gątami podbite [ drewnianą dachówką ], w ten dwór wjechawszy po lewej ręce dom wielki, do tegoż domu drzwi na zawiasach, z wrzeciądzem y skoblem. Wszedszy do sieni, po lewej ręce Świetlica, a w niej błon trzy z ołowem całym. Okiennice wszystkie na zawiasach z zaszczepkami. W tej izbie ława jedna, listwa tez jedna. Piec nowy polewany. Drzwi na zawiasach z klamką y zaszczepką. Druga izba przeciwko tej izbie. Do niej drzwi na zawiasach z zaszczepką. W tej izbie błon trzy z ołowiu, bez jednej kwatery. Piec y komin stary. Szafa do stawiania mis. Z tej izby komora, do niej drzwi na zawiasach. Z tejże komory potrzebna komórka, do niej drzwi na zawiasach z zaszczepkami. Kuchnia w sieni. Kominy dwa z gliny ulepione złe. Z tej sieni drzwi ku miastu na zawiasach z zaszczepką. Tenże dom gątami podbity.

Jak widać dwór nie był specjalnie dobrze wyposażony i zapewne w dość zbliżony sposób można opisać inne dwory szlachty w XVI wieku. ( Opis dworu za : Z. Gloger, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. II, Warszawa 1972, s. 78, 79. ).
( Zamieszczone na stronie ilustracje pochodzą z prac : T. Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wrocław 1990, s. 408, 331; Z. Gloger, Budownictwo drzewne, t. 1, Warszawa 1907, s. 356 ).
Obrazek

Opracowanie pochodzi ze strony: http://cpx.republika.pl/wyglad.htm
asda
Posty: 167
Rejestracja: 03 sty 2011, 01:14

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: asda »

Według mnie domy szlacheckie w jakiś sposób stały się symbolem polskości. Wielokrotnie czasy świetności naszej ojczyzny kojarzą się nam się z domami szlachciców, które są naprawdę piękne. Sam przekonałem się że takie domy robią wrażenie, gdy odwiedziłem skansen w Sierpcu. Dopiero ich zobaczenie na własne oczy, ilustruje bogactwo szlachty. Moim zdaniem naprawdę byliśmy potęgą. Typowy dworek szlachecki, jest podmurowany na fundamencie z kamieni. Zaś reszta ścian zbudowana jest z drewna, podobnie jak cały strop. Dach był bardzo wysoki, ponieważ mieścił się tam spichlerz na zboże. Co bogatsi szlachcice budowali pałacyki, w których mogli spokojnie mieszkać i prowadzić swoje interesy. Pałace szlacheckie robią naprawdę spore wrażenie. Budowane były zazwyczaj w pięknej okolicy, nad stawami, lub pięknymi dolinami, tak by ich właściciele mogli podziwiać piękne widoki. Zazwyczaj malowane na biało, bielały nad resztą Polskiego krajobrazu. Według mnie zarówno pałace jak i dworki szlacheckie były po prostu przepiękne. Myślę że warto jest obejrzeć takie dworki i pomyśleć o tym co miało kiedyś miejsce.

Obrazek
Kazik36
Posty: 338
Rejestracja: 22 lut 2011, 06:05

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: Kazik36 »

Trochę za wiki:
Dwór – szlachecki, wiejski dom mieszkalny. Forma wykształcona w architekturze polskiej okresu renesansu, przetrwała do XX wieku.

Architektura dworów

Dwór obejmował budynek mieszkalny właściciela oraz zabudowania gospodarcze. W XVII wieku wyodrębniono dwór z całego kompleksu budynków - stał się samodzielnym oddzielonym budynkiem mieszkalnym. Dwory budowano z drewna na podmurówkach kamiennych lub z cegły. Często sytuowane na wzniesieniach, w otoczeniu starych drzew. Do dworu w okresie renesansu wchodziło się zazwyczaj z ganków krytych daszkiem opartym na słupach, a prostokątna bryła miała dobudowane alkierze. W okresie baroku zaczęto stosować mansardowe dachy, alkierze zastąpiono ryzalitami.

Po potopie szwedzkim wykształcił się dwór jako parterowy budynek, posiadający plan symetryczny i osiowy - osie zaakcentowane poprzez ganki lub ryzality. Klasycyzm zastąpił wejściowy ganek portykiem z tympanonem. Wewnątrz dworu znajdowało się wiele pokoi - sień, izba stołowa - jadalnia, pokoje gościnne, sypialnie, spiżarnia, a często także prywatną kapliczkę ze świętymi obrazami.

Na mocy dekretu o reformie rolnej w 1944 roku ziemia przylegająca do dworów została albo oddana chłopom, albo znacjonalizowana. Same dwory zostały znacjonalizowane. Użytkowane w różny sposób przez różne instytucje (najczęściej były oddane w gestię lokalnego PGR. W 1989 roku PGR-y uległy likwidacji. Ich majątek przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Obiekty stały puste i w wielu przypadkach zostały zdewastowane. Aktualnie oblicza się, że ok. 80% dworów jest w całkowitej ruinie. Reprywatyzacji nigdy nie wykonano, gdyż nie było i nie ma odpowiedniej ustawy (w 2001 roku ustawę reprywatyzacyjną zawetował prezydent Aleksander Kwaśniewski)[1]
Wyposażenie wnętrz

Podstawowymi sprzętami były ławy obiegające jadalnię, stoły (często malowane na zielono), zydle (stołki) - wykonywane z drewna lipowego. Wyposażenie stanowiły też: kredens, almaria (szafa), sepst (skrzynia), kantor (sekretarz), apteczka. Meble często były intarsjowane lub inkrustowane, bogato rzeźbione, malowane i okuwane. Zamożniejsza szlachta sprowadzała rzeźbione meble z Gdańska oraz krzesła wyścielane miękką materią. Ściany chętnie ozdabiano kobiercami (z Turcji lub Persji misternie tkanymi dywanami), makatami, kołtrynami, a także malowano w kwiatony, drzewa, umieszczano alegorie historyczno-moralne. Wieszano też rodowe herby i portrety przodków, zwierciadła, bogato zdobioną broń, trofea myśliwskie, czyli poroże zabitych jeleni i wypchane łby dzików. Podłogi wykonywano z tarcic sosnowych lub dębowych.

Pierwsze parkiety pojawiają się za Sasów. Stropy były belkowe nie zakrywane ze zdobionym siestrzanem ze zwieszonymi ze środka meluzynami z poroży jelenia lub mosiężnymi koronami. Do wyposażenia domów należały także piece budowane z cegły, kamienia, alabastru, polewanych i malowanych kafli. Okna szklone były jedynie w zamożnych domach tak zwanym szkłem weneckim, w pozostałych dworach były to małe okrągłe szybki oprawiane ołowiem lub woskowana błona pergaminowa, a czasem nawet papier.
Dwory w sztuce

Bronisława Rychter-Janowska, Jadwiga Tetmajer-Naimska, Stanisław Korzeniewski, Mieczysław Korwin Piotrowski, Jan Skotnicki, Stefan Sonnewend i Michał Gorstkin-Wywiórski malowali dwory, kolekcja ich obrazów znajduje się w Muzeum Okręgowym w Lesznie [2].
Bibliografia

* Jan K. Ostrowski, Zofia Lewicka-Depta, Dwór polski w starej fotografii,wyd. Bosz, Warszawa 2009, ISBN: 9788389747433
* Dwory magnackie w XVIII wieku : rola i znaczenie kulturowe / pod red. Teresy Kostkiewiczowej, Agaty Roćko. - Warszawa: DIG, 2005. - 391, [1] s. : il.


Przypisy

1. ↑ Katarzyna Jaruzelska-Kastory: Artykuł w RP (pol.). [dostęp 29 kwietnia 2010].
2. ↑ Muzeum Okręgowe w Lesznie - Instytucja Kultury Województwa Wielkopolskiego
karateka
Posty: 161
Rejestracja: 13 mar 2011, 05:42

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: karateka »

Polecam stronę Polskie Dwory: http://www.dwory.cal.pl/
MichałK
Posty: 117
Rejestracja: 27 gru 2010, 18:14

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: MichałK »

mefisto
Posty: 89
Rejestracja: 14 mar 2011, 04:26

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: mefisto »

Dwory, folwarki, pałace zachodniego Podlasia Utwórz PDF Drukuj Wyślij znajomemu
Autor: Marian Pietrzak
26.09.2007.
Do 1944 roku jedną z charakterystycznych cech podlaskiego krajobrazu były dwory i folwarki. Obiekty te swą wielkością i kształtem odróżniały się od drewnianych, strzech ą krytych domów włościan i drobnej, zagrodowej czy zaściankowej szlachty. Skąd wzięły się owe dwory i do kogo należały?

Już na początku istnienia państwa polskiego na terenie Polski istniały znakomite rody możnych panów. Z nich wywodzili się królowie, książęta, znamienici rycerze i duchowieństwo. W XIV wieku zaczyna się wyłaniać nowa klasa - szlachta. Ukształtowanie się tego stanu w Polsce przypadło na czasy Kazimierza Wielkiego, a stworzyli go możni i rycerstwo. Wejście do stanu szlacheckiego w owym czasie polegało na nabyciu immunizowanych dóbr ziemskich wolnych od obciążeń. Tym sposobem do stanu szlacheckiego dostawali się nawet bogaci chłopi i mieszczanie. Podczas procesu nabywania praw szlacheckich, zwanego legitymacją, wystarczyło potwierdzenie przed sądem przez kilku świadków pochodzenia szlacheckiego, iż taki a taki obywatel wywodzi się ze szlacheckiego rodu. Innym sposobem nabycia szlachectwa była tzw. nobilitacja, czyli nadanie przez króla lub sejm. Szlachta wyróżniała się od innych stanów tym, że posiadała specjalne przywileje i godła rodowe, czyli herby.

Największy rozkwit folwarków opartych na pracy pańszczyźnianej nastąpił w Polsce w końcu XVI wieku. Powstawały one tam, gdzie były najurodzajniejsze ziemie. Jednym z takich regionów było Podlasie. Folwarki tworzyła przeważnie średniozamożna szlachta. W wieku XV i XVI dobra powiększano przez zajmowanie tzw. pustek, czyli terenów, gdzie nie było dworów, tylko gospodarstwa chłopskie. W takich przypadkach chłopów przesiedlano na gorsze grunty, a na przejętych ziemiach zakładano folwarki. Obok nich właściciele budowali swe rezydencje, dworki, pałace. Wcześniejsze z nich posiadały cechy obronne, późniejsze już nie.

Dwory szlacheckie i folwarki były zazwyczaj budowane na suchych miejscach, górkach, wzniesieniach, ale w pobliżu rzeczek i strumyków, gdyż woda była nieodzownym elementem funkcjonowania majątku ziemskiego. Gdy w pobliżu nie było rzeczki ani strumyka, kopano staw, budowano studnię. Wybierano również odpowiednie miejsce pod budowę dworku. Na ogół równe, niezbyt daleko od budynków folwarcznych, przeciętnie od kilkudziesięciu do kilkuset metrów. Wielcy magnaci budowali swoje rezydencje i w dalszej odległości. Jednak prawie wszystkie znajdowały się wewnątrz lub na skraju obszernych parków sadzonych i odpowiednio planowanych. Rosły w nich rozmaite gatunki drzew i krzewów. Wznoszono różne figury, kolumny, fontanny, kopano stawy, itd. Były też parki naturalne z części lasu. Wydaje mi się jednak, że moda na przypałacowe parki zapanowała w Polsce w XVIII wieku. Wcześniej, gdy lasów było bardzo dużo, pałace starano się budować raczej na wolnej przestrzeni.

Dwory i folwarki zakładano zawsze w pobliżu dróg i traktów. Umożliwiało to dogodny dojazd, transport różnych towarów, budulca, jak też wywóz płodów rolnych. Zdarzało się też, że droga wiodła przez środek folwarcznego podwórza. Tak było w Kurowicach w powiecie sokołowskim do pierwszej wojny światowej. Stąd częste przypadki, że jadący drogą podróżny wjeżdżając nocą na dziedziniec majątku był zatrzymywany przez folwarcznego stróża z psami. Jeżeli stróż chciał, przepuścił podróżującego, jeżeli nie - musiał on okrążać miedzami majątek lub przed jego bramą czekać do rana. Dopiero podczas pierwszej wojny światowej, na polecenie władz niemieckich, przeprowadzono nowy odcinek drogi, omijający folwarczne budynki.

Opisując majątki warto zauważyć, jak one funkcjonowały Właściciele w większości osobiście nie zajmowali się zarządzaniem dóbr i organizacją pracy. Czynili to dworscy urzędnicy, nazywani dawniej oficjalistami. Ludzie ci zazwyczaj wywodzili się ze zubożałej szlachty Byli to: rządca zarządzający całością dóbr, ekonom prowadzący całą buchalterię oraz karbowy, który wyznaczał ludzi do odpowiednich prac polowych. On też sprawował nadzór nad tym, aby ludzie dobrze pracowali Zarządzający mieszkali w osobnych budynkach o wyższym standardzie niż budynki służby folwarcznej. Wśród służby istniały funkcje: stajenny, oborowy, stróż polowy (pilnujący w nocy pańskich pól, aby chłopi nie kradli plonów) oraz pastuch. W większości majątków byli także zatrudnieni na stałe rzemieślnicy, tacy jak kowal, kołodziej, rymarz, czy ogrodnik Byli oni lepiej traktowani niż służba dworska Mieli lepsze mieszkania, pewne przywileje i większe uposażenie Istniała też służba pałacowa Do niej zaliczał się lokaj, bona (nauczycielka ucząca dzieci dziedzica), pokojówka, kamerdyner, kucharz oraz stangret - zazwyczaj przystojny mężczyzna z bakami w specjalnym stroju i kapeluszu, powożący dziedzica i jego rodzinę karetą, bryczką lub saniami. Najniższą kastą byli chłopi folwarczni, później tzw. służba folwarczna. Mieszkali w najlichszych budynkach tzw. czworakach murowanych, bądź drewnianych. Nazwa czworaki pochodzi od tego, że zazwyczaj w domach takich mieszkały po cztery rodziny. Były jednak domy mieszczące sześć do ośmiu rodzin.

Po zniesieniu pańszczyzny, jak też w okresie międzywojennym, służba dworska otrzymywała wynagrodzenie za swą pracę płodami rolnymi tj. zbożem, ziemniakami, w części pieniędzmi i w inny sposób. Rzemieślnicy, niezależnie od zapłaty, mieli prawo trzymać dwie krowy, kilka świń i drób, żywiony paszą folwarczną. Zwykli chłopi, oprócz niewielkiej ilości pieniędzy, mogli trzymać tylko jedną krowę, świnię i drób. Np. w Ceranowie w majątku Józefa Górskiego w okresie międzywojennym robotnik folwarczny otrzymywał w ciągu roku 50 kwintali ziemniaków, 10 kwintali zboża (w tym 2 kwintale pszenicy), opał, drewno z lasu i około 30 złotych kwartalnie. Praca w polu zaczynała się o szóstej rano. Wzywał do niej dzwonek umieszczony na folwarcznym dziedzińcu. Służba obsługująca inwentarz żywy zaczynała pracę wcześniej, około czwartej rano.

Rok rozrachunkowy tj. zwalnianie służby czy przyjęcia nowej, przypadał wiosną, przeważnie pierwszego kwietnia, w przeszłości - z końcem roku.

Opisując dwory i ich rezydencje, będące właściwie dworkami, nazywałem je pałacami, gdyż tak były nazywane przez miejscową ludność. Rzeczywiste pałace to: Sterdyń, Korczew, Przeździatka, Patrykozy i Bachorza.

Marian Pietrzak
http://www.gazetasokolowska.pl/content/view/72/33/
Marshal
Posty: 268
Rejestracja: 11 gru 2010, 04:54

Re: Szlachta XVI wieku

Post autor: Marshal »

Zapraszam do biblioteki miejskiej ;-)
ODPOWIEDZ

Wróć do „Pomoc dla użytkowników”