Przyczyny upadku Rzeczpospolitej szlacheckiej - konspekt

[Artur Rogóż]

Przyczyn upadku Rzeczpospolitej jest wiele. Do dziś historycy sprzeczają się, kto jest winny tej tragedii. Moim zdaniem nie można rozgraniczać poszczególnych czynników gdyż one wspólnie wpłynęły na rozbiory. Nie należy również szukać przyczyn tylko w XVIII w., lecz już dużo wcześniej. Do najważniejszych przyczyn upadku Rzeczpospolitej można zaliczyć: nierówne traktowanie chłopów i mieszczaństwa, słabość władzy wykonawczej, wady ustroju państwa, niesprawny sejm z liberum veto, nieliczne wojsko oraz ingerencję państw ościennych w politykę kraju. Uważam, że z tych wszystkich czynników największy wpływ na upadek państwa miał słaby ustrój oraz szlachta.



 Wcześniejsze błędy ustrojowe. Przywileje szlacheckie, konstytucja Nihil Novi, Artykuły Henrykowskie.
Doszukując się przyczyn upadku Rzeczpospolitej w przeszłości nie sposób nie wspomnieć o wieku XVI, który wg mnie znamiennie wpłynął na dalsze losy Polski. Można rzec, że rozpoczęła go konstytucja "Nihil Novi" z 1505r., która wprowadziła jeszcze większe zachwianie równowagi pomiędzy władzą wykonawczą, czyli królem, a władzą ustawodawczą, czyli Sejmem, ponieważ nie pozwalała królowi wydawać ustaw bez zgody szlachty. Konstytucja ta była też skutkiem wcześniejszych przywilejów szlacheckich. Koniec XVI wieku to również wzrost znaczenia magnaterii, która stworzyła nową grupę "arystokracji" wśród szlachty. Niezaprzeczalnie bardzo ważnym czynnikiem zwiększającym chaos w państwie stały się w 1573 r. Artykuły Henrykowskie, które pozwalały na wypowiedzenie posłuszeństwa królowi.

 Szlachta – brak zainteresowania sytuacją państwa - ignorancja mieszczaństwa i chłopów.
Znamienne był fakt, iż szlachta nie zauważała potrzeb państwa. Każdy szlachcic myślał tylko o własnej kieszeni i posadzie. Uchwały sejmowe służyły tylko interesom szlachty, przez co hamowały m.in. rozwój rzemiosła i handlu. Szlachta stwarzała wiele utrudnień mieszczaństwu, co wykluczało uczciwą konkurencję w produkcji i handlu. Przyczyniło się to do upadku miast, którym ostateczny cios wymierzyły liczne wojny.

 Szlachta – brak zainteresowania sytuacją państwa – zrywanie sejmików, blokowanie reform.
Szlachta była nastawiona anty-królewsko. Zrywała każdy sejm w obawie, że straci swą wysoką pozycję. Do zrywania kolejnych sejmów najczęściej magnateria wykorzystywała biedną szlachtę, gołotę, która za godziwe wynagrodzenie była gotowa zerwać każde posiedzenie. W obawie o swoje stanowisko magnateria przestała zauważać konieczność zmian ustrojowych. Zrywając kolejne sejmy doprowadziła do chaosu i coraz większego zacofania w stosunku do innych państw europejskich. To wszystko spowodowało decentralizacje władzy i blokowanie wszelkich prób reform przez liberum veto. Skarbiec państwowy świecił pustkami, a wojsko polskie było coraz słabsze.

 Ustrój - System folwarczno-pańszczyźniany
System folwarczno-pańszczyźniany w obliczu modnej w Europie Zachodniej gospodarki czynszowej był przeżytkiem. Ustrój ten bardzo wstrzymywał rozwój gospodarczy w Polsce. Magnateria była z niego zadowolona, dlatego też nie pozwalała na żadne zmiany w tym kierunku.

 Ustrój - Prawa Kardynalne, zezwolenie Rosji na kontrole nad państwem; konfederacja barska.
Kolejnym błędem ustrojowym były Prawa Kardynalne. Zaliczono do nich: wolną elekcję, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, wyłączność szlachty w sprawowaniu urzędów i posiadaniu wielkich majątków ziemskich. W ten sposób Rosja uzyskała pełną kontrolę nad ustrojem państwowym Rzeczypospolitej.
W 1768 roku Zawiązała się konfederacji barska, podczas której po raz kolejny ujawnił się konserwatyzm i niezdolność myślenia w kategoriach dobra państwa i całego narodu. Uczestnicy wystąpili bowiem niemal przeciw wszystkiemu, a więc: przeciw reformom ostatnich lat, przeciw królowi, Rosji i różnowiercom.
Konfederacja upadła po czterech latach, lecz jednocześnie stała się pretekstem do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 roku.

 Państwa ościenne.
Niewątpliwie państwa ościenne także przyczyniły się do upadku Rzeczpospolitej. Wykorzystując jej osłabienie spowodowane wojnami i chaosem w polityce coraz mocniej ingerowały w wewnętrzne sprawy Polski. Dużo zawinił tu Stanisław August Poniatowski, który związany emocjonalnie z carycą Rosji – Katarzyną II, pozwalał jej na manipulacje państwem.


Podsumowując, do upadku Rzeczpospolitej moim zdaniem najbardziej przyczyniła się szlachta, która wykorzystywała błędy ustrojowe polski i pogłębiała jeszcze bardziej jego wady. Państwa ościenne także przyłożyły rękę do tragedii upadku państwa polskiego, lecz gdyby nie słabość systemu nigdy nie dokonały by rozbiorów.

[Otton III]

Zgadzam się z tym konspektem przyczyn upadku RON, z tym że wymienione przyczyny upadku państwa nie są właściwie przyczynami do połowy XVII wieku (pomijając te do tego czasu nieistniejące w prawie i praktyce Rzeczypospolitej), zaś od połowy XVII wieku są już nimi, jako że od tego czasu wykorzystywane były przez obce dwory i rodzimą magnaterię jako narzędzie ich własnej polityki w RON.

[Artur Rogóż]

Czytałem ostatnio książkę John Stoye "Oblężenie Wiednia", gdzie w jednym rozdziale opisywano jak doszło do podpisania sojuszu antytureckiego przez Cesarstwo a Rzeczpospolitą na początku lat 80-tych XVII wieku. Jakie zabiegi w celu przekupstwa szlachty przeprowadzali ambasadorzy austriaccy. Jak papież wpływał na polską politykę dotyczącą Brandenburgii (chcieliśmy się dogadać ze Szwedami -wcześniej również z Francją- w celu rozbioru Brandenburgii), którą trzeba było zaniechać ze względu na sytuacje na południu.

[Husarz]

Czytałem ostatnio książkę John Stoye "Oblężenie Wiednia", gdzie w jednym rozdziale opisywano jak doszło do podpisania sojuszu antytureckiego przez Cesarstwo a Rzeczpospolitą na początku lat 80-tych XVII wieku. Jakie zabiegi w celu przekupstwa szlachty przeprowadzali ambasadorzy austriaccy. Jak papież wpływał na polską politykę dotyczącą Brandenburgii (chcieliśmy się dogadać ze Szwedami -wcześniej również z Francją- w celu rozbioru Brandenburgii), którą trzeba było zaniechać ze względu na sytuacje na południu.

Też ją czytałem i pamiętam fragment, który pokazywał cały ferment RON-u i niemożność decyzyjną króla. Choć w tym przypadku szlachta mogłaby zerwać sejm, a tym samym sojusz z Austrią , ale wtedy nie wiadomo było, kogo zaatakuje Kara Mustafa.