Reformy sejmu konwokacyjnego

[Artur Rogóż]

Reformy sejmu konwokacyjnego. Na wieść o śmierci Augusta III w październiku 1763 r. Czartoryscy zdecydowali się zawezwać na pomoc wojska Katarzyny II. familia z ciężkim sercem przyjmowała warunki cesarzowej m.in. jej sprzeciw wobec zamiaru radykalnej naprawy i wzmocnienia sejmu Rzeczypospolitej. Rozczarowani byli również faktem, iż wybór Rosji padł nie na Adama Kazimierza, lecz młodego stolnika litewskiego.
Przeprowadzenie elekcji w Polsce kosztowało cesarzową pół miliona rubli na korupcję posłów i polityków oraz wysłanie 30 tys. wojska. Familia postanowiła jednak wykorzystać szansę, jaką dawały jej odbywające się w asyście wojska rosyjskiego sejmiki przedkonwokacyjne oraz zwołany do Warszawy sejm konwokacyjny. Na sejmie konwokacyjnym, obradującym pod laską Adama Kazimierza Czartoryskiego, prace ustawodawcze posuwały się niesłychanie szybko.
Od 7 maja do 23 czerwca 1764 r. sejm uchwalił przeszło 180 konstytucji (podczas gdy w ciągu poprzednich 27 lat nie uchwalił ani jednej). Sejm obradował jako skonfederowany. Podczas sejmu m.in.:
- udało się wprowadzić porządek do sposobu sejmowania, a uchwalony regulamin wprowadzał zasadę głosowania większością nad sprawami skarbu,
- posłom zakazano przysięgać na instrukcje sejmikowe, dzięki czemu stawali się niezależni od kierujących sejmikami magnatów,
- na sejmikach deputackich i elekcyjnych w Koronie zniesiono liberum veto,
- w ostatnim dniu obrad sejm konwokacyjny zawiązał konfederację generalną na czas nieokreślony, węzeł konfederacji zapewnił skuteczny przebieg zarówno sejmu elekcyjnego, jak i koronacyjnego w grudniu 1764 r. oraz zwyczajnej sesji sejmu jesienią 1766 r.,
Uchwały podjęte na konwokacji zadawały dotkliwy cios magnackiej oligarchii, której oprócz całkowitej swobody hamowania i zrywania sejmów i sejmików odebrano dotychczasową kontrolę nad skarbem i wojskiem. Powołano wybierane przez sejm dwie komisje skarbowe – dla Korony i Litwy oraz Komisję Wojskową Koronną. Na wokandzie znalazły się również materie ekonomiczne – zniesiono prywatne cła i myta, wprowadzono cło generalne, uporządkowano nieco sprawy miejskie m.in. obłożono podatkiem szlachtę posiadającą domy w miastach.
Reformatorski program Familii w znacznej mierze odpowiadał interesom średniej, ziemiańskiej szlachcie. Jego słabością było to, że realizacja programu zależała od rosyjskiej pomocy wojskowej.