Jerzy Ossoliński

[Artur Rogóż]

Jerzy Ossoliński herbu Topór (ur. 15 grudnia 1595 w Sandomierzu, zm. 9 sierpnia 1650) – podstoli wielki koronny od 1630, marszałek sejmu 1631, starosta bydgoski od 1633, podskarbi nadworny koronny od 1633, wojewoda sandomierski od 1636, podkanclerzy koronny od 1639, kanclerz wielki koronny od 1643.

Autor jednego z najlepszych polskich pamiętników swojej epoki.
Życiorys

Był drugim z synów Jana Zbigniewa Ossolińskiego, przyrodnim bratem Krzysztofa i Maksymiliana Ossolińskich.

Mając 9 lat, w 1604, oddany został na naukę do kolegium jezuitów w Pułtusku, a następnie Grazu. Wrócił do domu w 1612, i w roku następnym wyjechał na roczne studia do Lowanium. Przez kolejne lata do 1616 uczył się na europejskich uniwersytetach w Anglii, Holandii, Francji i Włoch, i zwiedzał kolejne kraje i miasta w Europie Zachodniej. Zawiązane tam znajomości i przyjaźnie, były mu wielokrotnie pomocne w przyszłości na jego drodze do urzędu kanclerza Rzeczypospolitej.

Po powrocie do kraju w maju 1616 rozpoczął w 1617 służbę na dworze królewskim, w pierwszych latach jeszcze pod okiem swego ojca i rodziny. Związał się wówczas z królewiczem Władysławem pozostając u jego boku aż do śmierci przyszłego króla. Odbył z nim wyprawę wojenną do Moskwy po koronę carską, gdzie brał udział w najbardziej ryzykownych operacjach wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618. Po ślubie z Izabelą Daniłowiczówną, ( z córką Mikołaja - podskarbiego wielkiego koronnego, i Heleny Uchańskiej, współspadkobierczynią Andrzeja Krotoskiego - kasztelana kaliskiego), wysłany został w 1621 r. w poselstwie do Anglii. Po powrocie w latach dwudziestych XVII w., wielokrotnie posłował na sejm, brał też udział w wojnach ze Szwecją.
Kariera Jerzego Ossolińskiego przez następne lata przebiegała błyskotliwie. Dał się poznać jako znakomity mówca swej epoki, ambitny polityk, wytrawny dyplomata szczególnie w powierzanych mu poselstwach i negocjacjach z obcymi dworami, oraz jako obrońca katolicyzmu.

Od momentu wstąpienia Władysława IV na tron w 1632 r. Ossoliński sukcesywnie piął się po szczeblach kariery dworskiej, aby w 1643 r. objąć urząd kanclerza wielkiego koronnego, najwyższy urząd świecki w Rzeczypospolitej. Opuszczane przez siebie stanowiska starał się powierzać członkom swej rodziny.

Jego działalność polityczna w Rzeczypospolitej i na arenie międzynarodowej jest dziś różnie oceniana, jednak w miarę odkrywania nowych faktów historycznych widać w niej coraz więcej pozytywnych aspektów. W czasie bezkrólewia po śmierci Władysława IV wobec podeszłego wieku prymasa Rzeczypospolitej i niemożności prowadzenia przez niego kraju, nominalnie prymas zastępował monarchę w takich przypadkach, Jerzy objął faktycznie na blisko dwa lata stery władzy w Rzeczypospolitej.

Schyłek jego życia był jednak dla niego pasmem niepowodzeń. Z chwilą śmierci Władysława IV w 1648 został pozbawiony swego największego politycznego sprzymierzeńca w kraju. Legła w gruzach również misternie budowana od lat jego polityka zagraniczna wobec Turcji i Tatarów. Wybuch powstania na Ukrainie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego pokrzyżował i pogrzebał jego plany polityki wewnętrznej. Nagła śmierć w 1648 r. jedynego syna, z którym wiązał wiele nadziei, zaprzepaściła jego plany względem swej najbliższej rodziny. Pozostawił w prawdzie jeszcze trzy córki, ale te nie mogły kontynuować wytyczonej przez niego drogi. Jednym z ostatnich ciosów, jakie spadły na Ossolińskiego była śmierć bratanka Krzysztofa-Baldwina, za którą uważał się odpowiedzialny. Dodać do tego trzeba jeszcze klęskę Rzeczypospolitej podczas powstania Chmielnickiego, narastającą od lat niechęć do jego osoby szlachty, odwrócenie się od niego większości magnaterii oraz, co ważne, nowego króla Jana Kazimierza. Była to katastrofa dorobku jego życia. Załamany zmarł wkrótce w wieku 55 lat 9 sierpnia 1650.
Majątek

Majątek ziemski Jerzego Ossolińskiego nie był duży, jak na osobę zajmująca tak znaczącą pozycję w kraju, przede wszystkim jednak nie był zadłużony, rzadkość wówczas. Swe wysokie dochody zawdzięczał wyjątkowej gospodarności i trosce, jaką otaczał swe dobra oraz przede wszystkim wielkiej hojności królewskiej, gdyż Ossoliński trzymał dziesięc starostw, z których czerpał duże dochody[1].
W 1621 r. otrzymał od ojca Ossolin, a po jego śmierci Klimontów. W Ossolinie wystawił Zamek w Ossolinie - rezydencję w duchu panującego renesansu. Niedaleko wzniósł kaplicę zwaną dziś Betlejem. Ziemia pod nią miała być sprowadzona właśnie stamtąd, współcześnie podaje się w wątpliwość, iż Jerzy Ossoliński fundował kapliczkę, na skutek mylnie interpretowanych informacji dotyczących jej renowacji. W Klimontowie wspomógł kończenie klasztoru dominikanów i wystawił opodal nowy kościół, kolegiatę, gdzie został pochowany.
W Częstochowie w klasztorze jasnogórskim ufundował hebanowy ołtarz dla obrazu Matki Boskiej. Fundował klasztor karmelitek bosych w Warszawie. Był współfundatorem kolegium i kościoła jezuitów w Bydgoszczy oraz klasztoru Kamedułów pod Warszawą. Jego największym przedsięwzięciem budowlanym było jednak wzniesienie w latach 1639-1642 swego pałacu w Warszawie przy ob. ul. Wierzbowej (wtedy zwaną Drogą ku kościołowi Św. Trójcy), późniejszego pałacu Brühla, który był wówczas najwystawniejszą rezydencją w Warszawie.
Rodzina

W maju 1620 r. ożenił się w Warszawie z Izabelą Daniłowicz, wówczas jedną z najlepszych partii w Rzeczypospolitej, córką podskarbiego wielkiego koronnego Mikołaja i Heleny Uchańskiej wojewodzianki bełskiej, siostrą stryjeczną matki Jana Sobieskiego. Z małżeństwa z Izabellą miał syna zmarłego podczas porodu w Tyrzynie w 1621 r. oraz córki:

* Urszulę Brygidę wydaną za starostę bracławskiego Samuela Jerzego Kalinowskiego syna Marcina hetmana polnego koronnego i Heleny Koreckiej,
* Helenę Teklę od 1637 r. żonę późniejszego wojewody krakowskiego Aleksandra Lubomirskiego syna wojewody krakowskiego Stanisława i Zofii z książąt Ostrogskich,
* Annę Teresę wydaną za Zygmunta Denhoffa starostę sokalskiego syna wojewody sieradzkiego Kacpra Denhoffa i Aleksandry Anny Koniecpolskiej,
* syna Franciszka starostę bydgoskiego[2], który ożenił się z Katarzyną Działyńską - córką wojewody pomorskiego Pawła Działyńskiego i Jadwigi Czarnkowskiej, umarł 6 czerwca 1650 nie pozostawił po sobie potomka.

Przypisy

1. ↑ Bohomolec Franciszek, Życie Jerzego Ossolińskiego, kanclerza wielkiego koronnego, lubelskiego, lubomskiego, lubaczowskiego, bogusławskiego, brodnickiego, ryckiego, derpskiego, adzielskiego, stanisławowskiego i bydgoskiego starosty T. 1, Kraków 1860
2. ↑ w latach 1645-1648; po śmierci syna starostwo ponownie objął Jerzy Ossoliński