Administracja Powstania Styczniowego - referat

[Warka]

Spis treści :



I. Obozy polityczne ......................................................................... str.2.


II. Reformy agrarne ....................................................................... str.3-4.


III. Organizacja władzy ................................................................ str.5-6.


IV. Dyktatura Traugutta a upadek powstania...................................str.7-8.


V. Znaczenie powstania - podsumowanie.................................... str.9-10.


VI. Bibliografia ............................................................................. str.11.



























I. Obozy polityczne.

Od 1860r. rozpoczęły się w Warszawie manifestacje patriotyczne i starcia pomiędzy ludem a wojskiem. W pamiętnej manifestacji 8 kwietnia 1861r., w której od kul rosyjskich padło pięciu poległych, uczestniczyli inteligenci, młodzież studencka, drobnomieszczanie, czeladnicy i robotnicy fabryk, chrześcijanie i Żydzi, ludzie z dawna osiadali w Warszawie
i niedawni przybysze, wychodźcy z różnych warstw i z różnych części Polski.
Wszyscy, choć nie zawsze z tych samych pobudek, znaleźli się obok siebie.
Na przełomie 1861/62 r. powstały w Warszawie, w powiązaniu z różnymi regionami Królestwa, a także z tzw. ziemiami zabranymi, oraz z dwoma pozostałymi zaborami i z kołami emigracji na Zachodzie, dwa obozy polityczne, radykalno-demokratyczny oraz konserwatywny. Nazwano je obozem Czerwonych, który parł do powstania, i Białych, który zalecał nadal prace ograniczone aż do chwili, gdy sprawa polska zostanie podjęta przez mocarstwa Europy.
Od połowy 1862r. na czele organizacji stanął Centralny Komitet Narodowy.
Do najwybitniejszych działaczy Czerwonych należeli wyróżniający się radykalizmem: Jarosław Dąbrowski, później jeden z przywódców Komuny Paryskiej, Stefan Bobrowski, Zygmunt Padlewski.
Na Białorusi działał, związany z dziejami dwóch narodów: polskiego i białoruskiego Konstanty Kalinowski.

II. Reformy agrarne.

22 stycznia 1863r. Komitet Centralny ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i powołał ogół obywateli Królestwa i innych ziem dawnej Rzeczpospolitej pod broń.
Dwa dekrety Rządu tej daty proklamowały uwłaszczenie wszystkich chłopów posiadających ziemię, chłopom zaś bezrolnym, którzy wzięli udział w powstaniu, i innym ludziom chcącym osiąść na roli przyrzekały po 3 morgi ziemi z dóbr narodowych.
W marcu 1863r. do powstania przystąpili Biali, podejmując równolegle szereg działań mających na celu spowodowanie interwencji mocarstw zachodnich- Francji i Anglii na rzecz Polski.
Powstanie, które stopniowo skupiło około 30 tys. ludzi, nie wyszło poza partyzantkę.
To jednak że przez rok stawiało opór 200 tys. armii regularnej, dowodzi determinacji powstańców i poparcia, jakiego udzielała im znaczna część społeczeństwa.
Świadczy również o godnej podziwu organizacji powstańczego podziemnego aparatu władzy, który z Warszawy sięgał do różnych stron kraju.
Takiego „państwa podziemnego” nie znała Europa dotąd i później, aż do czasów drugiej wojny światowej.
Przybywali do Królestwa ochotnicy z zaboru austriackiego. Żywy odzew znalazło powstanie w zaborze pruskim, na Warmii, w Wielkopolsce, a także w polskich skupiskach na świecie, aż po Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.

Z pomocą polskiemu powstaniu przyszła liczna grupa Rosjan (około 300), która ofiarnie walczyła w jego szeregach. Rosyjscy, ukraińscy i białoruscy demokraci z Aleksandrem Hercenem na czele solidaryzowali się z walką wyzwoleńczą narodu polskiego, wypowiadając się w tej sprawie zarówno w kraju, jak i na emigracji.
Przybywali do Królestwa Czesi, Węgrzy, Niemcy, Francuzi i Włosi, by z bronią w ręku dać wyraz swojej postawie w sprawie polskiej.
Solidarność z walczącym o niepodległość powstaniem deklarowały koła liberalne i demokratyczne we Francji i w Anglii.
Jeśli idzie o własność ziemi dla chłopów, akty powstania styczniowego zajęły pozycję bardziej umiarkowaną niż Manifest krakowski 1846r.
Niemniej wyraźny był ich demokratyczny charakter.
Oznaczały one znaczny postęp w stosunku do zamierzeń Aleksandra Wielopolskiego i Andrzeja Zamoyskiego, a także uwłaszczeniowej reformy rosyjskiej Aleksanrda II.
Wewnątrz powstańczego obozu toczyła się walka pomiędzy Białymi i Czerwonymi o istotną treść i realizację dekretów. Biali wypowiadali się przeciwko poruszeniu wsi, a nawet za ograniczeniem udziału chłopów w powstaniu.
Przeciw uwłaszczeniu była też część ziemiaństwa, sabotując dekret uwłaszczeniowy z 22 stycznia. 31 marca 1863r. Rząd Narodowy poczuł się zmuszony do upoważnienia swoich komisarzy wojewódzkich do wymierzania kar właścicielom ziemskim, którzy by opierali się wprowadzeniu uwłaszczenia w życie.


III. Organizacja władzy.

Dopiero Romuald Traugutt, który pod koniec 1863r. ogłosił się dyktatorem , oświadczył odchodząc od Białych, że „ powstanie bez ludu jest tylko wojskową demonstracją”, kto zaś szkodzi celom powstania i powoływaniu pod broń mas chłopskich, jest „wrogiem gorszym od Moskala i Niemca”.
Powołał on 27 grudnia osobną gałąź administracji „państwa podziemnego” do spraw chłopskich. Komisarze pełnomocni mieli zadbać o bezwzględną realizację dekretów uwłaszczeniowych w kraju, delegaci zaś w powiatach mieli rozbudować sądownictwo doraźne z prawem wymiaru kary, aż do kary śmierci włącznie, w razie zmuszania chłopów do pańszczyzny „drogą administracyjną, sądową lub innym sposobem”.
W organizacji władz powstania, podobnie jak w proklamowanych jego reformach, ścierały się różne stanowiska.
Widać to w dekrecie z 10 maja 1863r. o przyjęciu przez „Tymczasowy Rząd Narodowy” nazwy „Rządu Narodowego”, zatem rządu o stałym charakterze.
Jednocześnie demokratyczne oblicze ruchu uległo stępieniu przez sformułowania odzwierciedlające ideologię Białych. Powtórzono postanowienia z 22 stycznia w sprawie chłopskiej, ale tylko pierwszego dekretu dotyczącego chłopów-gospodarzy, pominięto natomiast „bezgruntowców”, o których mówił drugi dekret styczniowy.
Ogłoszono zasadę równości wobec prawa, ale też obrony „zasad i tradycji narodowych bez przesądzania taj lub owej formy rządu na przyszłość”, co zakładało perspektywę ustanowienia władzy monarchicznej w wyzwolonej Polsce.


Dekret z 23 czerwca 1863r. o uniezależnieniu naczelników cywilnych powiatach od organów wojskowych głosił, że „władza wojskowa względem cywilnej jest wzywającą (tj. do pomocy), a nie rozkazującą”.
Miało to na celu ograniczenie radykalnych tendencji w powstaniu, widocznych
w posunięciach części dowódców wojskowych w stosunku do organów cywilnych, opanowanych na ogół przez Białych.
Podobne znaczenie mały instrukcje Rządu Narodowego wskazujące na potrzebę wykorzystania dworów i plebanii do walki z „anarchią”.
W przeciwnym kierunku zmierzały dekrety z 2 czerwca 1863r. wydane po ponownym opanowaniu rządu przez Czerwonych o ustanowieniu „trybunałów rewolucyjnych”, jak je nazywano, i o stosowaniu przez nie surowych praw dotyczących przestępstw politycznych.
Dekrety ujawniły drugą, radykalną tendencję w powstaniu.
„Prawo karne w materii przestępstw politycznych „ zaczynało się od normy : „Wszystkie czyny zmierzające do osłabienia działalności rządu, szkodliwe dla sprawy ojczystej, uważane są za przestępstwa stanu”.
Po kolejnym powrocie do władzy Białych „trybunały rewolucyjne” utraciły jednak swe ostrze. Przeciwnie, próbowano je wyzyskać do walki skierowaną przez Czerwonych organizacją żandarmerii powstańczej znaną pod nazwą „sztyletników”.
W organizacji aparatu powstańczego trzeba podkreślać wzorową organizację skarbu i gospodarki finansowej.
Znaczna część społeczeństwa bez wahania uiszczała przedstawicielom Rządu podatki na cele powstania na samo okazanie odcisku słynnej pieczęci rządowej z hasłem „Wolność-Równość-Niepodległość”.


IV. Znaczenie powstania-podsumowanie.

Powstanie 1863r. było największym z polskich powstań ubiegłego tysiąclecia-zarówno pod względem liczby uczestników, jak czasu trwania.
W ciągu 15 miesięcy walk przez szeregi partyzanckie przeszło prawdopodobnie
około 200 tys. ochotników i stoczono 1200 potyczek. Powstanie wiązało walkę
o niepodległość z likwidacją utrzymujących się jeszcze elementów feudalizmu.
Nadawało to ruchowi charakter zdecydowanie postępowy-chociaż w stopniu nieco mniejszym niż w wypadku powstania krakowskiego 1846r.
Ocena powstania styczniowego, jak i całości polskich walk o niepodległość, budziła i budzi różne sądy.
Do dziś oddziaływają na nie różne wizje polskich losów oraz postaw narodowych i indywidualnych, różnych dróg, walk zbrojnych i prac organicznych. Co lepiej służyło sprawie narodowej i wyzwoleniu Polski z niewoli ?.
Powstanie styczniowe zakończyło się klęską jako ruch zbrojny, ale wpłynęło na dalsze przemiany na wsi i w miastach.
Przyniosła polskiemu społeczeństwu wiele ujemnych konsekwencji. Dziesiątki tysięcy Polaków poległo w walce i dziesiątki tysięcy zesłano na Sybir,
a działania wojenne i konfiskaty dokonanie przez carat spowodowały milionowe straty materialne. Społeczeństwo pozbawione w wyniku klęski najbardziej aktywnych i patriotycznych sił straciło na pewien czas wiarę w możliwości odzyskania wolności.
Ruch powstańczy odegrał doniosłą rolę w umacnianiu więzi narodowej.
Pomimo doznanej klęski przodujące grupy formującego się nowoczesnego narodu dość rychło otrząsnęły się z nastroju i ran przegranej.


Powstanie miało również ważne pozytywne dla narodu następstwa.
Zadecydowało o przeprowadzeniu uwłaszczenia na zasadach bardziej radykalnych niż w krajach sąsiednich, a to stwarzało lepsze warunki
dla dalszego rozwoju gospodarki kapitalistycznej i budzenia świadomości narodowej ludu.
Powstanie przyczyniło się do wewnętrznego wzmocnienia polskiego społeczeństwa, do konsolidacji jego postaw zdecydowanie wrogiej zaborcy.
Wśród dalszych poczynań znalazło się miejsce dla idei i prac poczętych z ducha powstania które w ostatecznym rachunku dobrze posłużyły narodowi w jego dalszych dziejach.
Te korzystne następstwa, były zrazu dostrzegane tylko przez niewielu, ale ujawnić się miały z cała siłą w późniejszych dziesięcioleciach i z powodzeniem
zrównoważyć negatywne skutki przegranej.


V. Bibliografia.


• T. Łepkowski „Polska-narodziny nowoczesnego narodu 1764-1870”
Warszawa 1967
• S. Kieniewicz „Historia Polski 1795-1918”
Warszawa 1983
• J. Bardach, B. Leśnodorsk „Historia Ustroju i Prawa
M. Pietrzak Polskiego”
Warszawa 1993


VI. Dyktatura Traugutta a upadek powstania.

Latem 1863r. carat zerwał ostatecznie z polityką ustępstw na rzecz Polski
i nasilił walkę przeciw powstaniu. Wielopolski i Konstanty odsunięci zostali
od władzy, a faktyczne obowiązki namiestnictwa Królestwa objął generał Teodor Berg, który otrzymał znaczne siły militarne i niemal nieograniczoną władzę. Starali się sterroryzować społeczeństwo i pozbawić powstanie wszelkiego oparcia, stosując najbardziej brutalne represje.
Stopniowo wycofali się z niego „Biali” widząc upadek nadziei i uznając walkę za bezcelową. Umożliwiało to przejęcie władzy umiarkowanemu Romualdowi Trauguttowi, aby nie dopuścić do zbytniej radykalizacji ruchu przez nowy, czerwony Rząd Narodowy.
Traugutt mający 38 lat drobny ziemianin i były oficer armii carskiej w toku powstania dowodził oddziałem na Polesiu, a następnie przebywał z ramienia Rządu Narodowego w insurekcyjnej podróży za granicą.
18 października przejął władzę stając się dyktatorem powstania, podjął
się reorganizacją sił militarnych celem stworzenia większej zwartej formacji,
aby wiosną rozwinąć działania z większą siłą. Tak więc do ratowania bytu powstania w dużym stopniu kontynuował politykę zgodną z postulatami „Czerwonych”.
Zwrot ten był już spóźniony, wojska carskie miały liczną przewagę. Carat definitywnie uniemożliwił powstańcom pozyskanie chłopów, zmieniając swą politykę wobec nich. Ukazy carskie z 2 marca 1864r. uwłaszczały chłopów
w podobnych do tych powstańczych dekretów. Równocześnie policja rozbiła organizacje powstańcze.


W lutym 1864r. aresztowano i powieszono Kalinowskeigo w Wilnie,
w kwietniu znalazł się w więzieniu Traugutt.
Dnia 5 sierpnia zawisł wraz z czterema współpracownikami na stokach Cytadeli. Niewielkie oddziały partyzanckie utrzymały się lata, a ostatni
z nich pod wodzą księdza Stanisława Brzózki, do jesieni. Brzózka ukrywany przez chłopów aresztowany został w kwietniu 1865r. i powieszony
w Sokołowie.