Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na terenie województwa

Za początek Polski Ludowej uznaje się ogłoszenie manifestu PKWN 22 lipca 1944 roku. Od tego czasu rozpoczyna się budowa ustroju opartego na przyjaźni z ZSRR i szybkie przechwytywanie władzy na rzecz działaczy komunistycznych. W roku 1952 państwo zmienia nazwę na Polską Rzeczpospolitą Ludową.
Warka
Posty: 1570
https://www.artistsworkshop.eu/meble-kuchenne-na-wymiar-warszawa-gdzie-zamowic/
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na terenie województwa

Post autor: Warka »

Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na terenie województwa mazowieckiego w latach 1945-1956
Kazimierz Krajewski (OBEP Warszawa)
Konspiracja to słowo nasuwające nam na myśl cięŜką pracę pełną trudu i poświęcenia. Działalność niebezpieczną i wymagającą wiele rozwagi i ostroŜności. Nie prowadzimy dywersji i walki zbrojnej. Prowadzimy pracę wychowawczą i samokształceniową. Chcemy osiągnąć nasze ideały i jawnie słuŜyć Bogu, Ojczyźnie i bliźnim. Chcemy mieć wolną i sprawiedliwą Polskę, Polskę, której nie będzie rozkazywać „dobroduszna” sowiecka Rosja. Chcemy Polski niezaleŜnej od nikogo. Za
te dąŜenia jesteśmy srodze prześladowani. Wiemy, jak cięŜka i mozolna
jest nasza słuŜba.
Fragment rozkazu 3/51 Komendanta Hufca Podziemnej Organizacji
„Orlęta” z 26 marca 1951 r.
Konspiracyjne organizacje młodzieŜowe na terenie województwa mazowieckiego
w latach 1945-1956
Miejsce młodocianych w konspiracji niepodległościowej okresu obu okupacji.
Udział osób niepełnoletnich i w wieku młodzieńczym w działaniach, które jedni mogą
nazwać młodzieŜową konspiracją niepodległościową lat 1944-1956, inni zaś ulokować w
szerszym pojęciu oporu społecznego tego okresu, nie był dotychczas przedmiotem szczegó-
łowych badań. O ile zagadnienia wiąŜące się z udziałem osób młodych w niepodległościowej
działalności podziemnej z lat okupacji niemieckiej były dość szeroko badane i doczekały się
sporej ilości publikacji, ograniczającej się jednak głównie do udziału środowisk harcerskich
1
,
to naleŜy zauwaŜyć, iŜ okres po 1944 r. nie cieszył się podobnym zainteresowaniem badaczy.
Ukazało się wprawdzie kilka publikacji o charakterze regionalnym i kilka publikacji poświę-
conych „drugiej konspiracji” harcerskiej,
2
jednak próby szerszego spojrzenia na młodzieŜ

1
MoŜna wymienić tu zwłaszcza zbiorową pracę Szare Szeregi. Harcerze 1939-1945, t. 1-3, Warszawa 1988 i
wspomnienia S. „Orszy” Broniewskiego Całym Ŝyciem. „Szare Szeregi” w relacji naczelnika, Warszawa 1983.
Szereg zasadniczych uwag na temat ludzi młodych w podziemiu zawierają teŜ fundamentalne prace prof. T.
Strzembosza, poświęcone bojowym oddziałom konspiracji warszawskiej.
2
Sowieckiemu zniewoleniu nie. Harcerska druga konspiracja 1944-1956, praca zbiorowa pod. red. J. Zabłockiego, Warszawa 1998. 2
zajmująca postawy „oporowe” w okresie rządów komunistycznych naleŜały doprawdy do
rzadkości
3
.
Niepełnoletni i osoby w wieku młodzieńczym w konspiracji niepodległościowej stanowili zjawisko istniejące juŜ w okresie okupacji niemieckiej. Jego obraz uległ pewnemu
zmitologizowaniu w wyniku rzeczywistego, znacznego uczestnictwa ludzi bardzo młodych w
niektórych obszarach funkcjonowania podziemia – zwłaszcza takich jak konspiracyjne harcerstwo, zarówno „Szarych Szeregów”, jak i związanego z obozem narodowym „Harcerstwa
Polskiego” („Hufców Polskich”) czy opozycyjnego wobec sanacyjnych tendencji w przedwojennego ZHP środowiska „Wigier”, wywodzącego się z chorągwi warszawskiej. Powstanie
Warszawskie przyniosło wręcz swego rodzaju gloryfikację małoletnich, licznie walczących w
szeregach Armii Krajowej nie tylko w róŜnorodnych słuŜbach pomocniczych (kolportaŜ prasy, Harcerska Poczta Polowa itp.), ale teŜ i w oddziałach liniowych. W rzeczywistości jednak
w okresie okupacji niemieckiej udział nieletnich w strukturach ZWZ-AK był do czasów Postania Warszawskiego dość nieznaczny i sprowadzał się głównie do konspiracji harcerskiej.
Problem słuŜby niepełnoletnich w szeregach armii podziemnej nie został w zasadzie uregulowany w rozkazach Komendy Głównej ZWZ-AK. PoniewaŜ Armia Krajowa była wojskiem w
konspiracji, z formalnego punktu widzenia nie istniała moŜliwość zaprzysięgania jako jej Ŝoł-
nierzy osób niepełnoletnich, podobnie jak w okresie pokoju nie było – poza szkołami wojskowymi dla małoletnich – moŜliwości powoływania takich osób do słuŜby wojskowej. Konspiracja wojskowa była więc domeną ludzi dorosłych i w wieku młodzieńczym, zaprzysięganie dzieci było czynem niedopuszczalnym i wręcz nagannym. Dziś pamiętamy przede
wszystkim ofiarność i zapał młodocianych konspiratorów, nie moŜna jednak nie zauwaŜać, iŜ
z angaŜowaniem małoletnich do konspiracji wiązały się bardzo liczne mankamenty – brak
doświadczenia Ŝyciowego łączył się z nieprzestrzeganiem zasad konspiracyjnych, nadmierna
brawura czy wręcz chęć popisywania się sprzyjały dekonspiracji, zaś po „wsypie” małoletni
byli znacznie bardziej podatni na róŜne formy „nacisku” śledztwa, niŜ dorośli
4
. Z rozmów,
jakie przeprowadziliśmy z wieloma dowódcami terenowymi ZWZ-AK wynika, iŜ wprowa-

3
W zasadzie jedyny przykład takiego szerszego spojrzenia moŜemy znaleźć w zbiorowej pracy MłodzieŜ w oporze społecznym 1944-1989 (pod. red. M. Kala i Ł. Kamieńskiego), Wrocław 2002.
4
Zachowały się meldunki wywiadu AK na temat angaŜowania nieletnich do działań organizacyjnych w róŜnych
strukturach konspiracyjnych, podczas których dochodziło do Ŝenujących wręcz przypadków dekonspiracji –
określanych przez wywiadowców AK jako „dziecinne” (sporządzanie imiennych list odbiorców prasy konspiracyjnej, dekonspirowanie się przed przypadkowymi osobami – i potem rozpaczliwe prośby o „dyskrecję”, itp).
Dobrym przykładem negatywnych zjawisk towarzyszących angaŜowaniu małoletnich do prac konspiracyjnych
była wielka „wsypa” kolportaŜu KN w Warszawie (sporządzone imiennie listy odbiorców prasy stały się ułatwieniem dla Gestapo i pozbawiły aresztowanych moŜliwości wypierania się udziału w sprawie). Praktyki tego
rodzaju spotykały się z najwyŜszą dezaprobatą kierowniczych czynników wojskowych AK. Były one traktowane
jako przejaw raŜącej, karygodnej nieodpowiedzialności. 3
dzanie nieletnich do podległych im struktur konspiracyjnych i wtajemniczania ich w sprawy
organizacyjne, w zasadzie nie było praktykowane. Oczywiście od reguły tej istniały wyjątki –
niekiedy bardzo chlubne, zaistniałe zwłaszcza w przypadku tragicznej konieczności (do oddziałów leśnych AK trafiały dzieci Ŝołnierzy konspiracji - zamordowanych lub represjonowanych przez aparat okupacyjny, a takŜe nieletni ochotnicy nie zmuszeni taką koniecznością).
Zdarzały się teŜ przypadki wykorzystywania nieletnich, zwłaszcza z kręgu rodzin zaangaŜowanych w konspirację ZWZ-AK, do róŜnych drobnych posług na rzecz organizacji podziemnej – bez zaprzysięgania ich. Trzeba teŜ jednak odnotować okoliczność, iŜ w dokumentach
róŜnych struktur funkcjonujących w ramach Polskiego Państwa Podziemnego stale przewijała
się obawa przed „zagospodarowaniem” pozostawionej samej sobie młodzieŜy przez elementy
nieodpowiedzialne lub wręcz wywrotowe i słuŜące obcym interesom.
Jedyne znane nam dokumenty odnoszące się do słuŜby młodocianych w ZWZ-AK
dotyczą młodzieŜy harcerskiej. JuŜ w dokumencie z 2 lutego 1940 r. dopuszczono moŜliwość
zakładania komórek ZWZ „na terenie harcerstwa”, choć w sformułowanych w nim wytycznych wyraźnie stwierdzono: „Nie wciągać w Ŝadnym wypadku organizacji harcerskich jako
całości organizacyjnych, do organizacji wojskowej. Organizacje harcerskie mają Ŝyć swym
własnym Ŝyciem, dostosowanym do obecnej sytuacji Kraju
5
. Aktywność zorganizowanej we
wspomnianych komórkach młodzieŜy miała zostać wykorzystana w pracach pomocniczych:
w łączności, propagandzie i nawet wywiadzie ZWZ. Dokument ten zawierał jednak zastrze-
Ŝenie, iŜ młodzieŜ naleŜy wykorzystywać w sposób bardzo ostroŜny – „i nie naraŜając jej na
niepotrzebne represje i prześladowania”. Sformułowanie takie samo w sobie zawierało
sprzeczność, gdyŜ młodzieŜ zaangaŜowana w tego rodzaju czynności, niezaleŜnie od intencji
jej organizacyjnych przełoŜonych i tak była ogromnie naraŜona na represje okupanta. Naczelnik „Szarych Szeregów” S. Broniewski „Orsza”, jeden z okupacyjnych naczelników „Szarych
Szeregów” podaje, Ŝe „celem jaki postawiła przed sobą Organizacja Harcerzy rozpoczynając
konspirację w okresie II wojny światowej, było prowadzenie pracy wychowawczej”
6
. W kierownictwie ruchu harcerskiego zdawano sobie więc sprawę, iŜ inne cele mogą mieć w zasadzie jedynie charakter uboczny. Jednak walory ideowe, patriotyzm wyniesiony ze szkół Polski niepodległej, idea słuŜby charakteryzująca środowiska harcerskie oraz ogromna ofiarność
i poświęcenie sprawiały, iŜ czynniki wojskowe, niezaleŜnie od początkowych deklaracji, zdecydowały się ostatecznie na znacznie szersze wykorzystanie zorganizowanej młodzieŜy har-

5
Wytyczne co do wykorzystania harcerstwa na terenie Kraju – instrukcja gen. K. Sosnkowskiego dla gen. S.
Roweckiego, komendanta ZWZ na terenie okupacji niemieckiej z 2 II 1940 r., w: Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. 1 wrzesień 1939-czerwiec 1941, Londyn 1970, s. 127. 4
cerskiej, niŜ wynikałoby to z początkowych załoŜeń – zaś Kwatera Główna „Szarych Szeregów” („Pasieka”) uległa tej tendencji.
W rezultacie początkowe załoŜenia dotyczące wykorzystania harcerzy w konspiracji
pozostały raczej chwalebną intencją, coraz bardziej rozmijającą się z realiami, gdyŜ wraz z
powołaniem Kierownictwa Dywersji (Kedywu) zespoły wydzielone z najstarszej harcerskiej
grupy wiekowej (Grupy Szturmowe – 19 lat) zostały przekazana właśnie do pionu akcji czynnej AK na mocy formalnej umowy pomiędzy „Pasieką” a dowódcą Kedywu KG, płk Augustem Fieldorfem „Nilem”. Zespoły wydzielone z GS zorganizowanych na terenie Warszawy
zostały włączone bezpośrednio do Kedywu KG AK, stając się trzonem najbitniejszych, elitarnych oddziałów tej formacji i zarazem wykonawcami najbardziej spektakularnych operacji
bojowych
7
. MoŜna więc powiedzieć, Ŝe w kwestii uŜycia młodzieŜy harcerskiej do akcji wojskowej nie zachowano konsekwencji, która powinna wynikać z początkowych ustaleń, jako
Ŝe ta właśnie kategoria młodych Ŝołnierzy AK została wystawiona zarówno na straty jak i na
represje ze strony Niemców. Wysokie oceny formułowane przez dowódcę AK sprawiały, iŜ
angaŜowano je do akcji dywersyjnych coraz intensywniej, co musiało łączyć się ze znacznymi
stratami bojowymi. Próba przeciwdziałania definitywnej przemianie jednostek harcerskich w
eksploatowane na bieŜąco oddziały bojowe, podjęta przez Główną Kwaterę Szarych Szeregów („Pasiekę”) zakończyła się w zasadzie niepowodzeniem. Chodzi tu nie tylko o fiasko
działalności Rady Wychowawczej GS – wobec zupełnego braku zainteresowania współpracą
z nią nowego dowódcy Kedywu – ppłk J. Mazurkiewicza „Radosława” i nieufność ze strony
dowódców jednostek bojowych KG AK, ale w ogóle o odmienne podejście zawodowych oficerów do szczególnej kategorii Ŝołnierzy, jaką byli starsi wiekiem harcerze
8
. Cele wojskowe
okazały się niestety nadrzędne – zarówno wobec kwestii formacyjnej pracy harcerskiej, jak
teŜ i wobec próby doprowadzenia do dobrze rozumianej „ekonomii krwi”. Nie pomogła nawet

6
S. Broniewski „Orsza” Główna Kwatera („Pasieka”) oraz sprawy ogólne całej Organizacji Harcerzy, w: Szare
Szeregi. Harcerze 1939-1945, Warszawa 1988, s. 39.
7
Utworzono z nich oddziały przeznaczone do akcji przeciw funkcjonariuszom słuŜb specjalnych okupanta (oddział „Agat” – tj. anty-gestapo, „Pegaz” – tj. przeciw-gestapo – batalion „Parasol”) oraz działań dywersyjnych
(Oddział Specjalny „Jerzy” – batalion „Zośka”).
8
S. „Orsza”-Broniewski Grupy Szturmowe przy Głównej Kwaterze w: Szare Szeregi. Harcerze 1939-1945, t. 1,
Warszawa 1988, s. 418-419; S. „Orsza” Broniewski Całym Ŝyciem. „Szare Szeregi” w relacji naczelnika, Warszawa 1983, s. 173-175. W tej ostatniej pracy naczelnik „Szarych Szeregów” pisze wręcz o „wstrząsach” w
„Pasiece” i kierownictwie grup GS przekazanych do Kedywu, wywoływanych przez kolejne akcje przynoszące
nadmiernie krwawe straty. Otwarcie wspomina teŜ o braku moŜności nawiązania wręcz „psychicznego kontaktu” z „Radosławem”, dla którego liczyła się głownie realizacja wyznaczonych zadań bojowych. Pisze teŜ o poczuciu „Ŝalu i bezsiły” oraz „bezsensowności” sytuacji wytworzonej na odcinku kontaktu z czynnikami wojskowymi. Wyraźnie teŜ rozróŜnia postawę gen. A. Fieldorfa „Nila” oraz ppłk W. Kiwerskiego „Oliwy”, rozumieją-
cych specyfikę pracy harcerskiej i potrzebę oddziaływania wychowawczego i formacyjnego wobec Ŝołnierzy GS
przekazanych do Kedywu, od postawy ppłk „Radosława”, kpt. A. Borysa „Pługa”, kpt. M. Kurowskiego „Mietka” i kpt. J. Andrzejewskiego „Jana” – rozumujących w kategoriach wojskowych. 5
interwencja przewodniczącego naczelnika „Szarych Szeregów” u szefa Oddziału I KG AK
płk Sanojcy, który podzielał raczej zdanie oficerów Kedywu i wydawał się nie rozumieć
obaw liderów harcerskich
9
. PoraŜka „Pasieki” w konfrontacji z dowództwem wojskowym
była tak znaczna, Ŝe nie udało się jej nawet uchronić najstarszej harcerskiej grupy wiekowej
przekazanej do Kedywu KG od udziału w akcjach likwidacyjnych (choć w mniejszej ilości
niŜ miało to miejsce np. w oddziałach Kedywu i grupie wykonawczej kontrwywiadu Okręgu
Warszawskiego AK, harcerze z Kedywu KG uczestniczyli jednak nie tylko w zamachach na
Niemców – funkcjonariuszy policyjnych władz okupacyjnych, ale teŜ i w likwidacji Polaków
współpracujących z Niemcami oraz volksdeutschów – patrz np. akcja „Wilanów”). Doszło do
tego, pomimo iŜ początkowo zakładano wyłączenie harcerzy z takich działań. Co więcej, spora część harcerzy przekazanych do oddziałów akcji czynnej, okazała się podatna na wojskowy
styl bycia – jakŜe odmienny od stylu odpowiadającego ideałom harcerskim
10
.
Średnia harcerska kategoria wiekowa (Bojowe Szkoły – w przedziale wiekowym od
17 do 19 lat) wykorzystywana była w ramach AK w zakresie małego sabotaŜu i akcji „N” (a
na czas powstania w słuŜbie łączności i rozpoznaniu). Najmłodszych („Zawiszaków” – w
wieku do lat 16), nie wykorzystywano do bieŜących prac organizacyjnych, pozostawiając ich
w sferze harcerskiej pracy formacyjnej. Na oczekiwany czas powstania wyznaczono im zadania o charakterze pomocniczym – które rzeczywiście dzielnie realizowali
11
.
TakŜe w wielu innych, poza warszawskich silnych ośrodkach harcerskich, wykorzystanie najstarszej harcerskiej grupy wiekowej okazało się niemal równie intensywne jak w
Warszawie. Radomscy harcerze, wykrwawieni we „wsypach” organizacyjnych, zakończyli
swój szlak bojowy w oddziałach partyzanckich AK i NSZ (zgrupowanie NSZ „Las” - oddział

9
Op. cit., s. 176.
10
A. Kamieński „Zośka” i „Parsol”. Opowieść o niektórych ludziach i niektórych akcjach dwóch batalionów
harcerskich, Warszawa 1979, s. 100-101.
11
Bardzo interesujące uwagi na temat poglądów co do angaŜowania do prac organizacyjnych nieletnich zawierają wspomnienia E. Ostrowskiej W alejach spacerują „Tygrysy” (Warszawa 1973, s. 127-131). Autorka, sama
będąca harcerką, kierując punktem łączności w Alejach Jerozolimskich, przeciwstawiła się wchodzeniu do kana-
łów dzieci z Harcerskiej Poczty Polowej. W efekcie interwencji ich dorosłego przełoŜonego doszło do następującej rozmowy: „Druh wie, Ŝe punkty rekrutacyjne nie są w stanie zatrudnić nawet dorosłych? Chciałam druha
poinformować, Ŝe osobiście nie zachwyca mnie widok dzieci szwendających się po linii, obojętnie w jakich
celach. Zwłaszcza nie widzę ich w kanałach. Więc na moje poparcie moŜe druh nie liczyć [...]. – Doceniam to
druhny zdanie. Ja ... mam wiele trudności, ja druhno jestem w ogóle przeciwny uŜywania tych chłopców do prac,
które powinni wykonywać dorośli. Ale oni sami się rwą ... Mimo zakazów i tak by poszli. Dlatego trzeba dać im
coś do roboty, wskazać odpowiednie zainteresowania, które między sobą uznają za waŜne. Absorbując ich bez
reszty, stwarzać moŜliwie normalne Ŝycie w gronie kolegów, w kręgu spraw właściwych wiekowi. WraŜliwa
psychika dziecięca wymaga specjalnego podejścia i zrozumienia przez wychowawców. Mój BoŜe ... ileŜ jest
nieodpowiedzialności w gloryfikowaniu bohaterskich czynów dzieci [podkreślenie KK]. Oni kiedyś mają
Polskę budować, oni muszą przeŜyć. Ich trzeba uchronić nawet wbrew nim samym”. W efekcie rozmowy autorka, rozumiejąc istotę idei angaŜowania dzieci do prac pomocniczych, zgodziła się na wchodzenie do kanału
nieletnich listonoszy. 6
AK „Bończy”, 25 pp i 72 pp AK)
12
. Harcerze z Baranowicz (pluton „Młodych” Ośrodka
„Puszcza”) wyginęli w akcjach dywersyjnych tamtejszego Kedywu i w obozie koncentracyjnym w Kołdyczewie
13
. Starszoharcerska konspiracja w Krakowie, nieudolnie wykorzystywana do działań z zakresu akcji wojskowe, zapłaciła swą daninę krwi w egzekucjach zbiorowych i obozach
14
.
Znacznie bardziej jasno postawiono sprawę niepodległościowej pracy organizacyjnej z
młodzieŜą w środowiskach harcerskich pozostających w opozycji do ekipy sanacyjnej i ZWZAK. Związane ze Stronnictwem Narodowym „Hufce Polskie” miały przede wszystkim prowadzić w stosunku do zorganizowanych w swych szeregach młodych ludzi pracę formacyjną,
chroniąc ich przed udziałem w aktywnej akcji bieŜącej i związanym z tym wykrwawieniem.
UwaŜano, iŜ waŜniejsze jest zachowanie tych ludzi dla Polski powojennej, niŜ wykorzystywanie w działaniach dywersyjnych czy nawet organizacyjnych podziemnego wojska, którą z
powodzeniem mogli prowadzić – i prowadzili - dorośli. Podobną politykę realizowało środowisko, z którego wyłonił się konspiracyjny batalion harcerski „Wigry”. Starania te, skuteczne
przez cztery lata okupacji, i tak – niestety - przekreślone zostały przez Powstanie Warszawskie, w którym jednakowo straszliwie wykrwawiła się juŜ wcześniej silnie eksploatowana
przez dowództwo wojskowe starszoharcerska młodzieŜ z „Szarych Szeregów”, jak i „chroniona przed zuŜyciem” młodzieŜ z „Hufców Polskich” i „Wigier”
15
.
Większość organizacji podziemnych nie poświęcała specjalnej uwagi kwestii młodzie-
Ŝy i małoletnich w pracy konspiracyjnej, nie tworząc dla tej kategorii wiekowej odrębnych
bytów organizacyjnych i w miarę potrzeb spoŜytkowując ją w swych „dorosłych” strukturach
16
(wszelkie rozwaŜania na temat kwestii młodzieŜy w ich prasie konspiracyjnej okazały
się nie mieć i tak najmniejszego praktycznego znaczenia i dlatego teŜ nie będziemy się tu nimi zajmować). Wyjątkiem wydaje się być narodowo-katolicka Konfederacja Narodu, w 1943
r. scalona z AK, w której wyodrębniono osobny pion organizacyjny („Teren MłodzieŜy”) z
aktywami organizacyjnymi skupionymi głównie w Warszawie. Organizacja ta wydawała teŜ
własne pismo konspiracyjne przeznaczone dla młodych odbiorców („MłodzieŜ Imperium”)
oraz pismo dla młodzieŜy o zainteresowaniach lotniczych („Wzlot”). W programowy sposób

12
Zob. J. Seredyński i Z. Pawlak Zastępy cieni. Opowieść o walce harcerzy Ziemi Radomskiej 1939-1945, Warszawa 1982.
13
K. Krajewski Na Ziemi Nowogródzkiej. „Nów” – Nowogródzki Okręg AK, Warszawa 1997, s. 327, 335-342.
14
S. Dąbrowa-Kostka W okupowanym Krakowie 6 IX 1939-18 I 1945, Kraków 1972, s. 128-129, 150-151.
15
R. Bielecki Batalion harcerski „Wigry”, Warszawa 1991, G. Ciura Harcerstwo Polskie („Hufce Polskie”)
1939-1945, Warszawa 1998.
16
PoniewaŜ moje rozwaŜania dotyczą wyłącznie konspiracji o charakterze niepodległościowej, funkcjonującej w
ramach Polskiego Państwa Podziemnego, pomijam w nich agenturalny ruch komunistyczny PPR, który stworzył
odrębne formy organizacyjne, mające obejmować młodzieŜ (ZWM). 7
starała się chronić zorganizowanych przez siebie małoletnich, powierzając im prace pomocnicze i wykluczając z udziału w akcji zbrojnej typu partyzanckiego i dywersyjnego, na którą
była nastawiona juŜ od 1942 r. Jednak i tak jeden ze zorganizowanych przez nią oddziałów
młodzieŜowych (pluton „Niedźwiedzi”) został juŜ w początkach 1944 r. przekazany do Kedywu KG AK (do batalionu „Miotła”). Drugi oddział (pluton „Mieczyków”) rzucono do akcji
zbrojnej w okresie Powstania Warszawskiego (został on takŜe włączony do zgrupowania jednostek Kedywu KG AK ppłk „Radosława). W efekcie oba plutony, które przez okres okupacji
niemieckiej przeszły bez większych strat osobowych, znalazły się w grupie najbardziej wykrwawionych pododdziałów powstańczych
17
.
Od momentu powstania pierwszych oddziałów partyzanckich AK, w ich szeregi trafiali, zwłaszcza w końcowym okresie działań w 1944 r., młodzi ludzie w wieku poniŜej lat
osiemnastu, na ogół jednak rzadko poniŜej lat szesnastu
18
. Wydaje się, Ŝe młodociani Ŝołnierze odgrywali w partyzantce mniejszą rolę niŜ w konspiracji i dywersji miejskiej, chociaŜby z
tego powodu, iŜ ze względu na wiek nie pełnili funkcji dowódczych - nawet średniego szczebla. Ponadto – nie było ich tak wielu, jak wynikałoby to z dość powszechnego obrazu partyzantki, jaki wytworzył się w społeczeństwie. Choć partyzantka była obszarem szczególnego
udziału ludzi młodych – to jednak nie małoletnich
19
. Bardzo rzadko formowano np. zwarte
partyzanckie jednostki harcerskie (moŜna tu wymienić np. harcerski oddział por./kpt. „Boń-
czy” w radomskiem i piotrkowskiem, oddział „Kmity” w lubelskiem czy pluton harcerski w 3

17
M. Kurzyna, Pluton „Mieczyków”, mps, Relacja o udziale plutonu „Mieczyków” w Powstaniu Warszawskim,
mps, L. NiŜyński Pluton „Niedźwiedzi”, mps, zbiory autora; L. NiŜyński Batalion „Miotła”, Warszawa 1992, s.
39-69.
18
Najsłynniejszym dzieckiem w szeregach partyzantki AK był Jerzy Widejko „Jureczek”, jedenastoletni sierota,
przygarnięty przez 3 Brygadę Wileńską AK por. G. Fróga „Szczerbca”. Trzech jego rówieśników słuŜyło w
oddziale „Watra IV” ppor. St. Nabiałka „Marka” w Okręgu AK Polesie. Byli to: jedenastoletni Ryszard Terpi-
łowski – sierota, którego rodzice – członkowie placówki terenowej AK zostali zamordowani przez Niemców,
Tomasz Byszko oraz jego nieco starszy brat Stanisław. W zgrupowaniu por. „Ponurego” słuŜył czternastolatek
Henryk Fąfara „Sokolik”, a w oddziale por. „Szarego” – Henryk Jaroszyński „Felek” (odznaczony KW). Kilkunastu nieletnich moŜna znaleźć w szeregach 27 DP AK w Okręgu Wołyń (zob. np. J. Czerwiński Z wołyńskich
lasów na berliński trakt, Warszawa 1972; autor wspomnień wstąpił do partyzantki AK w wieku lat piętnastu).
Najmłodszym kawalerem VM w szeregach AK był czternastolatek Jerzy Bartnik „Magik”, który otrzymał to
najwyŜsze polskie odznaczenie wojskowe w czasie Powstania Warszawskiego.
19
Przykładem struktury wiekowej oddziałów partyzanckich AK przed akcją „Burza” mogą być częściowe dane
dotyczące III batalionu 77 pp AK w Okręgu Nowogródek. Dysponujemy danymi osobowymi 108 Ŝołnierzy tej
jednostki, której maksymalny stan osobowy sięgał 600 ludzi. Roczniki 1902-1905, 1911, 1916, 1917 reprezentowane były po jednej osobie, 1906, 1913, 1914 i 1929 po dwie osoby, 1912, 1915, 1919 i 1928 po trzy osoby,
1927 przez cztery, 1920 przez pięć, 1918 przez sześć, 1924 przez siedem, 1928 przez osiem, 1926 przez osiem,
1922 przez jedenaście, 1921 i 1925 przez trzynaście, 1923 przez czternaście. Oznacza to, Ŝe w grupie której
danymi dysponujemy słuŜyło dziewięciu Ŝołnierzy w wieku do osiemnastego roku Ŝycia: dwóch szesnastolatków, trzech siedemnastolatków i czterech osiemnastolatków. Ponadto ośmiu dziewiętnastolatków i trzynastu
dwudziestolatków (poniewaŜ batalion w końcowym okresie działalności liczył około 600 Ŝołnierzy, zakładając
Ŝe opisane proporcje wiekowe są reprezentatywne dla jego całego składu osobowego, moŜna byłoby przyjąć iŜ
słuŜyło w nim około 50 młodych ludzi – do 18 roku Ŝycia włącznie, tj. 9% całości). 8
Brygadzie Wileńskiej AK por. „Szczerbca”). W efekcie młodociani ochotnicy „rozpływali
się” w masie leśnych Ŝołnierzy.
Faktyczny obraz umiejscowienia nieletnich i młodocianych w podziemiu niepodległo-
ściowym okresu okupacji niemieckiej uległ z kilku powodów znacznemu zniekształceniu, w
sposób wyolbrzymiający odgrywaną przez nich rolę. Przyczyniło się do tego wspomniane juŜ
zmitologizowania obrazu szeregów AK przez wytworzenie się w świadomości społecznej
wizerunku dzieci-powstańców czy teŜ w ogóle dzieci-Ŝołnierzy („Mały Powstaniec”). Obraz
ten ugruntowywał się w miarę upływu czasu - przy braku rzetelnych badań naukowych na
temat powstania, uniemoŜliwianych przez celową politykę władz komunistycznych
20
. Na pogłębienie zniekształcenia optyki w interesującym nas temacie wpłynęły teŜ niewątpliwie negatywne praktyki nierzetelnego powiększania szeregów organizacji kombatanckich, od
ZBOWiD w czasach komunistycznych poczynając – po Związek Kombatantów i Osób Represjonowanych i Związek Powstańców Warszawskich, a nawet – niestety - Światowy Zwią-
zek śołnierzy AK w czasach nam współczesnych. Z róŜnych pobudek, w tym takŜe źle rozumianej pomocy socjalnej i względów „koleŜeńskich”, w szeregi związków kombatanckich
wprowadzano ludzi bardzo młodych, którzy w rzeczywistości nie byli zaprzysięŜonymi Ŝoł-
nierzami konspiracji wojskowej, co najwyŜej się o nią „ocierali” (podobna praktyka – niestety
- miała miejsce takŜe w stosunku do osób, które w okresie okupacji niemieckiej były juŜ dorosłe). Pominąwszy rozwaŜanie nad motywacjami sprawców tych praktyk, musimy zauwaŜyć
jedynie, iŜ „wyprodukowano” w ten sposób całe zastępy nieletnich „kombatantów”, w istocie
nieuprawnionych do tego zaszczytnego tytułu, a przez samą swą ilość budujących w świadomości społecznej obraz szeregów podziemia. Sytuacja ta bowiem u osób rzeczywiście będą-
cych Ŝołnierzami Polskiego Państwa Podziemnego musi budzić jedynie uśmiech politowania,
jednak wśród Ŝyjących współcześnie ludzi młodych - kształtuje niezbyt trafny obraz konspiracji wojskowej jako domeny działań dzieci i młodzieŜy.
NaleŜy odpowiedzieć jeszcze na pytanie, jak wyglądał udział nieletnich i młodzieŜy w
„dorosłej” konspiracji okresu zniewolenia komunistycznego. PobieŜne nawet przejrzenie wytworzonych przez UB-SB „charakterystyk” poszczególnych struktur organizacyjnych i formacji partyzanckich oraz relacji uczestników zmagań z „komuną” wskazuje, iŜ był on bardzo
powaŜny. MoŜna nawet zaryzykować twierdzenie, Ŝe pominąwszy konspirację harcerską i
udział nieletnich w Powstaniu Warszawskim, ich uczestnictwo w konspiracji w okresie powo-

20
Pamiętam, jak w szkole do której chodziłem – początek lat siedemdziesiątych (SP nr 216 w Falenicy, obecnie
im. „Klonowego Liścia”), jedna z najlepszych uczennic w mojej klasie, na pytania nauczyciela – kto wywołał
Powstanie Warszawskie w sierpniu 1944 roku? – odpowiedziała: „bohaterska młodzieŜ Warszaw”. Nauczyciel w
zasadzie odpowiedź te przyjął. Nic dodać, nic ująć! 9
jennym miało procentowo większy zakres, niŜ w latach okupacji niemieckiej. Według wstępnych szacunków po 1944 r. osoby w wieku do dwudziestego roku Ŝycia stanowiły około 20-
30% uczestników struktur konspiracyjnych i oddziałów zbrojnych podziemia antykomunistycznego
21
. Mam tu jednak na myśli tylko konspirację wojskową, taką jak DSZ, AKO, ROAK, KWP, Zrzeszenie WiN, NSZ-NZW. Przytoczone liczby nie odnoszą się natomiast do
organizacji czysto młodzieŜowych, stanowiących odrębne zupełnie zjawisko, o którym mowa
będzie poniŜej.
Organizacje będące prostą kontynuacją struktur z okresu okupacji niemieckiej nie nastawiały się jednak na masowy nabór młodzieŜy, a raczej starały się wręcz chronić ją przed
nadmiernie licznym udziałem w swych szeregach, mogącym powodować dekonspirację i
związane z nią zbędne represje
22
. Oczywiście w szeregi organizacji wojskowych, zwłaszcza
bezpośrednio do oddziałów partyzanckich, dość często trafiali ludzie bardzo młodzi, nawet
niepełnoletni – czy jako ochotnicy, czy teŜ w wyniku zagroŜenia ich rodzin i ich samych osobiście przez terror bezpieki i NKWD. Pojedyncze przypadki takich Ŝołnierzy znajdujemy
prawie we wszystkich większych oddziałach partyzanckich działających po 1944 r.
23
Dowódcy podziemia mieli przeświadczenie, Ŝe ofiara ze strony młodzieŜy w wieku
szkolnym nie jest konieczna – przy odpowiedniej ilości dorosłych ochotników – i Ŝe młodzieŜ
ta przyda się Polsce Ŝywa – po odzyskaniu niepodległości. Takie nastawienie dominowało w
poakowskiej Delegaturze Sił Zbrojnych – w sytuacji w której jej dowództwo nastawione było
na demontaŜ struktur, trudno było zachęcać młodocianych ochotników do wstępowania w
szeregi „dogasającego” – jak mniemano – podziemnego wojaka. Likwidator pozostałości po
AK i zarazem pierwszy prezes Zrzeszenia WiN – ppłk Jan Rzepecki, tak pisał w „instrukcji
dla terenu” z 1945 r. dotyczącej sprawy oddziałów leśnych: „Wskazania ogólne. [...] NaleŜy z

21
Wg ustaleń T. Łabuszewskiego (mps MłodzieŜ w szeregach konspiracji niepodległościowej na Mazowszu) np.
w szeregach Obwodu ROAK „Mewa” aŜ 36% stanu osobowego stanowili Ŝołnierze do 21 roku Ŝycia.
22
Np. Zbigniew Kulesza „Młot”, komendant powiatu NZW „Orawa”, opisuje w swych wspomnieniach, jak w
1946 r. odesłał do domu kilku młodocianych ochotników, przybyłych w pełnym oporządzeniu aŜ z Łodzi, by
słuŜyć w jego oddziałach. Podobnie postąpił dowódca 6 Brygady Wileńskiej AK kpt. Władysław Łukasiuk
„Młot”, który nie zgodził się na przyjęcie do oddziału grupy niezdekonspirowanych, młodocianych ochotników.
Tylko jednego z nich, Eugeniusza Welfla „Orzełka” – rocznik 1928, który w 1945 r. słuŜył w PSZ, włączył do
swej jednostki („Orzełek” przeŜył go – poległ w walce z UB dopiero 30 IX 1950 r.).
23
Np. w zgrupowaniu 6 Brygady Wileńskiej kpt. Władysława Łukasiuka „Młota” słuŜyło w latach 1946-1952,
wg niepełnych danych, ośmiu Ŝołnierzy z rocznika 1926, dziewięciu z rocznika 1927, i po dwóch z roczników
1928-1929 (większość z nich poległa w walkach). W 5 Brygadzie Wileńskiej dowodzonej przez mjr Zygmunta
Szendzielarza „Łupaszkę” dwóch szesnastolatków, partyzantów jeszcze z niemieckich czasów, dosłuŜyło się
stopni podoficerskich i odznaczeń bojowych za wyróŜniającą się słuŜbę (byli to Mieczysław Abramowicz „Miecio” i Rajmund Drozd „Mikrus” – ten ostatni ujęty w 1948 r. otrzymał wyrok doŜywotniego więzienia). W 5
Brygadzie Wileńskiej słuŜyła takŜe szesnastoletnia sanitariuszka Danuta Siedzikówna „Inka” (ujęta w 1946 r.,
została skazana na karę śmierci i stracona, pomimo iŜ nie ukończyła osiemnastu lat Ŝycia). W słynnym zgrupowaniu kpt. Hieronima Dekutowskiego „Zapory” słuŜyło kilku małoletnich partyzantów, m.in. XXXXXX „Gitarka”, który wstępując do oddziału zataił swój prawdziwy wiek (16 lat). 10
całym poczuciem odpowiedzialności jak najenergiczniej dąŜyć do niezwłocznego zakończenia wszelkiej działalności partyzanckiej, do wyeliminowania zŜycia niepodległościowego
zestarzałych przyzwyczajeń leśnych, do wyprowadzenia z lasu naszej dzielnej młodzieŜy
celem spoŜytkowania jej wartości w Ŝyciu jawnym [podkreślenie KK], na płaszczyźnie
którego przenosi się obecnie punkt cięŜkości walki o niepodległość i prawdziwa demokrację.
[...]”
24
W powstałej w miejsce DSZ nowej struktury – Zrzeszeniu WIN – mającej być w zało-
Ŝeniu konspiracyjną organizacją społeczno-obywatelską, z załoŜenia nie było miejsca dla nieletnich konspiratorów (oczywiście były od tej reguły wyjątki – zwłaszcza tam, gdzie nie udało
się wypracować modelu statutowego i Zrzeszenie funkcjonowało jako mechaniczna kontynuacja AK-DSZ; tam zdarzało się, Ŝe młodociani występowali i w sieci terenowej i w oddzia-
łach leśnych).
W strukturach konspiracyjnych będących zupełnie nowymi tworami organizacyjnymi
naleŜy odnotować znaczący, zauwaŜalny wzrost ilości ludzi młodych. Odgrywali oni znacznie
większą rolę niŜ ich rówieśnicy w organizacjach „starych” lub będących kontynuacją takowych. Pełnili tam funkcje dowódcze nawet stosunkowo wysokiego szczebla, nie mówiąc o
ich licznej reprezentacji w „dołach” szeregów organizacyjnych. Przykładem moŜe być tu np.
„XVI” Warszawski Okręg NZW, gdzie oprócz starych konspiratorów, nawet z roczników
sprzed I wojny światowej, napotykamy ludzi zupełnie młodych, z roczników 1925 – 1930.
Ludzie ci często pełnili funkcje dowódców oddziałów i patroli partyzanckich oraz struktur
terenowych, podczas gdy ich starsi towarzysze broni pozostawali w głęboko zakonspirowanej
rezerwie organizacyjnej
25
.
Niepodległościowe organizacje młodzieŜowe w warunkach okupacji komunistycznej.
Jeden z młodych uczestników podziemia niepodległościowego pochodzący z rodziny
robotniczej i sam będący pracownikiem fizycznym, opowiadał o scenie, jaka rozegrała się po
aresztowaniu go – podczas wstępnego, brutalnego przesłuchania połączonego z zastosowaniem „nacisku fizycznego”. Oficer śledczy zmęczony biciem aresztanta zrobił sobie przerwę
„w pracy” i zadziwił się nad losem swej ofiary. – To wy, robociarz, chłopak z robociarskiej
rodziny, jesteście przeciwko nam, przeciwko ludowej władzy - razem z tymi reakcjonistami,
księŜmi, faszystami i obszarnikami? Po chwili zasępił się i sam sobie odpowiedział – Nas tu
nikt nie popiera, tylko kurwa i złodziej! Ale – dodał – ich dzieci, które wykształcimy, to kiedyś

24
Materiał dla terenu z 31 VII 1945 r. pt. Sprawa tzw. Oddziałów Leśnych, w: Armia Krajowa w dokumentach
1939-1945, t. VI Uzupełnienia, Londyn 1989, s. 477-470. 11
będzie inteligencja nowej Polski – Polski Ludowej. A was, wrogów i reakcjonistów – zniszczymy!
Dziś wiemy, Ŝe diagnoza śledczego okazała się – z punktu widzenia ludzi zaangaŜowanych w instalowanie reŜimu komunistycznego – nadmiernie pesymistyczna. Przyniesiona
na sowieckich bagnetach władza PPR-PZPR znalazła zwolenników nie tylko w kryminogennym marginesie społecznym oraz lumpenproletariacie miejskim i wiejskim, ale teŜ i wśród
oportunistów wywodzących się z róŜnych warstw społeczeństwa, w tym takŜe – niestety –
inteligencji. Jednak z faktu, Ŝe w Polsce powojennej rządzonej przez komunistów toczyć się
będzie walka o „rząd dusz” młodego pokolenia, o ukształtowanie go wedle określonych zało-
Ŝeń, zdawali sobie sprawę nie tylko ideolodzy z Komitetu Centralnego PPR-PZPR, ale i prosty śledczy od łamania kości i zrywania paznokci z prowincjonalnej „powiatówki” – autor
przytoczonego powyŜej cytatu. Ludzie, którzy sprawowali na róŜnych szczeblach powierzoną
przez Związek Sowiecki władzę, wiedzieli, Ŝe moŜliwość zdobywania wykształcenia, zwłaszcza wyŜszego, będzie swego rodzaju nagrodą za wierność systemowi lub przynajmniej za
bierność oraz nie stawianie oporu - i zarazem środkiem dalszej indoktrynacji. NiezaleŜnie od
całej instrumentalnie traktowanej „równościowej” frazeologii systemu komunistycznego,
droga do nauki, studiów i kariery zawodowej została zamknięta lub co najmniej ograniczona
dla dzieci przeciwników ustroju komunistycznego i „elemetu obcego klasowo”. Dostępna
stawała się natomiast dla dzieci tych, którzy juŜ okazali się władzy uŜyteczni, lub takimi mieli
stać się, jak oceniano - w przyszłości. Była więc ułatwiona nie tylko dla dzieci „kurwy i złodzieja”, ale teŜ i partyjnego działacza, ubowca, milicjanta, ormowca, tajnego współpracownika UB-SB, dyspozycyjnego inteligenta, przedstawiciela kadr LWP, a nawet dla tych, którzy
przez kolejne dziesięciolecia będą starali się po prostu „nie wychylać”, posłusznie maszerując
do kolejnych „jednogłośnych” tzw. wyborów, często z ukrywaną w głębi ducha nadzieją, Ŝe
kiedyś doczekają końca „komuny”.
Ludzie, których młodość przypadła na okres największego ucisku komunistycznego
lat 1944-1956, stanęli przed dramatycznymi często decyzjami – jaka drogę Ŝyciową wybrać.
Zdrowy rozsądek podpowiadał, Ŝe stawianie oporu znienawidzonej władzy nie ma sensu, Ŝe
naleŜy się jakoś „prześlizgnąć” przez komunistyczne szkoły i Ŝyć dalej w warunkach, których
zmienić się nie da. Jednak w wielu przypadkach nie chcieli godzić się na model świata tworzony przez komunistów. Wydaje się, Ŝe największy wpływ na postawy „oporowe” młodzieŜy

25
Zob. T. Łabuszewski, op. cit. s. 10. 12
owej doby wywierało wychowanie wyniesione z domu, przedwojennej szkoły i kościoła
26
.
Badając dzieje poszczególnych „dorosłych” ugrupowań konspiracji antykomunistycznej
ustawicznie natrafiamy na historie młodych ludzi, którzy podjęli próbę dostosowania się do
Ŝycia w świecie realnego komunizmu, nie byli jednak w stanie w nim funkcjonować wbrew
wartościom, które ich ukształtowały i podjęli czynny opór. Wybornym przykładem mogą być
tu dwaj dowódcy patroli z oddziału NZW „Roja” z lat 1948-1950 – Ildefons śbikowski „Tygrys” i Władysław Grudziński „Pilot” - obaj uczęszczali po wojnie do gimnazjum, przy czym
drugi z nich odbył nawet kurs szybowcowy – stąd jego pseudonim, odpowiadający młodzień-
czym pasjom
27
. Lub młodociani konspiratorzy z Pułtuska, którzy ujawnili się podczas amnestii w 1947 r., ale później „nie wytrzymali” i ponownie – wbrew instynktowi samozachowawczemu i zdrowemu rozsądkowi - powołali organizację odwołującą się do idei wolności i demokracji. Choć zdawałoby się, Ŝe droga do normalnego Ŝycia w tzw. Polsce Ludowej stoi dla
nich otworem, młodzi ludzie nie poszli nią dalej – wybierając walkę z systemem, który był
dla nich nie do przyjęcia.
Przedmiotem moich rozwaŜań nie jest jednak udział młodzieŜy w organizacjach niepodległościowych, takich jak DSZ, AKO, ROAK, KWP, Zrzeszenie WiN czy NSZ-NZW.
Moim zamiarem jest bowiem scharakteryzowanie organizacji o charakterze młodzieŜowym
działających na terenie województwa mazowieckiego i miasta Warszawy, nie wchodzących w
skład tych wielkich struktur konspiracji wojskowej.
W okresie po 1944 roku mamy do czynienia ze swego rodzaju fenomenem spontanicznego i zdecentralizowanego „wybuchu” konspiracji młodzieŜowej, występującej w postaci bardzo licznych organizacji, których działalność była nieskoordynowana i pozbawiona
łączności z innymi ośrodkami młodzieŜowego oporu, ani tym bardziej z Ŝadnym „dorosłym
centralnym” ośrodkiem kierującym pracą niepodległościową. Według ostatnich ustaleń, dokonanych przez naszych kolegów z IPN w związku z tworzeniem Atlasu powojennego podziemia niepodległościowego, w latach 1944 – 1956 istniało na terenie Polski łącznie 1.236
niepodległościowych organizacji młodzieŜowych, skupiających - wedle zdecydowanie zani-
Ŝonych danych około 11 tysięcy członków. Charakterystyczne, Ŝe masowy rozwój wspomnianych organizacji nastąpił od 1948 r., a więc dopiero od złamania przez władze komuni-

26
Np. w aktach dotyczących rozpracowania oddziału partyzanckiego Komendy Powiatu NZW Ciechanów, w
papierach zabranych przez funkcjonariuszy UB jednemu z poległych w końcu lat czterdziestych młodych partyzantów odnaleźliśmy ręcznie zapisaną „balladę o Jurku Bitschanie” – nieletnim bohaterze lwowskich bojów z lat
1918-1919, dostosowaną do realiów mazowieckiej partyzantki. Niewątpliwie na postawę tego młodego człowieka musiało wywrzeć wychowanie wyniesione z domu i przedwojennej szkoły. Podchwycenie pieśni dotyczącej
okresu wybijania się Polski na niepodległość przez ostatnich partyzantów Mazowsza – ma swoistą wymowę.
27
Słownik biograficzny uczestników ... t. IV, Warszawa 2007, s. xxx. 13
styczne „dorosłego”, zbrojnego podziemia niepodległościowego, co nastąpiło w wyniku dzia-
łań operacyjnych UB i tzw. amnestii w 1947 roku. Załamała się wówczas działalność silnych
organizacji konspiracyjnych, będących kontynuacją AK i struktur obozu narodowego (WiN,
ROAK, NZW), które w sposób odpowiedzialny hamowały napływ młodocianych ochotników
w swe szeregi. Co więcej, starały się poprzez swój aparat propagandowy przeciwstawiać temu
zjawisku (m.in. poprzez publikacje swej prasie). Jest znamienne, Ŝe około 80 % spośród
konspiracyjnych organizacji młodzieŜowych powstało właśnie dopiero po amnestii 1947
roku. Dla terenu województwa warszawskiego wyznacznik ten jest podobny – zaledwie
15 % ogółu omawianych tu konspiracyjnych struktur młodzieŜowych działało w latach
1945-1947.
Niekiedy powstaje problem z klasyfikacją struktur konspiracyjnych budowanych przez
ludzi w wieku młodzieńczym – czy traktować je jako organizacje młodzieŜowe, czy teŜ jako
„dorosłe”. W niniejszym szkicu zastosowałem wykładnię rozszerzającą i do organizacji młodzieŜowych zaliczyłem jednak kilka, które nie zostały uwzględnione w tej klasyfikacji w
„Atlasie podziemia niepodległościowego”, gdzie potraktowano je jako „dorosłe”. Dlatego teŜ
dane liczbowe dotyczące konspiracji młodzieŜowej są w moim szkicu większe, niŜ podane we
wspomnianym „Atlasie”. W szczególności chodzi tu o trzy stosunkowo duŜe organizacje:
„Obrona Konspiracyjnego Stronnictwa Ludowego” – „Polska Szturmówka Chłopska” kierowana przez Henryka Bąka, „Związek MłodzieŜy Polskiej” – czyli „Grupę <Krzysztof>” kierowaną przez Janusza Zabłockiego „Krzysztofa” oraz „Hufce Polskie”. Pierwsza z nich miała
charakter struktury polityczno – wojskowej, odwołującej się w do tradycji Zrzeszenia WiN i
PSL, druga zaś zazwyczaj klasyfikowana jest jako organizacja „poakowska” – choć w istocie
miała charakter organizacji harcerskiej – o profilu wojskowym”
28
. Jednak okoliczność, iŜ baza członkowska Polskiej Szturmówki Chłopskiej wywodziła się głównie ze środowisk młodzieŜy chłopskiej i robotniczej oraz studenckiej (naleŜeli do niej głównie studenci pochodzenia chłopskiego), pozwala klasyfikować ją jako organizację młodzieŜową
29
. Z kolej w przypadku „Związku MłodzieŜy Polskiej” i „Hufców Polskich” o sklasyfikowaniu ich jako struktur „młodzieŜowych” zadecydował ich wybitnie harcerski charakter. Były one prostą kontynuacją starszoharcerskiej działalności z lat okupacji niemieckiej.
Województwo mazowieckie w skali kraju pod względem ilości owych młodzieŜowych
inicjatyw – lokuje się w ścisłej krajowej czołówce, obok województwa gdańskiego, poznań-

28
J. Zabłocki „Pionier”, „Krzysztof” Grupa „Krzysztof” (1945-1947), w: Sowieckiemu Zniewoleniu nie. Harcerska druga konspiracja 1944-1956, Warszawa 1998, s. 114-129.
29
A IPN BU 1068/275, akta sprawy Henryka Bąka i innych członków „Obrony Konspiracyjnego Polskiego
Stronnictwa Ludowego”. 14
skiego i wrocławskiego. Według wspomnianego juŜ „Atlasu” zajmuje pod względem liczebności czwarte miejsce, jednak w wyniku zastosowania przeze mnie zmiany klasyfikacji trzech
stosunkowo duŜych organizacji i dodania kilku mniejszych, nie uwzględnionych w „Atlasie”,
przesunęłoby się na miejsce trzecie, moŜe nawet drugie. Według raczej zaniŜonych danych,
na terenie dzisiejszego województwa mazowieckiego w latach 1944-1956 działało 107 konspiracyjnych organizacji młodzieŜowych, skupiających łącznie około 1630 członków, wliczywszy wspomniane, pominięte w „Atlasie” organizacje. Muszę jednak dodać, Ŝe ustalenia
te dokonane zostały na podstawie materiałów wytworzonych przez UB i dotyczą wyłącznie
organizacji zdekonspirowanych i rozpracowanych, których uczestnicy zostali zidentyfikowani
personalnie, ujęci przez resort i w ogromnej większości skazani. Zapewne istniała pewna ilość
konspiracyjnych grupek młodzieŜowych, które nie rozwinąwszy powaŜniejszej działalności,
skupiając się na mniej widocznych formach pracy takich jak np. nasłuch radiowy, praca formacyjna, samokształcenie w duchu patriotycznym - przestały funkcjonować niejako w naturalny sposób, bez „wpadki” i aresztowań. Zapewne teŜ nie wszyscy członkowie organizacji
rozbitych przez UB zostali zdekonspirowani. Zarówno całe grupy, jak i pojedyncze osoby
uszły w ten sposób ewidencji resortowej, a co zatem idzie – „umknęły” i z naszej ewidencji.
NaleŜałoby więc osiągniętą w wyniku mechanicznego zestawienia danych wypracowanych
przez UB powiększyć – zapewne o dalszych kilka tysięcy uczestników młodzieŜowej konspiracji.
Liczebność samodzielnych konspiracyjnych organizacji młodzieŜowych na ogół nie
była duŜa – przeciętnie wahała się w granicach około dziesięciu, rzadziej dwudziestu osób.
Wpływ na taki charakter konspiracji młodzieŜowej miała okoliczność, iŜ bardzo często była
ona wynikiem koleŜeńskim więzi dotyczących nieduŜych, określonych środowisk, ograniczających się czasem do kółka towarzyskiego czy grupy znajomych z jednej szkoły, klasy lub
podwórka.
Zaledwie trzynaście spośród omawianych organizacji działających na terenie województwa mazowieckiego liczyło ponad trzydziestu członków. Do największych naleŜy zaliczyć:
• „Obronę Konspiracyjnego Polskiego Stronnictwa Ludowego” – znaną teŜ jako „Polska StraŜ Chłopska” lub „Polska Szturmówka Chłopska” (1948 - 1950), działającą nie
tylko na Mazowszu, ale i w sąsiednich województwach oraz „Wolną Ideę Polski” -
takŜe wykraczającą poza teren województwa warszawskiego. Obie struktury liczył po
ponad 100 członków. 15
• „Związek MłodzieŜy Polskiej” – „Grupa <Krzysztof>” z powiatów Błonie i Grodzisk
Mazowiecki (1945-1947) oraz „Harcerstwo Polskie” („Hufce Polskie”) (Warszawa i
województwo 1945-1947), obie liczące po 60 członków.
• Pięćdziesięcioosobową „Polską Armię Wyzwolenia” (Warszawa 1949-1950),
• Organizacje liczące po czterdzieści osób: „Harcerze Armii Krajowej” (Warszawa
1945-1947), „Orlęta” (Warszawa 1949-1950), „Walcząca Armia Krajowa” (Warszawa
1948-1949), „Wolna MłodzieŜ” (Warszawa 1949-1953), „Tajne Harcerstwo Polskie”
(Warszawa 1950-1952) i „Przyszłość Polski” (Warszawa 1949-1952).
• Organizacje przeszło trzydziestoosobowe: „Niepodległościowe Siły Zbrojne” z
Otwocka – (1951-52) oraz „Partię Antykomunistyczną” z Pułtuska (1945-1947).
Jak wyglądała liczebność pozostałych organizacji młodzieŜowych z terenu województwa mazowieckiego?
• 11 organizacji osiągnęło liczebność wahającą się w granicach 20-30 członków,
• 26 organizacje liczyły pomiędzy 10 a 20 uczestnikami,
• 35 organizacji liczyło pomiędzy 5 i 10 uczestnikami,
• 24 organizacji liczyło zaledwie do 5 członków .
Ponad połowa organizacji młodzieŜowych z terenu województwa mazowieckiego, bo
aŜ 64, powstało i funkcjonowało na terenie Warszawy i terenach podwarszawskich (Rembertów, Legionowo)
30
. Warto zwrócić uwagę, Ŝe po upadku Powstania Warszawskiego i demontaŜu struktur dowódczych byłego Warszawskiego Okręgu AK – miasto utraciło dominującą
rolę w dalszej „dorosłej” podziemnej działalności niepodległościowej. Jednak zjawisko to nie
ma zastosowania w przypadku konspiracji młodzieŜowej, ogarniającej „teren szkolny”, niezagospodarowany zupełnie przez duŜe – „dorosłe” organizacje. Nie da się wykluczyć, Ŝe to wła-
śnie owa słabość „dorosłej” warszawskiej konspiracji wywierała wpływ na tak znaczny rozrost młodzieŜowych podziemnych form oporu. W dalszej kolejności, jeśli chodzi o ilość organizacji, znalazł się Wołomin, na terenie którego działało sześć organizacji (co prawda niewielkich i o ograniczonym zasięgu oddziaływania), Ostrołęka, śyrardów i Otwock posiadają-
ce po pięć organizacji, trzy organizacje posiadał Sokołów Podlaski, Pułtusk, Garwolin i
Mińsk Mazowiecki, po dwie organizacje powstały w Płocku, Płońsku, Pruszkowie, Sochaczewie, Grodzisku Mazowieckim i Błoniu. Na pozostałe ośrodki powiatowe przypada po jednej organizacji.

30
AIPN BU 06/44/378, t. 2, Teczka opracowań dotyczących nielegalnych organizacji i band zrealizowanych
przez SB – KSMO, t. 4, Indeks nielegalnych organizacji działających na terenie Warszawy od chwili wyzwolenia
ujawnionych i zrealizowanych przez SłuŜbę Bezpieczeństwa KS MO (1944-1960).16
Większość konspiracyjnych organizacji młodzieŜowych z terenu Mazowsza nie przetrwała dłuŜej niŜ jeden rok. Zaledwie siedemnaście działało około dwóch lat, a tylko jedna
przetrwała dłuŜej niŜ trzy lata. Rekordzistą jeśli chodzi o efemeryczność trwania okazał się
„MłodzieŜowy Ruch Oporu” z Warszawy i Grodziska, który według dokumentacji bezpieki
istniał jedynie trzy tygodnie.
Konspiracyjne organizacje młodzieŜowe przybierały róŜnorodny charakter. Odnajdujemy wśród nich typowe organizacje szkolne, organizacje formacyjne i samokształceniowe,
organizacje, które niezaleŜnie od ideowo - formacyjnego charakteru stawiały sobie za cel akcję propagandową lub – znacznie rzadziej - nawet walkę zbrojną, wreszcie organizacje typowo harcerskie lub nawiązujące do wzorów harcerstwa – zwłaszcza harcerstwa lat wojny. Charakterystycznym zjawiskiem jest w wielu przypadkach brak wyraźnie określonych celów.
Uczestnicy organizacji wiedzieli, Ŝe nie akceptują systemu komunistycznego i chcą z nim
walczyć, nie byli jednak w stanie doprecyzować swych odczuć i poglądów. Uwaga ta dotyczy
nawet sporych, kilkudziesięcioosobowych organizacji. Dobrym przykładem moŜe być tu Polska Partia „Iskra” zorganizowana przez uczniów gimnazjum w Przasnyszu. Jej organizator
zawiązując pierwsze kółko wtajemniczonych „przedstawił sytuację polityczną w kraju oraz
powiedział, Ŝe zadaniem organizacji będzie walka o zmianę ustroju w Polsce”
31
. Brak zwarto-
ści programowej PP „Iskra” był tak głęboki, iŜ choć większość jej członków opowiadała się
wyłącznie za akcją propagandową, inni jej uczestnicy zaczęli po pewnym czasie gromadzić
broń i nawet dokonali jednej akcji ekspropriacyjej oraz planowali zamach na funkcjonariusza
resortu. PUBP w Ostrołęce załoŜył rozpracowanie operacyjne na grupę uczniów ze szkoły
ogólnokształcącej w Ostrołęce, gdyŜ „kontaktowali się ze sobą i systematycznie odwiedzali
na plebani miejscowego księdza”
32
. Działalność młodocianych ostrołęckich konspiratorów
miała przejawiać się w tym, Ŝe „.... na terenie szkoły miały miejsce fakty niszczenia dekoracji, portretów dostojników państwowych oraz partyjnych i przysyłanie anonimów pogróŜkowych do członków ZMP”
33
. Działalność ta uznana została za inspirowaną przez miejscowy
kler organizację pod nazwą „Zjednoczone Stronnictwo Narodowe”, zmierzającą do „obalenia
ustroju państwowego”. Z kolei członkowie istniejących w Ŝyrardowskim gimnazjum „Batalionów Szkolnych”, nawiązujących do tradycji „Szarych Szeregów”, zdołali w ciągu półrocznej działalności przejawić bardzo róŜnorodne i niespójne formy działalności: „Odbyli trzy
zebrania, na których omawiane były zasady posługiwania się bronią i materiałami wybucho-

31
AIPN BU 0180/124 t. 1, Charakterystyka nr 108 dotycząca nielegalnej organizacji pod nazwą „Polska Partia
Iskra”, k. 1.
32
AIPN BU 0255/133, Materiały kontrolne sprawy operacyjnego rozpracowania krypt. „Osy” dotyczącego
nielegalnej organizacji młodzieŜowej z powiatu Ostrołęka, k. 1 a. 17
wymi – teoretycznie [sic], zgromadzili niewielką ilość amunicji oraz oporządzenia [...], sporządzili meldunek o miejscu i ilości stacjonujących na terenie śyrardowa jednostek wojsk
polskich i radzieckich z zamiarem przekazania władzom zwierzchnim organizacji [których
nie posiadali – KK], sporządzili i rozlepili na terenie śyrardowa kilkanaście ulotek o treści
wyszydzającej ujawniających się członków AK”
34
.
Ponad 50 % organizacji z terenu Mazowsza nie zdąŜyło przejawić jakiejkolwiek konkretniejszej działalności niŜ nabór członków i co najwyŜej wyartykułowanie postawy negacji
wobec otaczającej młodzieŜ rzeczywistości komunistycznej (np. w formie niewielkiej liczby
ręcznie sporządzonych ulotek, malowania antykomunistycznych i niepodległościowych haseł
i napisów, zrywania komunistycznych plakatów, słuchania zachodnich rozgłośni radiowych,
czytania „zakazanych ksiąŜek” i prowadzenia rozmów „o polityce”). Wszystkim ich uczestnikom „zlokalizowanym” przez UB przyszło zapłacić cenę jak za działalność realnie zagraŜają-
cą systemowi – chęć „obalenia ustroju”.
Wśród mazowieckich konspiracyjnych organizacji młodzieŜowych niewątpliwie
zwraca uwagę dojrzałością programową i formami zorganizowania „Obrona Konspiracyjnego
Polskiego Stronnictwa Ludowego” (znana teŜ jako „Polska StraŜ Chłopska” lub „Polska
Szturmówka Chłopska”). W swym programie ideowym nawiązywała do niepodległościowych
i społecznych tradycji polskiego ruchu ludowego, bazując głównie na środowisku uczącej się
młodzieŜy wiejskiej, a takŜe do idei podziemia poakowskiego – jako organizacji wojskowej
35
.
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na terenie wojewód

Post autor: Warka »

Liczyła ponad stu członków, posiadała strukturę wewnętrzną, zasięgiem swym obejmowała
takŜe sąsiednie województwa. Choć nastawiona była głównie na bieŜącą pracę organizacyjną
i walkę propagandowo-polityczną, od początku zakładano teŜ moŜliwość dokonywania, w
stosownym momencie, zbrojnych wystąpień przeciwko reŜimowi komunistycznemu (w tym
celu zdołano zgromadzić niewielkie ilości broni palnej – co najmniej jeden pistolet maszynowy i sześć sztuk broni krótkiej)
36
. Wszystkie wymienione powyŜej cechy sprawiały, Ŝe organizacja miała znacznie powaŜniejszy i doroślejszy charakter, niŜ znaczna część „małych
form” konspiracji uczniowskiej i szkolnej. Zapewne owe walory sprawiły, iŜ „Polska Sztur-

33
Ibidem.
34
AIPN BU 0180/34, Opracowanie materiałów archiwalnych nr R-8/46 i 8098/III dotyczących nielegalnej organizacji występującej pod nazwą „Bataliony Szkolne” o zabarwieniu sanacyjnym [...], k. 2-3.
35
Instrukcja nr 42 „Polskiej Szturmówki Chłopskiej” głosiła, Ŝe: „Polska Szturmówka Chłopska” jest organizacją polityczno wojskową. Jej celem jest walka o niepodległość Polski oraz walka o sprawiedliwy i demokratyczny ustrój państwowy, dla realizacji tych celów tworzone są równolegle grupy bojowe i grupy polityczne. „Polska
Szturmówka Chłopska” przy pomocy grup politycznych kontynuuje i rozwija działalność polityczną, prowadzi
cywilną walkę z reŜimem komunistycznym, wykorzystując równieŜ w tym celu ludzi nie zorganizowanych.
Natomiast do grup bojowych naleŜy działalność wojskowa, prowadzenie walki zbrojnej.”
36
A IPN BU 1068/275, protokoły przesłuchań Henryka Bąka i innych członków Obrony Konspiracyjnego Polskiego Stronnictwa Ludowego, protokół oględzin dowodów rzeczowych, k. 5-44, 47. 18
mówka Chłopska” („Obrona Konspiracyjnego Polskiego Stronnictwa Ludowego”) zdołała
funkcjonować prawie trzy lata. TakŜe połączenie cech harcerskich-formacyjnych z wojskowymi oraz zwartość środowiskowa, sprawiły, Ŝe „Grupa <Krzysztof>” z powiatu Błonie i
Łowicz przetrwała od tzw. wyzwolenia do amnestii z 1947 r.
Bardzo często konspiracyjne organizacje młodzieŜowe odwoływały się do ogólnych
haseł demokracji politycznej, rzadko potrafiąc nadać im własny oryginalny rys. Np. „Grupa
Operacyjna Armii Krajowej” zorganizowana przez uczniów gimnazjum w Pułtusku, wśród
liderów której znajdowali się ujawnieni podczas amnestii 1947 r. członkowie wcześniej dzia-
łającej „Partii Antykomunistycznej” (PAK), odwołująca się właśnie do ogólnych haseł demokratycznych, podjęła walkę z systemem komunistycznym przy pomocy wyłącznie metod propagandowych. Z materiałów wytworzonych w WUBP w Warszawie wynika, Ŝe „Kierownictwo organizacji twierdziło, Ŝe dąŜy do ustroju demokracji politycznej – aby kaŜda partia miała
jednakową moŜność bytu, praw politycznych i obywatelskich, przy tym wskazywano na konieczność walki z marksizmem-leninizmem. [...] Plan ten realizować miano drogą długofalowej walki politycznej, początkowo bez przeprowadzania akcji zbrojnych, przez uświadamianie społeczeństwa w duchu swej <ideologii>”
37
. W późniejszym okresie, gdy Urząd Bezpieczeństwa uaktywnił posiadanych od samego początku w szeregach GOAK agentów wewnętrznych, organizacja – być moŜe pod ich wpływem – zaczęła gromadzić broń i środki
walki, co okazało się mieć istotne znaczenia dla wysokości wyroków, na jakie skazano jej
członków. Okoliczność, iŜ młodzi ludzie, którzy ujawnili się w 1947 r. przed UB i byli resortowi dokładnie znani jako przeciwnicy systemu, zdecydowali się na wznowienie działalności
konspiracyjnej – świadczy z jednej strony o ich znacznym napięciu ideowym – z drugiej jednak o kompletnej nieznajomości techniki pracy konspiracyjnej – lub nawet o inspiracji – delikatnie mówiąc „zewnętrznej”.
Trzeba podkreślić, Ŝe wśród ogółu konspiracji młodzieŜowej wyróŜnia się grupa organizacji o wyraźnie określonym charakterze i obliczu ideowym oraz skonkretyzowanych formach działalności. Grupę tę tworzyły organizacje harcerskie. Liczba organizacji sklasyfikowanych przez UB jako harcerskie lub nawiązujące do wzorów harcerskich jest uderzająco
wysoka – było ich aŜ dziewiętnaście. Do tego trzeba byłoby dodać organizacje, które UB w
swej „harcerskiej” klasyfikacji pominęło, które w nazwie nie miały nic „harcerskiego”, a któ-
rych członkowie podają jednak we współczesnych relacjach, Ŝe nawiązywali do wzorców

37
AIPN BU 0180/47 t. 1, Charakterystyka organizacji młodzieŜowej Grupa Operacyjna Armii Krajowej z Pułtuska, k. 4. 19
harcerskich – zwłaszcza harcerstwa lat wojny
38
. Organizacje z grupy „harcerskiej” charakteryzowały się w większości rezygnacją z „militarnych” form działania i wybitnym nastawieniem na działalność formacyjną. Ich kierownictwa były przy tym w pełni świadome zagroŜeń
niesionych dla młodego pokolenia przez system komunistyczny i w planowy sposób starały
się im przeciwstawiać.
Kolejne charakterystyczne zjawisko o którym warto wspomnieć – to okoliczność, iŜ
stosunkowo niewielka liczba organizacji młodzieŜowych działających po 1947 r. decydowała
się na podjęcie wojskowych form pracy organizacyjnej, zwłaszcza na podjęcie działań o charakterze bojowym lub dywersyjnym, czy chociaŜby na gromadzenie broni. Tylko bardzo nieliczne wykonały rzeczywiste akcje zbrojne – głównie rozbrojeniowe lub ekspropriacyjne, w
celu zdobycia broni oraz środków finansowych na prowadzenie działalności. Większość nastawiała się na działalność propagandową i formacyjną, niekiedy cele te zawierając w swych
dokumentach statutowych (jak w przytoczonym rozkazie organizacji „Orlęta”). Dziś wielu
historyków i publicystów uwaŜa ideę oporu stawianego reŜimowi komunistycznemu bez uŜycia broni i przemocy za „wynalazek” opozycji demokratycznej lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych („papierową rewolucję” o której śpiewał Jan Kelus). Wydaje się jednak, iŜ idea ta,
będąca swego rodzaju przełomem w „polskiej tradycji konspiracyjnej” została sformułowana
po raz pierwszy właśnie przez kierownictwa licznych niepodległościowych organizacji młodzieŜowych okresu pierwszej dekady tzw. Polski Ludowej.
Trzeba teŜ zwrócić uwagę na okoliczność, iŜ często „motywy zbrojne” po prostu dorabiano poszczególnym grupom młodzieŜowym w śledztwie, np. w przypadku posiadanie przez
ich członków starego, zardzewiałego rewolweru czy kilku bagnetów. W interpretacji śledczych stanowiło to juŜ gromadzenie broni (kilka sztuk takich przedmiotów – to juŜ był „magazyn broni”), a w ślad za takim sposobem myślenia szedł dalszy wywód – przypisujący młodym ludziom zamiar dokonywania przy pomocy owej „broni” czynnych wystąpień. Np. w
przypadku „Ruchu Oporu Armii Krajowej” z Warszawy, który posiadał: „rewolwer francuski
– zardzewiały, starego typu, rewolwer bębenkowy (popsuty), 14 sztuk róŜnego rodzaju amunicji [...]” – wystarczyło to całkowicie, by w WUBP uznano, iŜ celem organizacji jest dokonywanie napadów terrorystycznych na funkcjonariuszy MO i oficerów WP
39
. Zaledwie jedenaście spośród omawianych organizacji rzeczywiście dysponowało bronią, dopuszczało moŜ-
liwość podjęcia akcji zbrojnej, planowało ją lub nawet podjął takie działania. Np. „Klub Wy-

38
Wydaje się, Ŝe rzeczywista liczba konspiracyjnych organizacji harcerskich i ich liczebność była większa niŜ
wynikałoby to z ustaleń zespołu autorskiego wspominanego juŜ „Atlasu”, tak teŜ oceniają te kwestię najbardziej
zainteresowani – tj. uczestnicy harcerskiej „drugiej konspiracji” – zob. Sowieckiemu zniewoleniu nie. Harcerska
druga konspiracja 1944-1956, Warszawa 2005 (praca zbiorowa z przedmową S. „Orszy”-Broniewskiego). 20
kolejeńców”, który przeprowadził kilka akcji ulotkowych, gromadził teŜ broń i środki walki, a
nawet przygotował zamach na pociąg Moskwa-Berlin, zaś „MłodzieŜ Armii Krajowej” wykonała dwie ekspropriacje
40
. Akcje z uŜyciem broni przeprowadzali teŜ członkowie „Walczą-
cej Armii Krajowej” ujęci przez UB w 1949 r.
41
. Znaczną ilość broni zgromadziła działająca
w 1946 r. „Armia Oporu” z Mińska Mazowieckiego (1 rkm, 10 automatów, 1 kb i 6 pistoletów). Jej członkowie dokonali teŜ 6 napadów na PPR-owców, głownie w celu zdobycia broni.
Działalność tej grupy zakończyła się niezwykle tragicznie. Rozpracowani przez swego kolegę
- TW „Witka”, członkowie „Armii Oporu” zostali w dniach 26-30 grudnia 1946 r. aresztowani i postawieni przed WSR w Warszawie. Wyroki były bardzo surowe: orzeczono jedną karę
śmierci, dwa doŜywocia, trzy wyroki po piętnaście lat, dwa – po dziesięć i dwa po cztery i
pięć lat
42
.
Charakterystyczne, iŜ młodzieŜ uczestnicząca w konspiracyjnych organizacjach na terenie Warszawy i województwa warszawskiego wywodziła się dość powszechnie nie tylko ze
środowisk chłopskich i inteligenckich – z załoŜenia uznawanych przez komunistów za „wrogie”, ale teŜ i ze środowisk robotniczych, uznawanych za „klasowo poprawne” (np. w grupie
ROAK z Warszawy na 11 członków zaledwie jeden miał rodziców pochodzenia inteligenckiego). Nierzadkie były teŜ przypadki, iŜ młodzieŜ podejmująca działania antykomunistyczne
naleŜała do ZMP, nie przyjmowała jednak narzucanego im siłą światopoglądu i starała się
wyartykułować swą postawę sprzeciwu wobec istniejących realiów politycznych. Tak było
np. w gimnazjum ogólnokształcącym w Sochaczewie, gdzie grupa członków ZMP zorganizowała „dla wtajemniczonych kolegów szkolnych, a przede wszystkim członków ZMP potajemne naboŜeństwo w miejscowym kościele” i wywiesiła kilka patriotycznych ulotek”
43
. Pracownicy resortu stwierdzili, Ŝe „PrzynaleŜność do ZMP traktowano jako parawan do łatwiejszego dostania się na wyŜsze uczelnie po otrzymaniu świadectwa dojrzałości”
44
.

39
AIPN BU 0190/45, Charakterystyka nr 44 nielegalnej organizacji p.n. „Ruch Oporu Armii Krajowej”, k. 1.
40
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 4 XII 1948 r. za listopad
1948 r., k. 52.
41
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 5 VIII 1949 r. za lipiec
1949 r., k. 79. Dokument ten stwierdza m.in.: „W terenie młodzieŜowym [...] zlikwidowano 30-osobową organizację p[od] n[azwą] „Walcząca Armia Krajowa” , której członkowie posiadali broń i dokonywali napadów rabunkowych. Odebrano 3 automaty, 4 pistolety, 2 karabiny. Udowodniono dokonanie 4 napadów, w dalszych
planach organizacji leŜało rozbrojenie milicjantów, w tym celu prowadzono juŜ obserwację, wykolejenie pocią-
gu Moskwa-Berlin przez rozkręcenie szyn na Woli oraz szereg napadów na Spółdzielnie Samopomocy Chłopskiej w woj. warszawskim, plany tych ostatnich były juŜ opracowywane w szczegółach na podstawie wywiadów
prowadzonych przez członków WAK”.
42
AIPN BU 0148/3 t. 2, Opracowanie nr 56 [...] działalności nielegalnej organizacji działającej po wyzwoleniu
pod nazwą „Armia Oporu”, k. 5-6.
43
AIPN BU 0180/113 t. 2, Charakterystyka nr 97 dotycząca wrogiej działalności uczniów szkół średnich w Sochaczewie, k. 2.
44
Ibidem. 21
Trudno jest sformułować ocenę, jakie znaczenie dla rozwoju postaw niezaleŜnych i
„oporowych” miało funkcjonowanie konspiracji młodzieŜowej lat 1944-1956, oraz jakie
miejsce zajmuje ona w ogóle w dziejach tzw. Polski Ludowej. Ktoś moŜe powiedzieć, Ŝe jedenaście, piętnaście, czy moŜe nawet dwadzieścia tysięcy młodych ludzi w szeregach niepodległościowej konspiracji w skali całej Polski to niewiele – zwłaszcza w porównaniu z liczebnością młodzieŜowych organizacji komunistycznych. ZwaŜywszy jednak na warunki jakie
wówczas panowały – takie jak niezwykle silny nacisk ideologii komunistycznej poprzez szko-
łę i organizacje masowe, zjawisko masowej penetracji agenturalnej, powszechny terror i
związane z nimi przeogromne ryzyko –decyzja tych ludzi o przystąpieniu do konspiracji ma
zupełnie inny cięŜar gatunkowy, niŜ wymuszona lub wynikająca z oportunizmu decyzja o
podpisaniu listy członkowskiej jakiejś tam komunistycznej masówki. Decyzja taka miała zupełnie inną cenę. Było nią najczęściej koszmarne śledztwo i więzienie, a w perspektywie –
zrujnowane Ŝycie. Czasem takŜe zrujnowane Ŝycie rodziny takiego młodego człowieka. Młodzi konspiratorzy po wyjściu z więzienia zazwyczaj nie mieli juŜ moŜliwości ukończenia
szkoły średniej czy studiów, pozostali gdzieś na marginesie Ŝycia Polski Ludowej jako „pariasi” i bandyci. W kartotekach SB figurowali jako element antypaństwowy i niebezpieczny
jeszcze do końca lat osiemdziesiątych. Oni nie wspominają PRL-u jako najpiękniejszego
okresu swojego Ŝycia, jak czyni to wielu „dostosowanych”, których młodość przypadła na
tamtą epokę. Choć historycy - peereliści zazwyczaj nawet nie zauwaŜają ich istnienia, dostrzegając młodzieŜ posiadającą własne zdanie dopiero w przypadku takich form aktywności
jak „Klub Poszukiwaczy Sprzeczności” czy młodzieŜy Marca 68 – jestem głęboko przekonany, Ŝe ludzie będący bohaterami mojego referatu są jednak niezwykle istotnym elementem
rzeczywistości pierwszego dziesięciolecia rządów komunistycznych w Polsce. Zapewne nie
uda się zbadać, zwaŜyć i zmierzyć ich wpływu na kształtowanie postaw oporu w następnych
pokoleniach obywateli PRL-u. Sądzę jednak, iŜ wpływ tej jednak dość licznej grupy, podobnie jak wpływ pokolenia „akowskiego”, musiał być znaczący. Jest on moim zdaniem zdecydowanie niedoceniony przez badaczy historii PRL.
Nie moŜna nie zastanowić się w tym miejscu nad powodami, które wywoływały u
młodzieŜy tak silne postawy braku akceptacji dla polskiej rzeczywistości komunistycznej, a w
efekcie oporu przejawiającego się w tak licznym czy wręcz masowym rozwojem konspiracji.
Przede wszystkim naleŜy zauwaŜyć, Ŝe uczestnicy konspiracji młodzieŜowej, niezaleŜnie od
charakteru poszczególnych organizacji, przejawiali wybitnie ideowe nastawienie, uznając
system komunistyczny za zagroŜenie dla niepodległości państwa i toŜsamości narodowej Polski. Wszyscy ci młodzi ludzie byli ochotnikami, którzy podjęli swą decyzję dobrowolnie, po-22
mimo skrajnie niesprzyjających warunków, jakie wówczas panowały. Ta ideowa młodzieŜ,
kształtowana przez dom i kościół w zupełnie innych wartościach niŜ te, które sączyła im i
narzucała obca i natrętna propaganda komunistyczna, po prostu nie chciała i nie mogła godzić
się - lub udawać, Ŝe godzi się na taki stan rzeczy. Charakterystyczne, iŜ komunistyczne słuŜby
bezpieczeństwa właśnie w kościele upatrywały szczególnie niebezpiecznego przeciwnika „na
odcinku młodzieŜy”. W sprawozdaniach szefów WUBP z lat czterdziestych i pięćdziesiątych
natrafiamy ustawicznie na fragmenty dotyczące tropienia „wrogów” Polski Ludowej wśród
członków Sodalicji Mariańskiej, Caritasu akademickiego, związanych z kościołem innych
środowiskach akademickich, szkół prowadzonych przez zakony – dopóki takowe jeszcze istniały, Kółkach Ministrantów a nawet chórkach kościelnych. Niektórym nadawano dość zasadnicze znaczenia, jak np. w pogrzebie Prymasa Polski Augusta Hlonda czy procesjach z
udziałem Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego (liczna w nich obecność młodzieŜy była
uznawana przez komunistów za wystąpienie przeciwko Polsce Ludowej). Np. szef WUBP w
Warszawie w sprawozdaniu za grudzień 1949 r. z zaniepokojeniem informował Ministra
Bezpieczeństwa Publicznego: „Stwierdzono zwiększenie aktywności kleru na odcinku młodzieŜowym. Powstały nowe Koła Sodalicji Mariańskiej, śywego RóŜańca, Krucjaty Eucharystycznej. Przy Klasztorze Jezuitów powstał nowy chór kościelny i Apostolstwo Modlitwy,
skupiające dorosłą młodzieŜ”
45
. W jednym ze sprawozdań z połowy 1950 r. mjr Paszkowski
podawał: „W omawianym okresie [...] stwierdzono nadawanie charakteru paramilitarnego
niektórym kołom ministrantów, odbieranie musztry, zbiorowe słuchanie audycji Madrytu pod
kierownictwem księdza, oficjalne wystąpienie S[łuŜby] P[olsce] w procesji B[oŜego] Ciała,
nastawienie miejscowego radiowęzła na BBC w Ŝoliborskim obozie SP, dwukrotne zniszczenie portretu Tow[arzysza] Stalina [...] (sprawcy zostali ujęci dzięki temu, Ŝe po pierwszym
sygnale zorganizowano szybko sieć informacyjną na zagroŜonym terenie)”
46
.
Jako istotny przeciwnik wskazywane było przez resort takŜe harcerstwo, z którym
rozprawiono się, zresztą nie bez silnego oporu, czyniąc z ZHP kolejny element indoktrynacji i
wychowania w duchu komunistycznym
47
. Stąd właśnie moŜe wynikał tak liczny udział harce-

45
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 6 I 1949 r. za grudzień
1948 r., k. 87.
46
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 18 VII 1950 r. za czerwiec
1950 r., k. 91.
47
O skali wspomnianego oporu w szeregach ZHP przeciwko „zawłaszczaniu go” przez komunistów, świadczyć
mogą liczne dokumenty wytworzone przez WUBP w Warszawie, jak np. raport za styczeń 1949 r., w którym
szef tegoŜ urzędu stwierdzał: „PrzeobraŜenia dokonujące się w ZHP napotykają na silną niechęć średniego aktywu harcerskiego, wyraŜającą się w rozlicznych formach biernego i czynnego oporu i opuszczania tej organizacji. Na odprawie Hufca Mokotów większość druŜynowych występowała otwarcie w duchu reakcyjnoklerykalnym. Przy podpisywaniu deklaracji o dalszej pracy w ZHP dla dobra Polski Ludowej słowo „Ludowej”
zostało wymazane. [...] Bierny opór stosuje Komenda Chorągwi śeńskiej. Ze wszystkich terenów sygnalizują23
rzy w konspiracji antykomunistycznej – młodzieŜ wbrew oportunistycznej postawie „wymienionego” przez komunistów i zideologizowanego kierownictwa ZHP – trwała przy ideałach
leŜących u podstaw ruchu harcerskiego. Walka z harcerskimi elementami niepodległościowymi i niezaleŜnymi prowadzona była nie tylko przeciw młodzieŜowym organizacjom konspiracyjnym o profilu harcerskim, ale teŜ i w „zreformowanym” przez komunistów ZHP: „W
opracowaniu elementów b[yłego] reakcyjnego ZHP, które po większej części opuściły szeregi
harcerskie, natrafiono na zwarte grupy reakcyjne, którym polecono pozostanie w nowym ZHP
dla walki o zachowanie <chrześcijańskiego i patriotycznego ducha> w tej organizacji”
48
. Inne
sprawozdanie szefa WUBP mówiło wręcz o „zaciętej walce ideologicznej, jaka toczy się [w
ZHP – przyp. KK] pomiędzy zwolennikami nowego i starego porządku, nierzadko dochodzi
do czynnych demonstracji [...]”
49
, zaś kolejne podsumowywało, Ŝe „demokratyzacja ZHP
natrafia na duŜy opór”
50
.
Kolejny powód, który sprawiał, Ŝe młodzieŜ przyjmowała postawę negacji i oporu
wobec komunistycznego systemu władzy – i komunistycznego państwa w ogóle – jest jeszcze
bardziej skomplikowany. Do dziś wiele się mówi o szansach, jakie tzw. Polska Ludowa stwarzała swym obywatelom, takŜe i młodzieŜy, zwłaszcza ze środowisk uwaŜanych za społecznie
upośledzone. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe jednym, zwłaszcza oportunistom - dawała owe
szanse, innym zaś w planowy sposób przekreślała je. Badając akta poszczególnych Powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa napotykamy na przykłady nacisku ideologiczno i penetracji
policyjnej środowisk młodzieŜowych wręcz nie do zniesienia. Przykłady ingerencji policyjnej
w funkcjonowanie Ŝycia szkół bywają szokujące. Np. w jednej ze szkół średnich w Sokołowie
Podlaskim Komitet Powiatowy PPR zdecydował, Ŝe naleŜy metodami operacyjnymi – za po-
średnictwem nauczycielstwa pozostającego na usługach UB – „obciąć” tych uczniów, którzy
ośmielili się nie podpisać Sztokholmskiego Apelu Pokoju (puenta sprawy była zaskakująca –
poniewaŜ uczniowie owi byli zbyt dobrze przygotowani – nie „oblano” ich, a jedynie obniŜono im oceny)
51
. W tym samym powiecie, latem 1950 r., szef PUBP stwierdzał, Ŝe „Brak wła-

masowe opuszczanie stanowisk przez druŜynowych i nawet niektórych hufcowych. Z kolei raport za luty 1949 r.
odnotowywał: „PowaŜna sytuacja utrzymuje się na terenie ZHP, gdzie w dalszym ciągu trwa odpływ średniego
aktywu, rozwiązywanie się poszczególnych druŜyn a nawet hufców. śeńskie harcerstwo w niektórych dzielnicach faktycznie przestaje istnieć. B[yli] harcerze i harcerki utrzymują kontakty między sobą i dotychczasowym
kierownictwem, nadając im formę zebrań towarzyskich w mieszkaniach prywatnych”.
48
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 8 VII 1949 r. za czerwiec
1949 r., k. 74.
49
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 5 VIII 1949 r. za lipiec
1949 r., k. 79.
50
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 5 X 1949 r. za wrzesień
1949 r., k. 83.
51
T. Łabuszewski Działania represyjne UB wobec podziemia i społeczeństwa na terenie powiatu Sokołów Podlaski w latach 1945-1956, w: Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944-1956. Powiat Sokołów Podlaski. Materiały z 24
ściwego wpływu wykładowców na młodzieŜ moŜna określić chociaŜby tym, Ŝe połowa
uczniów z klasy 11-ej, która właśnie złoŜyła egzamin dojrzałości nie zostanie dopuszczona na
wyŜsze uczelnie jako element wrogi i niepewny”
52
. Sformułowanie to oznaczało, Ŝe połowa
najzdolniejszej młodzieŜy z tego powiatu miała przekreśloną moŜliwość kontynuowania nauki! Ci swego rodzaju „liszeńcy” (mieszkańcy państwa sowieckiego pozbawieni ze względów
politycznych i tak ograniczonych praw obywatelskich) mogli jedynie pozostać na gospodarstwach swych rodziców i pracować na roli, walcząc by nie „skolektywizowano” ich ojcowizny i naraŜając się tym samem na dalsze represje, lub wyjechać „za chlebem” i szukać pracy
na innym terenie, licząc, Ŝe gdzieś po drodze zgubią etykietę „wroga ustroju”. Rzecz jasna
tego rodzaju codzienna rzeczywistość musiała mieć wpływ na kształtowanie się jednoznacznie negatywnych nastrojów młodzieŜy wobec rzekomo „ludowego” państwa i jego aparatu
władzy.
Komunistyczny aparat represji w walce z młodzieŜą i jej konspiracją.
W pierwszych latach po tzw. wyzwoleniu (1944-1947) głównym przeciwnikiem zwalczanym przez komunistów było zbrojne podziemie niepodległościowe i istniejąca jeszcze
legalna opozycja polityczna. Komunistyczny aparat represji, początkowo słaby i niesamodzielny, nie był w stanie nawet tego etapu „utrwalania władzy ludowej” prowadzić bez
wsparcia organizacyjnego i „siłowego” okupacyjnych sowieckich słuŜb specjalnych i ich
formacji zbrojnych. Wspomniany etap walki, w istniejącej sytuacji geopolitycznej, musiał
zakończyć się poraŜką strony niepodległościowej i kosztował społeczeństwo kilkadziesiąt
tysięcy zabitych i zamordowanych oraz kilkaset tysięcy uwięzionych i represjonowanych w
inny sposób. W materiałach wytworzonych przez WUBP w Warszawie w latach 1945-1947
spotykamy stosunkowo niewiele informacji na temat konspiracji młodzieŜowej i jej zwalczania. Materiały te w ogóle poświęcały mało uwagi kwestii młodzieŜy. Resort miał w tym okresie, jak wspomniano, powaŜniejszych przeciwników, z którymi walka kosztowała go wiele
wysiłku. W raportach dotyczących róŜnorodnych obchodów mających miejsce na terenie
Warszawy w 1945 r., np. pierwszej rocznicy wybuchu Powstania warszawskiego, skupiał się
wyłącznie na elementach „propagandy akowskiej” – w ogóle nie odnotowując bardzo liczne-

sesji naukowej Represje i opór przeciw rządom komunistycznym w powiecie Sokołów Podlaski po 1944 r. Warszawa 2007, s. 126-127.
52
Ibidem. 25
go udziału młodzieŜy
53
. Sytuacja uległa diametralnej zmianie w końcu lat czterdziestych. W
tym bowiem czasie władze komunistyczne przeprowadziły główny atak na róŜnorodne przejawy Ŝycia społecznego niezaleŜnego od władzy komunistycznej, z którymi nie mogły rozprawić się wcześniej. Jego obiektem stał się przede wszystkim kościół katolicki i związane z
nim formy zorganizowania się wiernych, terenowy aparat samorządowy i administracyjny,
istniejące jeszcze organizacje i stowarzyszenia społeczne, nauczycielstwo i ujawnione niepodległościowe środowiska kombatanckie. TakŜe i młodzieŜ znalazła się w sferze intensywnego
zainteresowania Urzędu Bezpieczeństwa. W okresowych sprawozdaniach pojawił się wówczas osobny punkt, poświęcony sytuacji „na odcinku młodzieŜy”, ideologizowaniu jej w duchu komunistycznym i zwalczaniu zjawisk z punktu widzenia władzy panującej negatywnych.
W raporcie szefa WUBP w Warszawie za styczeń 1951 r. odnotowano, Ŝe „większość [...]
drobnych przejawów reakcyjności nosi znamiona wskazujące pochodzenie młodzieŜowe”
54
,
zaś w sprawozdaniu marzec kwiecień tegoŜ roku stwierdzono, Ŝe „zaostrzenie walki klasowej
widoczne jest szczególnie na odcinku młodzieŜowym”. W ogóle raporty WUBP z początku
lat pięćdziesiątych „upolityczniały” kaŜdy przejaw juŜ nie tylko realnego oporu, ale nawet
codziennych wypowiedzi, formułowanych przez środowiska młodzieŜowe. Np. w raporcie za
marzec 1952 r. znajdujemy sformułowanie następujące: „Nowe momenty zaobserwowano w
podziemiu młodzieŜowym, które oprócz wzmoŜonej dąŜności do organizowania się przeszło
do obecnie od abstrakcyjnego zastanawiania się nad tym co będzie” i „co robić” – do konkretnego przemyślenia sposobu owego zachowania się na wypadek wojny oraz rozpatruje
sposoby i moŜliwości dokonania aktów sabotaŜu i dywersji pod powaŜnym wpływem propagandy imperialistycznej. I tak np. grupa młodzieŜy z obiektu „Parowóz” [kryptonim rozpracowania obiektowego – KK] komentując zasłyszane audycje „Głosu Ameryki” postanawia na
wypadek wojny uciec z obiektu, kryć się przed poborem do wojska i wszelkimi siłami czynić
starania o przedostanie się do Amerykanów”
55
. Wydaje się, Ŝe z pojedynczych, wyizolowanych od siebie wypowiedzi, nie będących przecieŜ Ŝadnym „planem organizacyjnym”, w
WUBP starano się zbudować obraz rzekomych zamierzeń na duŜą skalę. Mimo, Ŝe zagroŜenie
dla reŜimu ze strony konspiracyjnych organizacji młodzieŜowych było w początku lat pięć-
dziesiątych dość iluzoryczne, resort eksponował je w sposób znaczący (bo teŜ był to – w
przeciwieństwie do „zagroŜenia nacjonalistycznego” wewnątrz partii – przeciwnik choć niezbyt groźny – ale jednak realny).

53
IPN BU 0255/350, Raport kierownika WUBP w Warszawie mjr Dominika z 2 VIII 1945 r. skierowany do
MBP, k. 75.
54
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę 20 II 1951 r. za styczeń 1951 r., k. 116.
55
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę z 19 IV 1952 r. za marzec 1952 r., k. 128. 26
W dokumentach WUBP z omawianego okresu odnotowywano wszystko, co łączyło
się młodym pokoleniem i jego aktywnością na róŜnorodnych płaszczyznach. W sprawozdaniach z końca lat czterdziestych i początku lat pięćdziesiątych czytamy między innymi o monitorowaniu przez bezpiekę udziału młodzieŜy w niezaleŜnych uroczystościach patriotycznych i religijnych. Jednym z takich dni były kolejne rocznice wybuchu Powstania Warszawskiego, w których – w przeciwieństwie do 1945 r., kiedy resort spodziewał się wystąpień
„akowskich”, starano się „zlokalizować” wszelkie przejawy aktywności młodzieŜy, nawet
działającej zupełnie legalnie: „Akcja podziemia [sic] zmierzała do nadania jak największego
rozmachu uroczystościom obchodu rocznicy powstania warszawskiego. Zanotowano bardzo
nieliczne napisy na ścianach: <Cześć bohaterom Powstania Warszawskiego, kilka wystąpień
nieoficjalnych na fabrykach za przerwaniem pracy w dniu 1 sierpnia, oraz przybycie druŜyn
harcerskich z innych województw (Łódź, Kielce, Szczecin), składających wieńce w imieniu b.
Ŝołnierzy AK obwodu ..... Pomimo tych wysiłków obchód wypadł blado. Udział ludności
Warszawy i napięcie o wiele mniejsze niŜ w latach ubiegłych. Ustalono numery druŜyn
harcerskich przybyłych na obchód i przekazano odnośnym województwom [podkreślenie
– KK]. Innych przejawów działalności nie zanotowano”
56
.
Okazją do tropienia wrogów ustroju było takŜe Święto Niepodległości: „Dzień 11 XI
[19]47 przebiegł w Warszawie spokojnie. W dniach poprzedzających zanotowano nieliczne
wypadki agitacji w szkołach za świętowaniem, następnie nieobecność niewielkiej garstki
uczni[ów] w szkołach średnich w samym dniu 11-go”
57
. W rok później odnotowywano udział
młodzieŜy w uroczystościach kościelnych na warszawskich cmentarzach w Dzień Zaduszny,
oceniając przy tym jednak, Ŝe była to: „nieudana próba przeobraŜenia Święta Zmarłych w
manifestację siły i solidarności b[yłej] AK z wojującym klerem”
58
. Tak zaś charakteryzowano
dzień BoŜego Ciała w 1950 r.: „Przebieg uroczystości BoŜego Ciała wskazuje na spadek
wpływów klerykalnych. Centralna uroczystość na Krak[owskim] Przedmieściu zgromadziła
około 10 tys[ięcy] uczestników (50 tys[ięcy] w 49 r.) w czym około 20% męŜczyzn i 10%
młodzieŜy, studentów około 200 osób. Wiele ołtarzy udekorowanych było barwami papieskimi, równieŜ w pochodzie niesiono biało-Ŝółte proporce z napisem <papieŜ nasz wódz – my
jego dzieci>”
59
. W czasach w których wodzem „całego postępowego świata” był Józef Stalin,

56
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 9 IX 1947 r. za okres 1-31
VIII 1947 r., k. 22.
57
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 10 XII 1947 r. za listopad
1947 r., k. 25.
58
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 4 XII 1948 r. za listopad
1948 r., k. 50.
59
AIPN BU, MBP, 383, Sprawozdanie szefa UBP na m. st. Warszawę za okres 1 VI-1 VII 1950 z 18 VII 1950
r., k. 91. 27
hasło takie musiało budzić zdenerwowanie „jego dzieci” z partii komunistycznej i resortu
bezpieczeństwa, tym bardziej iŜ pomimo szykan i represji spadających na uczestników – zjawiła się tam takŜe i młodzieŜ.
Rozrost konspiracji młodzieŜowej, charakterystyczny dla okresu po 1947 r., zauwaŜany był przez Urząd Bezpieczeństwa i odnotowywany w sprawozdaniach szefa WUBP: „Na
terenie Warszawy odczuwa się wzrost działalności reakcyjnej, która w omawianym okresie
wyraŜała się w: [...] zwiększonym pędzie do zakładania organizacji podziemnych na terenie
szkolnym (wszczęto rozpracowanie trzech nowych grup [...])”
60
. Jako dzieło młodzieŜowych
konspiratorów klasyfikowano teŜ zniszczenie w tym okresie pomnika Armii Sowieckiej na
cmentarzu na Bródnie
61
. Z kolei w meldunku za marzec 1948 r. szefa WUBP w Warszawie
zwraca uwagę coraz bardziej zwiększony obszar penetracji środowisk młodzieŜowych:
„Zwiększony ostatnio stan agentury młodzieŜowej pozwala na lepszą kontrolę tego odcinka.
Ujawniono wystąpienia antypaństwowe, profanację portretów [dostojników reŜimowych],
nawet posiadanie broni – w wyniku czego 6 uczni[ów] róŜnych szkół zostało na naszą interwencję usuniętych. Ponadto Wydział III zrealizował sprawę 7 uczni[ów] harcerzy o nieleg[alne posiadanie broni [...]”. [...] Zakończono dokumentację klubu młodzieŜowego YMCA,
gdzie legalnie uprawiano propagandę faszystowską [sic], w tej sprawie pisemny wniosek do
MBP o rozwiązanie wspomnianego klubu. Zakończono i wykorzystano oper[acyjnie] sprawę
nielegalnego obozu harcerskiego. Spośród kandydatów do SłuŜby Polsce na podstawie danych K-[artote]ki eliminowano 40. Obecnie Wydział V jest w trakcie przejmowania WyŜ-
szych Uczelni z Dep[artamentu] V [...]”
62
. Raporty okresowe szefa WUBP za kolejne okresy
sprawozdawcze podkreślały tendencję do tworzenia się konspiracji młodzieŜowej, jak np.
raport za styczeń 1949 r.: „Na odcinku młodzieŜowym obserwujemy w dalszym ciągu tworzenie się nielegalnych organizacji. W okresie sprawozdawczym wszczęto rozpracowanie
org[anizacji] pod nazwą „Polska Partia Monarchistyczna”, „MłodzieŜowe Siły Zbrojne”, nieokreślonej bliŜej wrogiej grupy na terenie gimnazjum O.O. Marianów oraz Grupy w Gimnazjum OdzieŜowym, która na zabawie w dn. 30 I [19]49 kolportowała ulotkę skierowaną przeciw ZMP”
63
. W podobnym duchu formułowane były kolejne raporty szefa WUBP w 1949 r
64
.

60
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 5 XI 1948 r. za październik
1948 r., k. 45.
61
Ibidem.
62
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 10 IV 1948 r. za marzec
1948 r., k. 33.
63
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 7 II 1949 r. za styczeń
1949 r., k. 67.
64
Np. w raporcie za luty 1949 r. mjr Paszkowski pisał: „PowaŜne zaniepokojenie budzi sytuacja na terenie szkół
średnich, gdzie z dnia na dzień powstają nowe nielegalne organizacje [podkreślenie KK]. Do istotniejszych 28
Przytaczane dokumenty tworzą obraz swego rodzaju eskalacji oporu środowisk młodzieŜowych, np. szef WUBP w Warszawie w sprawozdaniu za marzec 1952 r. formułował pogląd,
Ŝe: „PowaŜne nasilenie wrogiej działalności stwierdzono na odcinku młodzieŜowym [...]. O
nasileniu wrogiej działalności świadczą następujące fakty: w m[iesią]cu marcu zlikwidowano
3 grupy młodzieŜowe, jedną w wyniku agencyjnego rozpracowania. [...] Charakterystycznym
jest moment, Ŝe punkty w których znajduje się ulotki, mieszczą się często w pobliŜu szkół
[...]. Fakt ten jak i sposób wykonania oraz treść niektórych ulotek wskazują, Ŝe są one wykonywane przez nieujawnione dotychczas nielegalne grupy młodzieŜowe. [...] Stwierdzono
równieŜ nasilenie działalności elementów klerykalnych wśród młodzieŜy, szczególnie w
okresie rekolekcyjnym, np. około 90% młodzieŜy szkolnej z terenu śoliborza (poza szkołami
TPD) brało udział w rekolekcjach, przy czym w niektórych szkołach pełne 100%”
65
.
Policyjnej penetracji środowisk młodzieŜowych nadano w końcu lat czterdziestych
jednolite ramy organizacyjne, wyznaczane przez zalecenia zawarte w stosownych instrukcjach opracowanych w MBP. Określono teŜ w sformalizowany sposób, kogo władze komunistyczne uwaŜały za swego wroga „na odcinku młodzieŜowym”. Warto przytoczyć fragment
wewnętrznego opracowania MBP przeznaczonego dla pracowników operacyjnych UB pt.
Zwalczanie wrogiej działalności wśród młodzieŜy, określający „bazę wrogiej działalności”, do
której zostały zaliczone następujące kategorie młodzieŜy PRL:
1. „Dzieci kułaków i ich zauszników, względnie reakcjonistów (PSL-owców, BCHowców, AK-owców, aktywistów klerykalnych itp.), dorastających juŜ po wyzwoleniu.
2. MłodzieŜ wiejska naleŜąca do reakcyjnych ugrupowań chłopskich w czasie okupacji, a
więc do mikołajczykowskiego ROCH-u, Orki i BCH (specjalnych jakichś organizacji
młodzieŜowych tego typu w okresie okupacji nie było) a po wyzwoleniu do mikołajczykowskich „Wici”-„Siewu”.
3. Członkowie „Szarych Szeregów” i endeckiego Harcerstwa Polskiego.
4. Członkowie klerykalnych organizacji przykościelnych takich jak np. K[atolickie]
S[towarzyszenie] M[łodzieŜy] M[ęskiej] i K[atolickie] S[towarzyszenie] M[łodzieŜy]
ś[eńskiej], Sodalicja Mariańska, Kółka Ministrantów itp.

rozpracowań dołączono w m[iesią]cu sprawozdawczym grupę w gim[nazjum] im. Władysława IV (odgałęzienie
zlikwidowanej organuizacji MAK), grupę MPSZ (MłodzieŜowe Polskie Siły Zbrojne) na terenie Liceum Budowlanego na bazie b. koła młodzieŜy PSL, grupę organizowaną przez b. czł[onka] NSZ w gimn[azjum] TUR,
grupę gromadzącą broń w gimnazjum O.O. Marianów, grupę w gimn[azjum] spółdzielczym p[od] n[azwą] „Narodowy Front MłodzieŜy Polskiej”, związaną z grupą „Blok” w Gimnzajum Górskiego. Zlikwidowano grupę w
Gimnazjum Rejtana, występującą pod nazwą ZMP II, aresztując 4 uczni[ów] i nauczycielkę niemieckiego, inicjatorkę tejŜe organizacji. Grupa ta działając wg wskazań nauczycielki wydawała ulotki i gromadziła broń [sic]”.
65
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę z 19 IV 1952 r. za marzec 1952 r., k. 136. 29
5. Członkowie innych ugrupowań reakcyjnych, a na terenie przemysłowym prawicowe
elementy O[rganizacji] M[łodzieŜy] T[owarzystwa] U[niwersytetów]
R[obotniczych]”
66
.
Z przywołanego dokumentu wyraźnie widać, Ŝe sprawujący w Polsce władzę komuni-
ści uwaŜali za swych przeciwników ludzi, którzy przejawiali jakąkolwiek działalność na niwie społecznej - inną niŜ w organizacjach koncesjonowanych, o profilu komunistycznym. By
zostać uznanym za młodego „wroga” Polski Ludowej nie trzeba było zresztą wykazywać się
jakąkolwiek działalnością – wystarczyło mieć rodziców, którzy aktywność taką okazali, np.
walcząc w czasie okupacji w organizacjach niepodległościowych. Przytoczony dokument,
tworzony jak się wydaje, głównie pod kątem uderzenia w młodzieŜ wiejską w związku z planowaną kolektywizacją wsi polskiej, doprecyzowywał dlaczego właśnie młodzieŜ wiejska i
harcerska uznana została za głównych przeciwnika ustroju komunistycznego:
„Wyliczając [...] poszczególne grupy środowiskowe celowo umieściliśmy na pierwszym miejscu dzieci kułaków i ich zauszników. Element ten bowiem stanowi najbardziej
pewną oporę na młodzieŜowym odcinku wiejskim dla wszelkich poczynań wrogich, skierowanych przeciwko przebudowie wsi. MłodzieŜ kułacka nie tylko stanowi zaplecze dla band
[sic – grup partyzanckich] i szajek chuligańskich [sic] na wsi, ale stara się w odpowiedni sposób inspirować do wrogich wystąpień młodzieŜ średniacką, a nawet i biedniacką. Z młodzieŜą
kułacką łączą się dzieci aktywistów organizacji przykościelnych, członków rad parafialnych i
innych reakcjonistów, wychowane w atmosferze nienawiści do Polski Ludowej. Drugą grupę
środowiska [sic – środowiskową], którą szerzej omówimy [...] stanowią członkowie okupacyjnych organizacji harcerskich sanacyjnych „Szarych Szeregów” i endeckiego „Harcerstwa
Polskiego” – organizacji o załoŜeniach programowych i formach organizacyjnych obliczonych na mentalność dzieci i dorastającej młodzieŜy – ze zręcznie maskowaną burŜuazyjną
ideologią. [...] Wychowanie młodzieŜy w organizacji ZHP oparte było na wzorach angielskiego „skautingu” – gen. Baden Powella, który celowo wpajał w młodzieŜ angielską nacjonalizm, nienawiść do ludów kolonialnych i mas pracujących, ucząc i przygotowując młodzieŜ
do roli przyszłych kolonizatorów i ciemięŜycieli podbitych narodów oraz do roli szpiegów.
ZałoŜenia „Skautingu” były tak sformułowane, Ŝe na terenie innych krajów były teŜ nosicielami kosmopolityzmu. MłodzieŜ ZHP równieŜ wychowywano w duchu klerykalizmu, nacjonalizmu i szowinizmu narodowego, wpajając w nią nienawiść do mniejszości narodowych

66
Zwalczanie wrogiej działalności wśród młodzieŜy – wewnętrzna broszura instruktaŜowa opracowana przez
Departament Szkolenia MBP 15 lipca 1952 dla szkolenia referentów operacyjnych MBP, s. 5, zbiory autora. 30
zamieszkujących w Polsce, do śydów, Ukraińców, Białorusinów itp. Szczególnie mocno
wpajano w młodzieŜ harcerską nienawiść do ZSRR”
67
.
W procesie indoktrynacji i łamania oporu młodzieŜy przydatna okazała się niemal
całkowita wymiana składu osobowego nauczycielstwa, przeprowadzona na początku lat pięć-
dziesiątych. Usuwano ze szkół nauczycieli wykształconych w okresie dwudziestolecia Polski
niepodległej, zastępując ich członkami PZPR i organizacji koncesjonowanych, którzy w przeciwieństwie do swych poprzedników zazwyczaj mieli znacznie mniejsze skrupuły w realizowaniu zaleceń partii i bezpieki. W marcu 1948 r. w związku ze wzrostem ilości wystąpień z
bronią w ręku na terenie Warszawy (dziewięć incydentów), w których uczestniczyła młodzieŜ, WUBP postanowił wykorzystać nauczycielstwo do operacji „rozbrojeniowej”: „[...] na
terenie m.st. Warszawy znajduje się dość znaczna ilość broni nieujawnionej, powaŜna część
znajduje się w posiadaniu młodzieŜy szkół średnich. Ostatnio ujęta grupa uczni[ów] szkół
średnich siedmioosobowa, naleŜąca do ZHP-u, której zabrano 3 pistolety, 2 granaty i buteleczkę cyjanku potasu, która (według zeznań) naleŜy do ROAK-u, planowała napady i trucie
dla zdobycia pieniędzy [sic]. Stwierdzenie powyŜszych nasuwa nam następujący projekt –
celem jak najliczniejszego ujawnienia broni. – apel poprzez prasę i obwieszczenia o zdawanie
broni. Nacisk na dyrektorów szkół – by naciskali młodzieŜ”
68
.
Zasadnicze znaczenie w walce z „młodymi wrogami Polski Ludowej” miała jednak
rozbudowa agentury i wykorzystanie jej do działań operacyjnych „na odcinku młodzieŜowym”. Werbowano w tym celu osoby niepełnoletnie, mające dobre „wejścia” na poszczególne środowiska młodzieŜowe! Młodocianych agentów wykorzystywano zresztą takŜe i do rozpracowywania „dorosłych” struktur niepodległościowych – moŜna tu wspomnieć chociaŜby
sprawę TW „Małachowskiego”-„Michała”, tj. Czesław Białowąs, który w 1950 r. swą pracą
dla WUBP w Warszawie doprowadził do zlikwidowania dwóch patroli partyzanckich z oddziału kpt. Kazimierza Kamieńskiego „Huzara”
69
. Okazał się on najlepszym agentem, jakim
WUBP dysponował w rozgrywce operacyjnej prowadzonej przeciw temu oddziałowi. Nawiasem mówiąc, nie był on zresztą jedynym nieletnim agentem wykorzystanym w tym rozpracowaniu. Wykaz tajnych współpracowników WUBP w Warszawie z marca 1949 r. zawiera
charakterystyki, które dzisiejszego czytelnika muszą wręcz szokować, jak np. ta: dotycząca
TW PUBP w Garwolinie: „Informator <Mały>, uczeń drugiej klasy liceum w Irenie –

67
Ibidem, s. 5-6.
68
AIPN BU, MBP, 383, Sprawozdanie szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego za marzec 1948 r. z
10 IV 1948 r., k. 34.
69
K. Krajewski Działalność operacyjna Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie
przeciwko oddziałom kpt. Kazimierza Kamieńskiego „Huzara” w latach 1949-1950, w: Zwyczajny resort. Studia
o aparacie bezpieczeństwa 1944-1956, red. K. Krajewski i T. Łabuszewski, Warszawa 2005, s. 347-363. 31
czł[onek] ZHP, syn rzemieślnika, bezpartyjny, dość dobrze wyrobiony politycznie [...] przebywa we wrogim środowisku uczniów Kom[endy] Hufca ZHP, na spotkania przychodzi
punktualnie, informacje daje prawdziwe. Na podstawie jego meldunków zabrano broń i aresztowano uczniów gimnazjum. W.w ma pewne zdolności wrodzone po linii jako t[ajny]
i[nformator] organów bezp[ieczeństwa]. Pragnieniem jego – jak mówi – [jest] zostać pracownikiem kontrwywiadu”
70
. W przypadku organizacji „Jutrzenka” z Grójca, której aktywność
ograniczyła się do wysłania kilku anonimów do członków ZMP i sporządzenia kilku napisów
patriotycznych, naczelnik Wydziału IV Departamentu V MBP [!] zarządził werbunek jednego
z nieletnich figurantów – „naleŜy wymienionego zwerbować i nastawić pod tych uczni[ów],
których w rozmowie powinien wskazać aktywista ZMP – Łoskota Stanisław”
71
.
Głównymi narzędziami walki z konspiracja młodzieŜową pozostawały: penetracja
agenturalna i prowokacja, znacznie rzadziej przypadkowy donos, zwłaszcza spowodowany
nieprzestrzeganiem zasad konspiracji przez młodocianych uczestników ruchu niepodległo-
ściowego. Przyczyną dekonspiracji i „wsyp” większości młodzieŜowych grup konspiracyjnych była przede wszystkim praca agentury UB. Często była to agentura wewnętrzna, niekiedy funkcjonująca w organizacji juŜ od momentu jej powstania. Np. w przypadku wspomnianej juŜ GOAK z Pułtuska miejscowy PUBP od początku jej istnienia „monitorował” jej dzia-
łalność poprzez agenta o kryptonimie „WąŜ”, który „podawał, Ŝe byli członkowie PAK nie
zaprzestali swej działalności i ponownie noszą się z zamiarem utworzenia nielegalnego
związku”
72
. Po załoŜeniu rozpracowania operacyjnego o kryptonimie „Szpaki” resort zwerbował agenta spośród członków organizacji – o kryptonimie „Pokorny”, który wraz ze wspomnianym juŜ TW „WęŜem” wystawił bezpiece wszystkich swych kolegów. Co ciekawsze,
pomimo iŜ bezpieka wiedziała o istnieniu organizacji od samego początku, pozwalała na jej
rozbudowę i działalność przez półtora roku – jak gdyby załoŜeniem operacji było wystawienie jak największej ilości młodzieŜy na represje.
Organizacja określana jako „Zjednoczone Stronnictwo Narodowe”, istniejąca na terenie szkoły średniej w Ostrołęce, rozpracowywana była przez agentów o kryptonimach „Matus”, „Mucha”, „Obserwator” i „Gwiazda”. W swych wyjątkowo wrednych donosach koledzy
ostrołęckich konspiratorów przypisywali im dosłownie wszelkie „zło” na terenie szkoły, jak

70
K. Krajewski, J. Pawłowicz Agentura WUBP w Warszawie wykorzystywana w 1949 r. przeciwko podziemiu
niepodległościowemu - Stan agentury pracującej po linii Wydziału III WUBP w Warszawie oraz referentów III
PUBP, Warszawa 9 III 1949 r., w: „Aparat represji w Polsce Ludowej 1944-1989, nr 1/1/2004, s. 256.
71
AIPN BU 0255/307, Teczka kontrolna agenturalnego rozpracowania nielegalnej organizacji „Jutrzenka”,
Notatka słuŜbowa dotycząca nielegalnej organizacji „Jutrzenka”, k. 15.
72
AIPN BU 0180/47 t. 1, Charakterystyka organizacji młodzieŜowej Grupa Operacyjna Armii Krajowej z Pułtuska, k. 5. 32
np. wspomniany TW „Gwiazda” – zapewne ZMP-owiec: „Gimnazjum słabo w tym roku
przygotowało się do 1-go maja. Gazetki prawie nie zostały zmienione, hasła nie odzwierciedlały rewolucyjnej tradycji i nie były powiązane z dąŜeniami święta. ZMP nie zatroszczyło
się zupełnie o odpowiednią dekorację szkoły, która była przybrana tylko w biało-czerwone
sztandary. [...] Szkoła wypadła równieŜ słabo i na pochodzie. Dziewczynki z 11-tej klasy pedagogicznej odmówiły wzięcia na pochód czerwonych szturmówek, nie wznosiły okrzyków,
jak równieŜ odmówiły śpiewu w czasie pochodu [...]. RównieŜ dziewczęta klas młodszych nie
miały odświętnego wyglądu, czerwone krawaty pochowały głęboko, zupełnie nie śpiewały
pieśni, nie pokazywały radości”
73
. Te i inne doniesienia przypisywały „winę” za postawę ogó-
łu młodzieŜy konkretnym kolegom, na których skupiła się uwaga donosicieli. Zalecenia oficerów prowadzących dla agentów rozpoczynały się od stwierdzenia: „Zacieśnić bardziej kole-
Ŝeńskie stosunki z ...”.
W przypadku „Batalionów Szkolnych” z śyrardowa moŜna sądzić, iŜ agentura uczestniczyła wręcz w powołaniu do Ŝycia tej organizacji (mianowicie jeden z uczniów Ŝyrardowskiego gimnazjum otrzymał w lipcu 1945 r. od znanego sobie byłego konspiratora, jakoby
akowca, „rozkaz” załoŜenia konspiracji w miejscowej szkole; wszystko to działo się w momencie demobilizacji podziemia poakowskiego i Ŝaden powaŜny akowiec nie mógłby wydać
tak bezsensownego rozkazu).
W kilkunastoosobowym „Klubie Wykolejeńców” WUBP w Warszawie dysponował
aŜ trzema tajnymi współpracownikami. W tych warunkach organizacja ta, choć złoŜona z
ideowej młodzieŜy nawiązującej do wzorów harcerskich i snującej powaŜne plany działalno-
ści – włącznie z wystąpieniami zbrojnymi o charakterze dywersyjnym – nie miała najmniejszych szans w konfrontacji z bezpieką.
Resort wykazywał w walce z konspiracją młodzieŜową niezwykłą zaciętość i konsekwencję. Banalne sprawy ręcznie robionych ulotek czy anonimów wysyłanych do lokalnych
działaczy komunistycznych – urastały do rangi powaŜnych rozpracowań operacyjnych, anga-
Ŝujących całkiem pokaźne siły UB-SB. Sprawa czteroosobowej organizacji z śyrardowa występującej w latach 1951-1952 pod nazwą „Okręgowa Komenda Armii Krajowej – Orzeł Bia-
ły” prowadzona była przez PUBP w Grodzisku Mazowieckim we współdziałaniu z Informacją Wojskową (ta ostatnia uŜyczyła bezpiece swego agenta pracującego dla Wydziału Informacji 7 pułku KBW). Pomimo iŜ szkodliwość grupy była dla reŜimu znikoma – konspiratorzy
zakupili małą dziecięcą drukarenkę przy pomocy której wyprodukowali około 50 ulotek –

73
AIPN BU 0255/133, Materiały kontrolne sprawy operacyjnego rozpracowania krypt. „Osy” dotyczącego
nielegalnej organizacji młodzieŜowej z powiatu Ostrołęka, doniesienie agencyjne TW „Gniazdo” z 1 V 1951 r.,33
pozwolono im działać przez prawie rok czasu, jak gdyby licząc, Ŝe da się ich sprowokować do
powaŜniejszych wystąpień. Gdy tak się nie stało, aresztowano ich i wymierzono zupełnie nieproporcjonalne do czynów wyroki (od pięciu do ośmiu lat więzienia)
74
.
Szczególne problemy badawcze wiąŜą się więc z odróŜnianiem autentycznej działalności niepodległościowej od działań prowokacyjnych, kreowanych metodami operacyjnymi
przez UB. Jest to problem tym trudniejszy do rozwikłania, iŜ często inicjatywy autentyczne
były rozpracowywane i penetrowane przez UB. Czasami nieduŜe środowisko, które zaczynało
funkcjonować jako autentyczna grupa – np. samokształceniowa i formacyjna, po podesłaniu
„wnutruiennika” - „kreta”, przybierało charakter organizacji zbrojnej, stawiającej sobie za cel
walkę oręŜną. Tyle tylko, Ŝe jej nowe cele były wynikiem prowokacji. Przykładem moŜe być
grupa konspiracyjna z gimnazjum w Sterdyni powstała w 1949 r., określana jako „Siatkówka
Huzara”
75
. Po przeanalizowaniu wszystkich okoliczności moŜna sądzić, Ŝe organizacja ta
istotnie powstała spontanicznie jako lokalna inicjatywa o charakterze formacyjnym i samokształceniowym. Po ukształtowaniu się - stawiała sobie za cel wspieranie patroli bojowych
ppor. „Brzaska” i struktur Obwodu „Jezioro”, zdobywanie broni i środków do działania, a
takŜe propagandowe oddziaływanie na społeczeństwo powiatu. Jednak zadania o charakterze
„militarnym” wyznaczyła sobie dopiero po skontaktowaniu się z nią konspiratora podającego
się za przedstawiciela komendanta poakowskiego Obwodu „Jezioro”. Wspomniany „konspirator” okazał się agentem UB. Wręczył on liderowi organizacji dwie sztuki broni krótkiej oraz
zachęcał do wykonywania akcji dywersyjnych. W tej sytuacji moŜna podejrzewać, iŜ pewne
formy działalności grupy sterdyńskiej młodzieŜy były wynikiem prowokacyjnej inspiracji
resortu bezpieczeństwa. Jej działania zbrojne na ogół nie przynosiły sukcesów, co nie jest
dziwne – zwaŜywszy stopień rozpracowania „Siatkówki” przez UB. Warto dodać, Ŝe ciekawą
formą działania sterdyńskich konspiratorów była opieka nad grobami poległych partyzantów
z oddziału „Młota” (resort przewrotnie ocenił później, iŜ członkowie „Siatkówki” w ten sposób „manifestowali swą działalność i podkreślali zbrodnicze zamiary”
76
. Do rozpracowania
„Siatkówki Huzara” PUBP w Sokołowie Podlaskim, oznaczonego kryptonimem „Romantycy”, uŜył 13 tajnych współpracowników. ZwaŜywszy, Ŝe organizacja liczyła 15 osób, moŜna
przyjąć, Ŝe „obstawiono ją” bardzo dokładnie. Wszyscy konspiratorzy zostali aresztowani, a

k. 17.
74
IPN BU 0180/36 t. 1, Opracowanie [...] dotyczące grupy czterech osób działającej w nielegalnej organizacji
pod nazwą „Okręgowa Komenda Armii Krajowej – Orzeł Biały”, k. 2-4.
75
AIPN 0151/4 t. 2, Opracowanie materiałów archiwalnych dotyczących nielegalnej organizacji młodzieŜowej
NZW krypt. „Siatkówka” o zabarwieniu endeckim [sic] kierowanej przez Edwarda Kalinowskiego ps. „Kordian” działającej w latach 1949-1950 na terenie powiatu Sokołów Podlaski, k. 1-8.
76
Op. cit., k. 5. 34
WSR w Warszawie skazał jedenastu spośród nich oraz sześć osób uznanych za współpracowników „Siatkówki” na wyroki od dwunastu do dwóch lat więzienia.
TakŜe historia innej organizacji konspiracyjnej z powiatu sokołowskiego, działającej
w latach 1945-1946 w gimnazjum Ojców Salezjanów w Sokołowie Podlaskim, wiąŜe się ze
zdradą i prowokacją. JuŜ sama dziwaczna nazwa, pod jaką „zaszufladkowało” ja UB, wydaje
się przypadkowa i wręcz podejrzana – jakiŜ bowiem niepodległościowy konspirator uŜyłby
wobec swej organizacji absurdalnej nazwy „Czarne Oczy”? Grupa miała liczyć co najmniej
kilkunastu uczestników, przynajmniej tylu zdemaskowało UB. ZwaŜywszy na okoliczność, iŜ
niektórzy uczestnicy organizacji mieli brać udział w akcjach zbrojnych ośrodka nr 3 poakowskiego Obwodu Sokołów Podlaski, wydaje się, iŜ było to po prostu skupisko członków tej
struktury konspiracyjnej, którzy podjęli naukę w szkole średniej. W czerwcu 1946 r. w wyniku donosu agenta UB o kryptonimie „Leszczyna” aresztowany został jeden z członków organizacji. Został on zwerbowany jako agent wewnętrzny i uŜyty do dalszego rozpracowania
kolegów
77
. W efekcie w lecie 1946 r. organizacja została rozbita.
Przedstawione przeze mnie zestawienie młodzieŜowych organizacji konspiracyjnych
(zob. zał 1) pomija w zasadzie organizacje powstałe w wyniku ewidentnych prowokacji resortu bezpieczeństwa lub były wykreowane w wyniku skrajnie raŜącej nadinterpretacji poczynionej przez pracowników UB. W zestawieniu pozostawione zostały jedynie te, co do któ-
rych – pomimo podejrzenia co do prowokacji, nie jesteśmy dziś w stanie jednoznacznie ich
sklasyfikować; zaś wiadomo iŜ ich uczestnicy trwali w przeświadczeniu Ŝe naleŜą do „prawdziwej” organizacji konspiracyjnej. Przykładem „organizacji” pominiętych przeze mnie moŜe
być chociaŜby sprawa z połowy lat pięćdziesiątych dotycząca grupy dzieci bawiących na praskich podwórkach pistoletami na wodę, które określone zostały przez resort jako „Młodzie-
Ŝowa Armia Krajowa”, oskarŜone o zamiar napełnienia tych pistoletów kwasem i dokonywania przy ich pomocy zamachów na milicjantów! W innym przypadku pominąłem rzekomą
młodzieŜową organizację konspiracyjną, która od chwili zawiązania się była prowokacją – co
przyznał nawet sam szef WUBP w Warszawie w swym sprawozdaniu: „2 stycznia [1948]
zrealizowano sprawę „Trutnie”, aresztując czterech studentów UW czł[onków] AZWM,
b[yłych] czł[onków] nieleg[alnej] org[anizacji], którzy na terenie Uniwersytetu Warszawskiego wydawali prowokacyjne ulotki i wysyłali listy z pogróŜkami do działaczy lewicowych i
profesorów. W sprawie był agent, który był inspiratorem całej roboty. Zostali aresztowani
wszyscy razem z agentem. Jak się w śledztwie okazało, to cała grupa o doniesieniach agenta

77
Warka
Posty: 1570
Rejestracja: 16 paź 2010, 03:38

Re: Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na terenie wojewód

Post autor: Warka »

D. CAW, 1580/75/269, obecnie AIPN, Meldunek zwiadowczy zastępcy dowódcy WBW woj. warszawskiego,
mjr Łucewicza, 1 VII 1946 r., k. 19. 35
wiedziała, a doniesienia wspólnie dla nas pisali”
78
. Pominąłem teŜ „Polską Partię Faszystowską”, której historia łączy w sobie elementy prowokacji i nadinterpretacji w sposób wręcz
groteskowy. Aresztowanym czterem młodym pracownikom Fabryki Cukrów i Czekolady im.
„22 Lipca” w Warszawie postawiono zarzuty zupełnie fantastyczne – tak dalece, Ŝe nawet
resortowi redaktorzy Informatora o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach
zbrojnych z niejakim wahaniem odnotowali: „Miała to być organizacja typu terrorystycznego”. OskarŜono ich mianowicie o planowanie opanowania kierownictwa fabryki, zamiar wysadzenia pomnika F. DzierŜyńskiego, zamiar zawalenia tunelu Trasy W-Z i głoszenie nacjonalistycznych haseł. Członkowie PPF mieli teŜ jakoby zamiar „odbudować wielką Polskę –
od Bałtyku do Morza Czarnego”
79
.
Kolejnym problemem z którym musi się uporać czytelnik akt bezpieki i komunistycznego wymiaru sprawiedliwości jest tworzenie przez resortowych śledczych i sędziów bytów i
pojęć zupełnie nierealnych. Np. w przypadku wspomnianego juŜ „Klubu Wykolejeńców”, ze
względu na społeczne pochodzenie jego uczestników – m.in. synów przedstawicieli dawnej
inteligencji, oficerów WP i AK, rzemieślników – w śledztwie postanowiono przypisać im
zamiary odpowiadające propagandowym załoŜeniom komunistów w walce z elementem „klasowo obcym”. Mianowicie oskarŜono ich nie tylko o planowanie działań dywersyjnych i akcje propagandowe, co odpowiadało rzeczywistości, ale o absurdalny zamiar demoralizowania
„zdrowej” młodzieŜy – poprzez funkcjonowanie wyodrębnionych „sekcji pijaków, rozpustników” – itp
80
. W rzeczywistości organizacja gromadziła młodzieŜ ideową, nawiązującą do
wzorów harcerskich – a jedynym powodem określenia grupy jako „Klubu Wykolejeńców” –
była wyraŜona przez jej liderów świadomość nieprzystosowania do Ŝycia w realiach państwa
komunistycznego, swego rodzaju „wykolejenie się” z obowiązujących trybów. Sprawa rozpracowania „Klubu Wykolejeńców” przez resort była „szyta” tak „grubymi nićmi” i nosiła
znamiona prowokacji i nadinterpretacji, Ŝe mimo iŜ aresztowanym konspiratorom przygotowywano proces pokazowy, musiano z niego zrezygnować, gdyŜ mógłby on zdekonspirować
szczegóły pracy operacyjnej i wzbudzić wątpliwości opinii publicznej (w efekcie członkowie
„Klubu Wykolejeńców” mieli „zwykły” proces – z zaleconą obecnością widowni złoŜonej z
członków ZMP, zakończony „zwykłymi” wyrokami – od dziesięciu do dwóch lat więzie-

78
AIPN BU, MBP, 383, Raport szefa UBP na m. st. Warszawę mjr Paszkowskiego z 10 I 1948 r. za grudzień
1947 r., k. 62.
79
Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944-1956, opracowany w 1964 r. przez Biuro „C” jako wydawnictwo wewnętrzne, Lublin 1993, s.
176. Przytaczane juŜ zestawienie organizacji antypaństwowych działających na terenie Warszawy w latach
1944-1960 sporządzone w KS MO w ogóle pomija ten dziwny twór.
80
AIPN BU 0190/79, Charakterystyka nr 79 nielegalnej organizacji młodzieŜowej p.n. „Klub Wykolejeńców”,
k. 1-2. 36
nia)
81
. Jeśli jednak po latach historyk - peerelista sięgnie po akta ich sprawy i ograniczy się do
suchego zapisu dokumentów wytworzonych przez UB oraz sądu – moŜe wyrobić sobie obraz
całkowicie przekłamany.
W powyŜszym szkicu skupiłem się, zgodnie z przyjętym załoŜeniem, na próbie scharakteryzowania konspiracji młodzieŜowej pierwszej dekady rządów komunistycznych. NaleŜy
jednak zamknąć go krótką uwagą o dalszych losach młodych uczestników owych działań niepodległościowych. Wszystkie organizacje o których była tu mowa, poza kilkoma ujawnionymi w amnestii 1947 r., zostały „rozpracowane” przez UB, a ich członkowie – aresztowani.
Przeszli przez cięŜkie śledztwa i w znacznej części skazani zostali na karę pozbawienia wolności. Niektórych, wywodzących się ze starszej grupy wiekowej, skazywano na karę śmierci.
W latach 1950-1955 liczba młodocianych więźniów, karnych i śledczych, wahała się w granicach od mniej więcej 11 tysięcy do 16 tysięcy osób
82
. W 1950 r. więźniowie młodociani stanowili 11% ogółu odbywających karę więzienia
83
. Miejscem ich odosobnienia były, oprócz
więzienia dla młodocianych w Jaworznie (funkcjonującego od 1951 r.), ośrodki więzienne w
Iławie, Sośnicy, Wesołej i Bojanowie (to ostatnie dla młodocianych kobiet). Wcześniej odbywali wyroki w „zwykłych” więzieniach karnych. W latach 1951-1955 w Jaworznie podlegało pozbawieniu wolności od 1814 do 2385 młodocianych więźniów politycznych
84
. Po
1956 r. zostali oni pozwalniani z więzień i obozów, co nie znaczy, Ŝe władze PRL o nich zapomniały. Do końca istnienia reŜimu komunistycznego byli traktowani jako potencjalni przeciwnicy systemu i zagroŜenie dla władz. SłuŜba Bezpieczeństwa monitorowała ich losy – doprawdy trudno w to uwierzyć, ale jeszcze w latach osiemdziesiątych prowadzono ich ewidencję, ustalając miejsca pracy i zamieszkania. Jeśli więc jakiś historyk po przeanalizowaniu
programów i działań młodzieŜowych organizacji niepodległościowych z okresu pierwszego
dziesięciolecia „Polski Ludowej” doszedłby do pochopnego wniosku, Ŝe istnienie tych struktur było epizodem pozbawionym większego znaczenia, warto mu przypomnieć, iŜ komunistyczne władze PRL miały na ten temat zupełnie inne zdanie.
Zał. 1
Niepodległościowe konspiracyjne organizacje młodzieŜowe w Warszawie i na Mazowszu
w latach 1945-1956

81
Op. cit. s. 4.
82
K. Szwagrzyk Jaworzno. Historia więzienia dla młodocianych więźniów politycznych 1951-1955, Warszawa
1999, s. 29.
83
Ibidem. 37
lp Nazwa Teren
działania
liczebność okres
działalności
Charakter, przywódcy
1 „Armia Krajowa”
Sochaczew 6 1945-1946 Uczniowska – szkolna.
Przywódca: Lucyna
Winnicka „Grom”.
2 „Armia Krajowa”
Pułtusk 3 1950-1952 Uczniowska;. Przywódca: Eugeniusz Bielik.
3 „Armia Młodych
Ostrołęka 6 1947-1948 Uczniowska. Przywódca: Alfred Markowski.
4 „Armia Oporu”
Mińsk Mazowiecki 10 1946 Uczniowska. Przywódca: Wiesław Raczński.
Gromadziła broń i jakoby miała zamiar podejmować działania dywersyjne.
5 „Bataliony
Szkolne”
śyrardów 14 1945-1946 Uczniowska, skupiała
uczniów gimnazjum w
śyrardowie, stawiała
sobie takŜe cele wywiadowczo-wojskowe.
Przywódca: Stefan Zieliński. W sprawie wydaje się występować element prowokacji.
6 „Biały Orzeł” śyrardów 4 1951-1952 Bez określonego charakteru, przywódca: Jerzy
Helbich „Jaskół”.
7 „Czarne
Oczy”
Sokołów Podlaski 20 1946 Skupiała uczniów gimnazjum księŜy salezjanów w Sokołowir Podlaskim. Organizatorzy:
Eustachy Czuma „Kuna” (syn Ŝołnierza AK) i
Marian Tepli „Harcerz”
(z-ca). Stawiała sobie za
cel działalność propagandową i dywersyjną
(gromadziła broń i rzekomo miała dokonywać
akcji zbrojnych).
8 „Czarny As” Wołomin 7 1952 Uczniowska, brak bliŜ-
szych danych o programie. Przywódca: Jerzy
Jastrzębski.
9 „Dzieci Ziemi Płockiej”
Płock 15 1953-1954 Uczniowska o charakterze propagandowym.
Skupiała uczniów gim-

84
Op. cit, s. 31. 38
nazjum im. Małachowskiego w Płocku. Jej
członkowie usiłowali teŜ
zdobyć broń. Przywódca: Wojciech M.
Rydzewski.
10 „Drzazga” Warszawa 9 1951-1952 Formacyjna, samokształceniowa, jej
członkowie szkolili się
teŜ pod względem wojskowym, przywódca:
Bogdan Skaradziński
„Szczerbiec – Józef”.
11 „Garstka” Warszawa 6 1949
(5 miesięcy)
Bez określonego charakteru (napisy na murach,
zamiar podjęcia działań
zbrojnych), przywódca:
Tadeusz Hardziejewicz
„Ryś”
12 „Grupa
<Krzysztof>”
(„Związek
MlodzieŜy
Polskiej”
pow. Błonie i Łowicz 60 1945-1947 Harcerska, stawiała sobie cele wojskowe (pozostałość harcerskich
struktur w ramach AK).
W 1945 r. z powodzeniem wykonywała akcje
zbrojne z zakresu samoobrony. Dowódca: Janusz Zabłocki „Krzysztof”. Ujawniła się w
1947 r.
13 „Grupa Operacyjna Armii
Krajowej”
Pułtusk 20 1947-1948 Działalność propagandowa i formacyjna,
gromadzenie broni,
przywódcy: Zdzisław
Puchalski, Artur Maciejewski, Zbigniew Niszczuk i Apolinary Matuszewski.
14 „Grupa Terrorystyczno –
Dywersyjna
<Mściciel>”
Warszawa 6 1949
(5 miesięcy)
Bez programu - miała
jakoby kolportować
ulotki antykomunistyczne, zajmować się propagandą i posiadać broń.
Przywódca: Janusz Boł-
tuć.
15 „Harcerska
Organizacja
Propagandowa przy
NSZ”
Ostrów Mazowiecka 15 1948 Harcerska, uczniowska,
formacyjno – propagandowa (poza nawiązaniem w nazwie – nie
miała nic wspólnego z
NSZ); przywódca: Józef 39
Karpiński „Ewaryst”
16 „Harcerska
Zbrojna
SłuŜba Ojczyźnie”
(HZSO)
Warszawa i częściowo
Sokołów Podlaski
20 1951-1952 Nominalnie harcerska,
nie miała sprecyzowanych celów działalności
i nie przejawiała konkretnej aktywności, grupa sokołowska zgromadziła kilka sztuk broni.
Przywódcy: Zbigniew
Ruszkowski „Wicher”
(Warszawa), Wacław
Sobkowski (Sokołów).
17 „Harcerski
Ruch Oporu”
Warszawa 21 1948-1956 Organizacja o celach i
zadaniach harcerskich –
formacyjnych i samokształceniowych
18 „Harcerstwo
Polskie”
(„Hufce Polskie”)
Warszawa i woj. warszawskie
60 1944-1947 Organizacja była kontynuacją „Harcerstwa Polskiego” z lat okupacji
niemieckiej, stawiała
sobie zadania i cele
głównie formacyjne.
19 „Harcerze
Armii Krajowej”
Warszawa 40 1945-1947 Harcerska, formacyjna,
szkoleniowopropagandowa, dysponowała kilkoma sztukami broni, przy pomocy
której wykonano dwie
akcje ekspropriacyjne;
przywódca: Wojciech
Barański „Wicher”
20 „Jutrzenka” Grójec kilku
85
1951-1952 Uczniowska, aktywność
ograniczała się do napisania kilku anonimów
do aktywistów ZMP i
nauczycieli oraz niszczenia gazetek TPPR.
21 „Klub Wykolejeńców”
Warszawa około 20 1949-1951 Propagandowodywersyjna, sporządzała
i kolportowała ulotki,
gromadziła broń i planowała akcje, przywódca: Bogdan Głuchowski
22 „Koło Zbrojnych Harcerzy”
Warszawa 4 1952-1953 Harcerska, cele formacyjne, przywódca: Jan
Sobkowski.
23 „Konspiracyjna DruŜyBłonie 10 1945 Harcerska, cele formacyjne

85
Jako umowną liczebność dla organizacji, na temat stanu osobowego których tyle tylko udało mi się ustalić Ŝe
skupiły „kilka” osób, przyjmuję pięć osób jako liczebność przeciętną. 40
na ZHP”
24 Kunigowskiego grupa
Warszawa 5 1950
(3 miesiące)
Przywódca: Mirosław
Kunikowski. Trudno tu
mówić o organizacji,
była to grupka, której
uczestnicy planowali
uprowadzić samolot
PLL „Lot” i w ten sposób uciec za granicę.
25 Kwieka grupa
Warszawa 9 1951 Przywódca: Zdzisław
Kwiek. Trudno tu mó-
wić o organizacji, była
to grupka 9 osób, które
planowały uprowadzić
samolot PLL „Lot” i w
ten sposób uciec za granicę.
26 Mirgosa grupa
śyrardów 4 1953 Przywódca: Tadeusz
Mirgos. Jakoby gromadziła materiały wybuchowe i broń (kilka noŜy
i bagnetów) z zamiarem
prowadzenia działalno-
ści dywersyjnej. Jej
członków oskarŜono o
kilka aktów dywersji,
głównie w obrębie
obiektów PKP. Być mo-
Ŝe w śledztwie „wrobiono” oskarŜonych w róŜ-
ne przypadkowe wypadki, w grę wchodzi teŜ
element prowokacji.
27 „Młoda Armia Krajowa
– <Burza>”.
Warszawa (Targówek) 8 1950-1951 Przywódca: Wacław
Myszkowski „Stasiek”.
Rekrutowała się z Koła
Ministrantów Parafii
Chrystusa Króla na Pradze. Nastawiona na
działalność formacyjną.
28 „Młoda
Gwardia”
Karczew i Celestynów
pow. Otwock
4 1952 Stawiała sobie cele propagandowe i dywersyjne
(jedyny akt dywersji –
podpalenie szkoły w
Celestynowie)
29 „Młoda
Gwardia
Przeciwko
Komunizmowi”
(MGPK).
Warszawa 14 1949-1950 Bez określonego charakteru. Przywódca: Bogdan Rymkiewicz „Zjawa”. Przywódca i z-ca
zostali skazani przez Sąd
dla Nieletnich na pobyt 41
w Domu Poprawczym,
po wyjściu na wolność
ponownie załoŜyli organizację konspiracyjną
(MłodzieŜowa Organizacja Antykomunistyczna – MOA).
30 „Młoda
Gwardia
Przeciwko
Komunizmowi”
(MGPK)
Warszawa 7 1950
(6 miesięcy)
Bez programu wydaje
się, Ŝe nie przejawiała
Ŝadnej praktycznej dzia-
łalności. Przywódca:
Stefan Sękielewski „Zieliński Zbigniew”
31 „MłodzieŜowy Ruch
Oporu”
(MRO)
Warszawa i Grodzisk
Mazowiecki
18 1946-1948 Harcerska, stawiała sobie za cel pracę formacyjna, a w perspektywie
takŜe propagandową i
zbrojną (miano przystą-
pić do gromadzenia i
zdobywania broni).
Przywódca: Jan Szymański „Roch”, „Parasol”
32 „MłodzieŜ
Armii Krajowej”
(MAK)
Warszawa 12 1947-1948 Przywódca: Jerzy
Strzałkowski „Romań-
ski”. Nie rozwinęła
praktycznej działalności.
W ramach organizacji
utworzono „sekcję
szturmową” w celu
szkolenia w posługiwaniu się bronią i przygotowanie się do wystą-
pień zbrojnych – co nie
wyszło poza zamiar.
33 „MłodzieŜowa Armia
Krajowa”
(MAK)
Wołomin 11 1950 Brak danych o programie. Przywódca: Wiesław Kwiecień „Pantera”.
34 „MłodzieŜowa Organizacja Antykomunistyczna”
(MOA)
Warszawa kilkunastu
86
1952-1953 Przywódca Zbigniew
Wąsowicz „Tomek”,
„Zawada”, zwolniony z
Zakładu Poprawczego,
w którym uwięziono go
za udział w organizacji
„Młoda Gwardia Przeciwko Komunizmowi”.

86
Jako umowną liczebność dla organizacji, na temat stanu osobowego których tyle tylko udało mi się ustalić Ŝe
skupiły „kilkanaście” osób, przyjmuję piętnaście osób jako liczebność przeciętną. 42
Członkom organizacji
postawiono zarzut „zorganizowania bandy
zbrojnej” – tj. zamiar
dołączenia do partyzantki Aresztowano 11
członków. Sprawa ma
znamiona prowokacji
UBP.
35 „MłodzieŜowa Tajna
Organizacja
Podziemna”
(MTOP)
Wołomin 7 1954-1955 Przywódcy: Jan Zachaj,
następnie – Mieczysław
Wojtyna. Stawiała sobie
jakoby cele propagandowe i dywersyjne, rzekomo planowała rozkrę-
canie torów i napad na
posterunek MO. Zarzuty
te mogą wskazywać na
prowokacyjny charakter
sprawy.
36 „MłodzieŜowy Ruch
Oporu”
Warszawa i woj. warszawskie
20 1950-1952 Przywódca: Włodzimierz Tumankiewicz vel
Włodzimierz Jutrzenka
vel Włodzimierz Wasiewicz vel Zygmunt
Góra. Zarzucano jej
utrzymywanie kontaktów z ambasadą USA,
skąd otrzymywała biuletyny informacyjne (legalne!), które potem
„rozpowszechniała”, a
takŜe planowanie napadów na funkcjonariuszy
MO i rabunkowych.
Sprawa wydaje się być
prowokacją (organizację
pomija wykaz sporzą-
dzony w KS MO w
Warszawie).
37 „MłodzieŜowy Ruch
Oporu”
Pruszków 8 1950-1952 Przywódcą był Stefan
Krawczyński „Ryś”.
Brak informacji o programie i celach.
38 „MłodzieŜowy Ruch
Oporu – Komitet Wyzwoleńczy”
(MRO –
KW).
Grodzisk Mazowiecki 17 Przywódca: Włodzimierz Rubach (członek
Szarych Szeregów z lat
okupacji niemieckiej).
Odwołująca się do
wzorców harcerskich,
nastawiona na działal-43
ność propagandową, a w
perspektywie takŜe dywersyjną. Sporządziła i
rozrzuciła ulotki antykomunistyczne, a 24 IX
1949 przecięła sowiecką
linię telegraficzną wojskową w OŜarowie.
39 „Mściciele” Ostrołęka 8 1953 Uczniowska, brak danych o programie.
Przywódca: Janusz
Stankiewicz.
40 „Narodowe
Siły Zbrojne”
Węgrów 12 1948-1949 Organizator: Zdzisław
Lipka „Lampart”. Skupiała uczniów szkół z
Węgrowa. W rzeczywistości nie miała nic
wspólnego z NSZ, prócz
nawiązania przez młodzieŜ do tradycji tej organizacji.
41 „NSZ -
szkolne koło”
Warszawa 3 III 1952 –
VI 1953
Przywódca: Jerzy Kamiński. Skupiała
uczniów Technikum
Telekomunikacyjnego w
Warszawie. Jej działalność ograniczyła się do
sporządzenia kilku
„wrogich” napisów na
terenie szkoły i jednorazowego sporządzenia
ulotek „antypaństwowych”. Cała sprawa
wydaje się być prowokacją lub nadinterpretacją ze strony UBP.
42 Narodowe
Zjednoczenie
MłodzieŜy
Polskiej
Warszawa i Otwock 6 IX 1946 –
VIII 1949
ZałoŜyciel: Jarzy Kalinowski (w 1947 ujawnił
się). Liczyła 6 członków, działalność w sferze planowania – łącznie
z zamierzonym gromadzeniem broni.
43 „Narodowy
Związek
Wojskowy”
Ostrołęka 10 1948 Przywódcy: Jan Wróblewski i Zdzisław Czapiński „Pingwin”. Skupiała uczniów szkół
ostrołęckich. Zamierzała
jakoby podjąć działalność dywersyjną. W
celu zdobycia broni 44
członkowie organizacji
mieli dokonać napadu na
oficera sowieckiego.
44 „Narodowy
Ruch Odrodzenia”
(NRO)
Warszawa, Łódź i Lublin
20 zima 1949 –
III 1950
Stawiała sobie za cel
pracę formacyjną w
oparciu o społeczną naukę kościoła. Praktycznej działalności nie przejawiała. Przywódca:
Zbigniew Koniński.
45 „Niepodległościowe
Siły Zbrojne”
pow. Otwock 45 1951 – 1952 Przywódca: Tadeusz
Grubak. Działalność
propagandowa, gromadzenie broni, kilka akcji
ekspropriacyjnych.
46 „Nowa Armia Krajowa” (NAK)
Warszawa VI – VII
1952
Przywódca: Witold Nastiuszonek „Karol”.
Choć nie wyszła poza
stadium organizacji, nie
posiadała struktury ani
określonych celów, nie
przejawiała praktycznej
działalności – wszyscy
jej członkowie zostali
aresztowani i postawieni
przed sądem.
47 „Obóz Federacji Bałto –
Słowian”
Warszawa 5 1950 – IX
1952
ZałoŜyciel i przywódca
– Bronisław Miazgowski. Dyskusyjno – formacyjna, odwoływała
się do tradycji ruchu
narodowo-radykalnego i
słowiańskich idei federacyjnych. Działalność
sprowadzała się do studiowania literatury i
dyskusji (członkom „ruchu” zarzucano teŜ
opracowanie statutu i
hymnu przyszłej federacji państw bałtyjskich i
słowiańskich – Bałtosławii !!!).
48 „Obrona
Konspiracyjnego Polskiego Stronnictwa Ludowego”
(OK. PSL) –
do X 1950,
woj. warszawskie, lubelskie
ponad 100 1948 - IV
1952
Miała charakter polityczno – wojskowy,
odwoływała się do tradycji Zrzeszenia WiN i
PSL. Członkowie pochodzili głównie ze środowisk młodzieŜy
chłopskiej i robotniczej 45
potem jako
„Polska
Szturmówka
Chłopska”
(PSzCh)
oraz studenckiej (studenci pochodzenia
chłopskiego). Posiadała
strukturę terytorialną –
miała dzielić się na obwody (województwa),
okręgi (powiaty), podokręgi (kilka gmin),
rejony (gminy).Organizatorem i
przywódcą był Henryk
Bąk.
49 „Obrońcy
Korony”
(„Podziemna
Organizacja
Harcerska
Wolność i
Niepodległość”)
Rembertów 6 1949 – 1951 Przywódca: Czesław
Mizeracki. Nawiązywała
to tradycji harcerskich.
Prowadziła działalność
propagandową (ulotki i
napisy w miejscach publicznych). Postawiono
jej teŜ zarzut szukania
kontaktu z oddziałami
partyzanckimi w Białostockiem (w istocie był
to raczej zamiar szukania takich kontaktów).
Wyroki: 4-8 lat.
50 „Oddziały
Pomocnicze
Armii Krajowej”
(OPAK)
Warszawa 15 1950? Przywódca: Stefan Kraszewski „Piorun”. Odwoływała się do tradycji
harcerskiej.
51 „Organizacja
Młodych
Wyzwoleń-
ców”
Pilawa pow. Garwolin 5 1951 Uczniowska, bez wyraź-
nego programu. Przywódca: Henryk Sanecki.
52 „Organizacja
Podziemna
Stronnictwa
Narodowego”
(OPSN)
Warszawa około 20 1947-1948 Dowódca: Czesław Ga-
łązka „Bystry”. Nawią-
zywała do tradycji ruchu
narodowego. Prowadziła
działalność organizacyjną, propagandową i dywersyjną. Współdziałała
z pozostałościami struktur NSZ w rejonie Kuflewa i Mrozów. Z
OPSN współdziałali
księŜa: Kazimierz Fertak
z Mrozów i Wiktor Łubiński z Kuflewa. Rozbita w połowie 1948, po
likwidacji oddziału par-46
tyzanckiego „Orła”.
53 „Orlęta” Warszawa 40 VI 1949 – II
1952
Harcerska, nawiązywała
do tradycji „Szarych
Szeregów” powstała
jako zastęp, od lutego
1951 r. jako hufiec dzielący się na zastępy i dru-
Ŝyny. Nastawiona na
działalność formacyjną
w duchu harcerskim:
kontynuację zasad ZHP,
obronę wartości chrze-
ścijańskich, ideologiczną walkę z komunizmem i dominacją sowiecką, wychowanie
młodzieŜy w duchu patriotycznym. Podejmowała działania z zakresu
małego sabotaŜu (usuwanie czerwonych flag)
i propagandy (ulotki).Przywódca Kazimierz Grabowski
„Brzózka”, „Jerzy”.
54 „Orlęta”
(„Związek
MłodzieŜy
Niepodległej”)
Warszawa 7 1952 – 1953 Uczniowska. Przywódca:
Jerzy Suchocki. Zajmowa-
ła się działalnością propagandową (sporządzanie i
kolportaŜ ulotek), zarzucono jej członkom takŜe
planowanie działalności
sabotaŜowej. Cała sprawa
moŜe być prowokacją
(organizację tę pomija
wykaz sporządzony w
KS MO w Warszawie).
55 Orlęta Płock 10 Jesień 1948-
lato 1950
Komendant: Andrzej
Jędrzejewski „Jerzy”,
„Pułkownik”. Prowadzi-
ła działalność propagandową (drukowanie i
kolportowanie ulotek
wzywających do oporu
społecznego) oraz przygotowywała się do walki
(w tym celu gromadzono
takŜe broń).
56 „Orlęta Warszawy”
Warszawa 11 VI 1949 –
IV 1950
Przywódca: Romuald
Zawadzki „Czarny”.
Nastawiona na działal-47
ność propagandową, a
sferze zamiarów takŜe
dywersyjną, zamierzała
gromadzić broń. Podczas akcji rozbrojeniowej w maju 1950 (jedynej) zabity został pracownik straŜy przemysłowej (w Informatorze
błędna informacja, jakoby „dokonywała zabójstw działaczy robotniczych”).
57 „Orzeł Biały”
(Okręgowa
Komenda
Armii Krajowej „Orzeł
Biały”)
śyrardów 4 III 1951 – 1
II 1952
ZałoŜyciel: Jerzy Helbich. Nastawiona na
działalność propagandową. Zaskakująco wysokie wyroki (5-8 lat).
58 „Osy” Warszawa kilkunastu 1946-1947 Harcerska, skupiała grupę członków 10 Warszawskiej DruŜyny Harcerskiej (głównie
uczniów Gimnazjum im.
Batorego). Nawiązywała
do tradycji „Szarych
Szeregów”. Nastawiona
była na pracę formacyjną i działalność propagandową (sporządzanie
ulotek, napisy w miejscach publicznych).
Ujawniła się w amnestii
1947.
59 „Partia Antykomunistyczna”
(PAK)
Powiat i miasto Pułtusk 30 1945-1947 Skupiała uczniów. Dzia-
łalność ograniczała się
do spraw formacyjnych,
ograniczonej propagandy i planów na przyszłość. Przywódcy:
Zdzisław Puchalski i
Czesław Sobolewski.
Ujawniła się w amnestii
1947.
60 „Partyzanckie
Siły Zbrojne”
Warszawa 11 VII 1951 –
II 1952
Przywódca: Janusz Peł-
ka „Orzeł”. Poza werbowaniem członków nie
przejawiała działalności.
Członkowie jakoby szukali kontaktów z partyzantką i zamierzali dołą-48
czyć do jakiegoś oddzia-
łu partyzanckiego.
Aresztowano i postawiono przed sądem 5
spośród nich.
61 „Piastowska
Rzeczpospolita Polska”
Warszawa 5 1948-I 1950 Organizator: Stanisław
Nitschke „KsiąŜę Piast
Opolski”. Nie posiadała
określonych celów i
programu, aczkolwiek w
swych licznych ulotkach
odwoływała się do myśli
narodowodemokratycznej i wiary
chrześcijańskiej. Jej
działalność sprowadzała
się do sporządzania i
rozrzucania ulotek patriotycznych.
62 „Podziemna
Armia Krajowa”
Warszawa 10 1949 Istniała w jednostce
KBW. Charakter zarzutów postawionych aresztowanym młodym Ŝoł-
nierzom wskazywać
moŜe na prowokacyjny
charakter całej sprawy i
„wrobienie” zatrzymanych osób – dla celów
propagandowych.
OskarŜono ich o rozbijanie komórek partyjnych w jednostce KBW
oraz planowanie napadów dywersyjnych.
Dowódca: Wacław Kalinowski.
63 „Podziemna
Organizacja
MłodzieŜowa” (POM)
Warszawa 21 1955 – VII
1957
Przywódca: Jerzy Budner: „Santor”. Nie przejawiała powaŜniejszej
działalności. W 1957 r.
8 najaktywniejszych
członków aresztowano i
postawiono przed są-
dem.
64 „Podziemna
Organizacja -
<Orzeł Bia-
ły>”
Warszawa 7 V 1950 –
IV 1953
ZałoŜyciel: Eugeniusz
Górski „Ferdek Arizon”.
Nie miała programu i
określonych celów, nie
przejawiała aktywnej
działalności. Wszyscy
członkowie zostali 49
aresztowani, kilku skazano, kilku zwolniono w
związku z amnestią
1952).
65 „Polonia –
Wolność”
Warszawa 5 XII 1951 –
IV 1952
ZałoŜyciel: Zbigniew
Sienkiewicz. Członkowie rekrutowali się z
„Oratorium” przy Bazylice na Pradze. Nastawiona na działalność
propagandową wykonała
i rozrzuciła na terenie
Warszawy 1000 ulotek o
treści patriotycznej, antykomunistycznej. Zarzucano jej takŜe przygotowanie do wykolejenia pociągu na trasie
Moskwa – Berlin oraz
do rozbrajania MO.
66 „Polska Armia Podziemna”
Garwolin 5 1949 – 1950 Uczniowska, przywódca: Józef Rogoziński.
67 „Polska Armia Wyzwolenia” (PAW)
Warszawa, pow. warszawski oraz woj. olsztyńskie i białostockie
50 IV 1949 –
X 1950
Przywódca Julian Kostka „Dwernicki”. Nawią-
zywała do tradycji AK i
wzorowała się na niej
(m.in. rozbudowany
sztab z wyodrębnieniem
kompetencji: adiutant,
szef kancelarii, szef
sztabu, szef łączności
itp.). Działalność sprowadzała się do sfery
planów na przyszłość.
Większość członków
została aresztowana (21
przez UBP m. ST. Warszawy, pozostali przez
WUBP Olsztyn i Białystok).
68 „Polska Niepodległa”
Skierniewice i Łowicz 6 1946 Uczniowska, przywódca
Marian Deisanberg
„Din”.
69 „Polska Organizacja
Podziemna”
(„Polszturm”)
tereny podwarszawskie
i Płońsk
1947 – 1948 Przywódca: Zbigniew
Gwiazda. Aresztowanych członków grupy
oskarŜono o zamiar
gromadzenia broni, tak-
Ŝe poprzez rozbrajanie
funkcjonariuszy MO (do 50
czego nigdy nie doszło)
oraz o napady rabunkowe.
70 Polska Partia
– „Iskra”
Przasnysz 10 IV 1947 –
VIII 1948
Szkolna o niespójnym
programie. Z załoŜenia
propagandowa, zaczęła
jednak stawiać sobie
takŜe cele dywersyjne.
Przywódca: Janusz
Ekiert „Stefan”.
71 „Polska Partia Monarchistyczna” (od
IX 1948 jako
„Armia Narodowa”).
Warszawa
(Praga)
12 zima 1948 –
III 1949
Pprzywódca: Arkadiusz
Marcinkowski „Prawdzic”. Miała jakoby być
inspirowana przez ks.
Henryka Konowrockiego „Lwa”, moderatora
Sodalicji Mariańskiej.
Zorganizowana w formie „koła”, liczyła 12
członków (jakoby planowano powołanie dalszych kół).
72 „Polska Podziemna”
Warszawa 4 VII 1954 –
III 1955
Przywódca: Tadeusz
Tarnowski „Lis”. Nie
rozwinęła działalności.
Wszyscy członkowie
zostali aresztowani i
skazani na wyroki od
jednego do pół roku
więzienia.
73 „Polska Podziemna Walczy”
Warszawa (Praga) 5 1951 – 1952 Przywódca: Wiesław
Socha. Prowadziła dzia-
łalność propagandową:
jej członkowie umieszczali na murach sporzą-
dzone przez siebie
(ręcznie) plakaty i ulotki, jakoby wydawali teŜ
gazetki z nasłuchu „Głosu Ameryki”. Jej członkom postawiono teŜ
absurdalny zarzut podkładania petard pod pociągi (w jakim celu?)
wskazywać moŜe, iŜ
twór ten był albo prowokacją, albo wykreowano go w wyniku
naduŜyć śledztwa.
74 „Polska Walczy” (uŜywaMińsk Mazowiecki i
Warszawa
13 1953 Przywódca: Tadeusz
Ochran „Monte”. Brak 51
ła teŜ nazw:
„Nowa Polska” lub
„Wolna Polska”)
informacji o programie i
celach, wydaje się, Ŝe
nie było takowych –
podobnie jak i praktycznej działalności.
75 „Polski
Związek Wyzwolenia
Ojczyzny”
Warszawa IX – XII
1953
ZałoŜyciel: Władysław
Bodek. Brak informacji
o celach i programie.
PoniewaŜ pomija ją wykaz nielegalnych organizacji sporządzony przez
KS MO w Warszawie –
moŜe być prowokacją.
76 „Prawicowy
Związek
MłodzieŜowy”
Wołomin 6 1945 ZałoŜyciel: Jan Gajca
(rzekomo były Ŝołnierz
AK). Brak informacji o
załoŜeniach i celach.
77 „Przyszłość
Polski”
Warszawa i Legionowo 40 1949-1950 Przywódca: Leonard
Kopeć „Rolad”. Nie
posiadała wyraźnie
określonych celów;
prócz werbowania
członków nie przejawia-
ła działalności.
78 „Ruch Oporu
Armii Krajowej” (pierwotna nazwa
„Zew Lasu”)
Warszawa 11 III – XII
1953
ZałoŜyciel: Tadeusz
Piechna. Skupiała młodzieŜ robotniczą. Dzia-
łalność – wykonanie
kilku napisów na murach oraz rozkolportowanie kilkuset napisanych na maszynie ulotek, m.in. w obronie
uwięzionego ks. Prymasa. Postawiono im takŜe
zarzut gromadzenia broni (posiadali zardzewia-
ły flower i zepsuty rewolwer bez amunicji), a
takŜe zamiar podjęcia
działań dywersyjnych.
Spośród 11 członków
aresztowano i postawiono przed sądem 10 (wyroki: od 8 lat więzienia
do 2 lat Zakładu Poprawczego).
79 „Skorpiony” Warszawa 24 X 1948-IV
1949
Przywódcy: Ryszard
Perzyński, Ludomir Pietura. Profil harcerski, ale 52
stawiała sobie takŜe cele
propagandowe, wywiadowcze i dywersyjne.
Wykonała jedną akcję
rozbrojeniową i jedną
ekspropriacyjną, ponadto rozpowszechniła
przygotowane przez
siebie ulotki antykomunistyczne.
80 „Siatkówka
Huzara”
Sterdyń pow. Sokołów
Podlaski
12 Wiosna
1949-III
1950
Przywódcy: Edward
Kalinowski i Henryk
Borys. Początkowo stawiała sobie za cel dzia-
łalność propagandową,
później takŜe dywersyjną Wykonała 3 akcje na
spółdzielnie, 1 na urząd
gminny, wymierzyła
kary fizyczne 4 działaczom komunistycznym.
Sporządzała i kolportowała ulotki..
81 „Społem” Warszawa i Otwock 5 VI 1953 –
VIII 1954
Przywódca: Bernard
Cackowski „Ben”. Nie
przejawiała praktycznej
działalności. Wszyscy
zostali aresztowani
82 „Szkolne
Bataliony
Szturmowe”
Płońsk 15 1950 Uczniowska. Przywódca: Stanisław Domiński
„Sokół”.
83 „Tajna Organizacja Podziemna”
Powiat i miasto Wołomin
10 1953 – 1955 Przywódca: Mieczysław
Wojtyra.
84 „Tajna Organizacja Walki
z Komunizmem
<Mściciel>”
Warszawa 3 + kilka,
które „wiedziały, a nie
powiedziały”
II – XI 1952 Przywódca: Włodzimierz Szelenbaum „Dubrowski”. Bez programu, celu i struktury.
Członkowie sporządzili i
rozrzucili około 200
ulotek, mieli tez pisać
anonimy z pogróŜkami
do członków ZMP i
funkcjonariuszy UBP,
oskarŜono ich równieŜ o
gromadzenie broni i
materiałów wybuchowych. Aresztowano i
skazano 2 osoby.
85 „Tajna Organizacja WyWarszawa 4 1956 – VII
1957
ZałoŜyciel: Rajmund
Gajzler „Rolad”, czło-53
wiadu Lokalnego”
nek innej organizacji
młodzieŜowej – POM.
Wszyscy uczestnicy
zostali aresztowani w
czasie „realizacji” sprawy POM.
86 „Tajne Harcerstwo Polskie”
Warszawa 40 1950-1952 Organizacja o profilu
harcerskim, stawiała
sobie zadania formacyjne
87 „Towarzystwo”
Stoczek pow. Węgrów 10 XI – 1949 –
V 1950
Powstała z inicjatywy
Józefy Zambrzyckiej,
przywódcą był Wacław
Dobosz. Nastawiona na
działalność propagandową w środowisku
młodzieŜy. DąŜyła do
ograniczenia wpływu
ZMP na młodzieŜ szkolną, nawiązywała do spo-
łecznej myśli kościoła,
w swych ulotkach ujmowała się za kościołem
szykanowanym przez
państwo.
88 „Towarzystwo Oporu
MłodzieŜy”
Warszawa 14 1945 – 1946 Przywódca: Zbigniew
Gogel „Rafał”. Członkom postawiono im zarzut uprawiania „wrogiej
propagandy” wśród
młodzieŜy i zrywania
plakatów. Sprawa wydaje się „lipna”, kontakty
koleŜeńskie w połączeniu z paroma incydentami typu zerwanie plakatu + wypowiedzi –
pozwoliły na sformułowanie tezy o istnieniu
„organizacji”.
89 „Walczymy o
Nową Polskę”
śyrardów 4 1953 – 1954 Przywódca: Czesław
Mirowski. Członkom
postawiono im zarzut, iŜ
„celem organizacji byłą
walka z ustrojem PRL
przy pomocy sabotaŜu i
dywersji”. Praktycznej
działalności nie przejawiła. W sumie wydaje
się nadinterpretacją.
90 „Walcząca Warszawa i Otwock 40 IX 1948 – Przywódca: Jerzy Maj-54
Armia Krajowa”
(WAK)
VII 1949 chrzak „Walter”. Nawiązywała do tradycji
harcerskich, ale takŜe
AK i WiN. Prócz celów
formacyjnych gromadzi-
ła broń i planowała podjęcie szerszej działalno-
ści dywersyjnej. Zdołała
wykonać kilka akcji z
uŜyciem broni, m.in
ekspropriację 17 VI
1949 w Warszawie na
firmę „Genelii”, gdzie
zdobyto 251.000 zł.
Aresztowanych i skazanych przez WSR w
Warszawie zostało 30
członków organizacji.
91 „Waszyngton”
Warszawa 4 IX 1948-
XII 1949
Przywódca: Marian L.
Mołdawski. Cele – formacyjne. Wydaje się, iŜ
rzeczywistej grupce harcerskiej przypisano
spreparowane zarzuty w
rodzaju „gloryfikacja
Zachodu” – itp.
92 „Wolna Idea
Polski”
Warszawa, woj. warszawskie Łódź, woj.
lubelskiego (pow. łukowski i radzyński),
około 100 Przywódca: Wacław
Tomaszewski „Antek
Poznaniak”. N nawią-
zywała do tradycji Zrzeszenia WiN. Prócz werbowania członków nie
rozwinęła szerszej praktycznej działalności w
Ŝadnym zakresie; zarzucano jej zamiar gromadzenia broni, zamiar
tworzenia „oddziałów
lotnych” i zamiar podję-
cia działań o charakterze
dywersyjnym i ekspropriacyjnym. Większość
członków została aresztowana i postawiona
przed sądem, w tym 42
osoby przez UBP na m.
st. Warszawę; pozostali
przez WUBP Warszawa,
Lublin i Łódź.
93 „Wolna MłodzieŜ”
Warszawa i woj. warszawskie (pow. Prusz-
40 wiosna
1949 – VI
Przywódca: Andrzej
Szczekocki „Walde-55
ków), woj. katowickie
(pow. Częstochowa),
woj. kieleckiego
1953 mar”. Nie rozwinęła
praktycznej działalności.
Większość członków
została aresztowana, w
tym 23 przez UBP m. st.
Warszawy.
94 „Wolni Duchem – <Burza>”
Warszawa 8 jesień 1951
– V 1952
ZałoŜyciel: Jerzy Czarnowski „Czarny”. Dzia-
łalność ograniczała się
do ręcznego sporządzenia kilkunastu ulotek
patriotycznych. Zarzucano jej teŜ zamiar poszukiwania kontaktu z
oddziałami partyzanckimi w woj. białostockim.
95 „Zarzewie” Warszawa 9 1950 – 1951 Jej członkowie rekrutowali się z 56 DruŜyny
ZHP, której druŜynowym był ks. Stefan Prus.
Przywódca: Zbigniew
Korbela. Zamierzała
prowadzić działalność
propagandową i rzekomo dywersyjną, zarzucano jej zamiar rozbijania od wewnątrz ZMP, a
takŜe zamiar gromadzenia broni i zdobycia radiostacji. Zarzuty te ułatwiała okoliczność, iŜ w
chwili aresztowania 3
członków „Zarzewia”
odbywało słuŜbę wojskową.
96 Zjednoczone
Stronnictwo
Narodowe
(ZSN)
Ostrołęka kilkunastu 1951 – 1952 Skupiała głównie
uczniów Państwowego
Liceum Ogólnokształcą-
cego w Ostrołęce. Przywódca: Henryk Daszewski. Nastawiona była na
działalność propagandową (ulotki antykomunistyczne i antysowieckie). Aresztowanych i
skazanych zostało 15
uczestników organizacji
(wyroki od 2 do 8 lat
więzienia). Uczestnicy
organizacji oceniali po 56
latach, iŜ aczkolwiek z
przekonaniem działali w
niej jako w autentycznej
strukturze niepodległo-
ściowej, mogła być ona
prowokacją UBP.
97 „Związek
Antykomunistyczny”
Wołomin 4 1951 Przywódca: Antoni Mierzejewski.
98 „Związek
Antykomunistycznej MłodzieŜy Polskiej”
Pruszków 8 Przywódca: Stanisław
Gawkowski.
99 „Związek
MłodzieŜy
Polskiej II”
(ZMP II)
Warszawa 4 I 1949 – 5 II
1949
ZałoŜyciel: Tadeusz
Kączkowski. Powstała
w Gimnazjum im. Rejtana, stawiała sobie za
cel przeciwdziałanie
indoktrynacji komunistycznej, w perspektywie ponoć takŜe działalność zbrojną (aresztowanych członków
oskarŜono o zgromadzenie kilku sztuk broni).
100 „Związek
MłodzieŜy
Polski Walczącej”
Warszawa 19 1949 – IV
1952
ZałoŜyciel: Jerzy Palmowski. Prowadziła
działalność propagandową (sporządzanie i
rozklejanie na mieście
ulotek o treści patriotycznej). Aresztowano i
postawiono przed sądem
5 członków.
101 „Związek
Narodu Polskiego”
(ZNP)
Warszawa 6 pocz. 1951
– V 1951
ZałoŜyciel: Wojciech
Klesza „Andrzej”, „Babinicz”. Nie wyszła poza
sferę przygotowań i zamiarów, nie przejawiała
działalności praktycznej.
102 „Związek
Patriotów
Polskich”
Ryki pow. Garwolin 7 Przywódca: Andrzej
Wielgosz.
103 Zjednoczone
Stronnictwo
Narodowe
Ostrołęka 9 1950 – 1951 Uczniowska. Przywódca: Henryk Daszewski.
Praca formacyjna, ulotki
antykomunistyczne.
104 „Związek Sochaczew 9 1946 – 1947 Przywódca: Tadeusz 57
Walki Czynnej”
Stackiewicz.
105 „Związek
Walki o
Wolną Polskę”
Mińsk Mazowiecki 4 Przywódca: Janusz Kopytowski.
106 „Związek
Walki o
Wolność”
Warszawa i Zakopane 8 1950 – 1952 Przywódca: Zdzisław
Moskała „Michał”. Nastawiona była na dzia-
łalność propagandową,
opracowała memoriał
adresowany do Mikołajczyka. Okoliczność, iŜ
wysunięto wobec niej
absurdalny zarzut przygotowywania lądowisk
dla alianckich desantów
w rejonie Zakopanego,
wskazywać moŜe na
prowokacyjne podłoŜe
sprawy (pomija teŜ ją
wykaz nielegalnych organizacji sporządzonych
w KS MO w Warszawie).
107 21 Konspiracyjna DruŜyna Harcerska
Warszawa 10 1946-1949 Organizacja harcerska,
cele formacyjne
Łącznie 107
organizacji
około 1633
ODPOWIEDZ

Wróć do „Wprowadzenie demokracji ludowej 1945-1956”