Paweł Jarczewski
2009-08-06, ostatnia aktualizacja 2010-10-06 15:50
Sytuacja społeczno- polityczna po 13 grudnia 1981 r.
13 grudnia 1981 r. o godz. 6 rano, gen. Wojciech Jaruzelski w transmitowanym przemówieniu radiowo - telewizyjnych, poinformował o uchwaleniu przez Radę Państwa dekretu o wprowadzeniu na obszarze całego kraju stanu wojennego i przejęcia władzy przez nowo ukonstytuowaną Wojskową Radę Ocalenia Narodowego (WRON).
Dekret ten zawieszał działalność NSZZ "Solidarność" oraz wszystkich działających w kraju związków zawodowych. Ponadto sankcjonował on, pozbawienie społeczeństwa większości praw obywatelskich. W rezultacie zakazano strajków, akcji protestacyjnych, zgromadzeń, rozpowszechniania wydawnictw. Do 3 stycznia 1982 r. przerwano zajęcia w szkołach i na wyższych uczelniach. Władze wprowadziły godzinę policyjną od 22 do 6 rano oraz cenzurę prewencyjną.
W zakładach pracy nad produkcją i dyscypliną pracowników mieli czuwać specjalni komisarze wojskowi, których wyposażono w nadzwyczajne pełnomocnictwa. Ponadto po ulicach miast krążyły uzbrojone patrole wojskowe i pojazdy opancerzone.
Jednocześnie dokonano internowania większości działaczy NSZZ "Solidarność" co uniemożliwiło skoordynowany opór w skali ogólnopolskiej. Mimo grozy sytuacji w wielu zakładach pracy, prawie wszystkich kopalniach, hutach, stoczniach, rozpoczęto akcję strajkowe min. Gdańsku, Radomiu i Szczecinie powstały Regionalne Komitety Strajkowe. W odpowiedzi, władze komunistyczne przy użyciu czołgów, wojska, zmilitaryzowanych jednostek milicji obywatelskiej (ZOMO) przystąpiły do brutalnych akcji pacyfikacji tych zakładów.
16 grudnia 1982 r. spacyfikowano strajkującą kopalnię "Wujek" w Katowicach, podczas której zabito 9 górników. Najdłużej, do 28 grudnia 1981 r., broniła się kopalnia "Piast" w Tychach. Wszyscy organizatorzy strajków, stanęli później przed sądem i zostali skazywani na kilkuletnie więzienie. 5 stycznia 1982 r. definitywnie rozwiązano Niezależne Zrzeszenie Studentów (NSZ).
"S" wobec nowej rzeczywistości
Mimo sukcesu władz, w ofensywie polityczno - siłowej, sukces ten był jednak pozorny. Równocześnie z wprowadzeniem stanu wojennego i dokonania aresztowań przywódców "S", w całym kraju zaczęły powstawać zakonspirowane grupy. Ich celem miało być kontynuowanie działalności związkowej. Ponadto podjęto próbę stworzenia ogólnopolskiej, kierowniczej struktury związkowej "Solidarności", która w obliczu rozwoju wypadków przeszła do tzw. podziemia.
22 kwietnia 1982 r. została powołana do życia Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ "Solidarność" (TKK). Powstała ona w wyniku wspólnego porozumienia przedstawicieli regionów: Pomorza, Mazowsza, Małopolski i Dolnego Śląska. Zadaniem TKK miała być koordynacja działań Związku w skali całego kraju. Nieformalnym przywódcą TKK stał się Zbigniew Bujak.
28 lipca 1982 r. TKK opublikowała pierwszy programowy dokument - deklarację pt. "Społeczeństwo podziemne". Dokument ten podkreślał znaczenie niezależnej kultury, oświaty, nauki, ruchu wydawniczego, pomocy dla represjonowanych działaczy opozycji. Zalecano bojkot życia politycznego i społecznego, wzywano do organizowania manifestacji, uczestnictwa w patriotycznych obchodach rocznicowych (min. 3 maja) oraz prowadzenia różnorodnych akcji protestacyjnych.
Podziemne struktury Związku powstawały również na szczeblu regionów i zakładów pracy. Ponadto w całym kraju pojawił się szereg tytułów prasy niezależnej, która reprezentowała zarówno "S" oraz grupy i organizacje polityczne, które działały w podziemiu. 12 kwietnia 1982 r. nadano z Warszawy pierwszą audycję podziemnego radia "Solidarność".
Społeczeństwo wobec sytuacji politycznej
W ówczesnej sytuacji społeczno - politycznej, wiele działań, które prezentowały przywiązanie do idei "S" oraz wrogi stosunek do ówczesnych władz, rodziło się spontanicznie, bez wezwań lub apeli działaczy związkowych. 1 i 3 maja 1982 r. w wielu miastach miały miejsce wielotysięczne demonstracje, które zostały brutalni spacyfikowane przez oddziały ZOMO. Mimo aresztowań ich uczestników, jeszcze bardziej liczne protesty odbyły się 31 sierpnia 1982 r. (rocznica podpisania Porozumień Sierpniowych). Zezwolenie ówczesnych władz na użycie broni ostrej wobec protestujących świadczyło o panice w wewnątrz kierownictwa partii: min. w Lublinie strzelano do protestujących ludzi z przejeżdżających samochodów. Śmiertelne ofiary zanotowano we Wrocławiu, Gdańsku.
Bezwzględność władz, wywoływała niezwykle silny strach wśród działaczy związkowych, którzy od tego momentu wystrzegali się apeli do organizowania publicznych protestów i demonstracji.
13 grudnia 1982 r. Sejm PRL uchwalił nową ustawę o związkach zawodowych, która delegalizowała wszystkie inne powstałe przed 13 grudnia 1981 r. Towarzyszące jej ogłoszeniu demonstracje publiczne miały już jedynie charakter spontaniczny i zostały brutalnie rozpędzone przez oddziały ZOMO.
Doświadczenia działaczy opozycyjnych wyniesione po pierwszym roku stanu wojennego, były podstawą do opracowania kolejnej deklaracji TKK pt. "Solidarność dziś". Nowy dokument TKK, jako zasadniczy cel dla społeczeństwa wskazywał sposoby przełamania istniejącego systemu sprawowania władzy. Opór miał polegać na powszechnym bojkocie narzuconego modelu życia w PRL, walce ekonomicznej, przygotowaniu strajku generalnego. Istotnym novum jakie zawarto w przygotowanej deklaracji była perspektywa legalnych działań opozycyjnych.
31 grudnia 1982 r. komunistyczne władze PRL podjęły decyzję o oficjalnym zawieszeniu stanu wojennego. Decyzja ta była podyktowana utrzymaniem dotychczasowej polityki wobec społeczeństwa. Ponadto liczono na przełamanie na arenie międzynarodowej bojkotu PRL. W efekcie większość działaczy opozycji demokratycznej odzyskała wolność. Jednak część z nich miejsce internowania zamieniła na cele w aresztach karnych. Ostatecznie stan wojenny został zniesiony 22 lipca 1983 r.
Pielgrzymka Jana Pawła II 1983 r. i Pokojowa nagroda Nobla.
W dniach 16 - 23 czerwiec 1983 r. z drugą pielgrzymką do Polski przybył Jan Paweł II. Władze komunistyczne wyrażając zgodę na tę wizytę, pragnęły przekonać międzynarodową opinię publiczną o opanowaniu sytuacji i pełnej normalizacji życia społeczno - politycznego.
Wizyta ta stała się dla działaczy "S" ogromnym zastrzykiem nadziei na możliwość zmian. Natomiast bardzo wielkie znaczenie dla samej "Solidarności" było przyznanie Lechowi Wałęsie 5 października 1983 r. Pokojowej Nagrody Nobla.
Dalsza polityka represji
Mimo zniesienia stanu wojennego, władze komunistyczne nie zrezygnowały z brutalnej polityki wobec działaczy opozycyjnych. Mimo rezygnacji władz z przygotowywanego procesu przeciwko 11 działaczom KSS "KOR" i "Solidarności", nasiliła się terrorystyczna działalność funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Kulminacją tych działań stało się porwanie i zamordowanie 19 października 1984 r. wikarego parafii św. Stanisława Kostki w Warszawie, duszpasterza "Solidarności" księdza Jerzego Popiełuszki.
We wrześniu 1986 r. władze PRL pod naciskiem międzynarodowej opinii publicznej, zdecydowały się na pełną amnestię dla wszystkich więźniów politycznych. W ten sposób działacze "S" otrzymali szansę na kontynuowanie dalszej, jawnej działalności Związku.
W październiku 1986 r. L. Wałęsa powołał do życia Tymczasową Radę NSZZ "Solidarność" o nie zakonspirowanym składzie. Jednocześnie, nadal działała TKK choć jej rola była niewielka. 25 października 1987 r. na wspólnym posiedzeniu TKK i Tymczasowej Rady NSZZ "Solidarność" zostało powołane wspólne, jednolite i jawne kierownictwo Związku, które przyjęło nazwę - Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ "Solidarność".
Sytuacja społeczno - polityczna po 1985 r.
Pomimo powtarzający się szykan i represji wobec działaczy opozycyjnych, po 1985 r. nastąpiła względna liberalizacja polityki władz komunistycznych. Było to rezultatem zarówno nowej linii politycznej Kremla jak i nadal pogłębiającej się zapaści ekonomicznej PRL.
Pod koniec 1985 r. gen W. Jaruzelski zrzekł się stanowiska premiera rządu PRL, obejmując jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Państwa. Nowy prezes Rady Ministrów Zbigniew Messner podjął próby reformy gospodarczej, które przyczyniły się do jeszcze większego pogłębienia kryzysu. Próby wprowadzenia dalszego etapu zmian, który wiązał się z drastycznymi podwyżkami cen żywności został wstrzymany w obawie przed wybuchem powszechnego niezadowolenia opinii publicznej.
W tym okresie większość społeczeństwa opowiadał się za koncepcją "Solidarności", która przebudowę polskiego życia publicznego wiązała z zasadą trzech pluralizmów: społecznego, politycznego, ekonomicznego.
W 1988 r., na przełomie kwietnia i maja, doszło do w całym kraju do kolejnej fali strajków min. w Stalowej Woli, Stoczni Gdańskiej. We wszystkich zakładach, strajkujący żądali podwyżek płac i legalizacji NSZZ "Solidarność". Mimo brutalnego stłumienia strajkujących zakładów, po krótkim czasie nowe protesty wybuchły na nowo ze zdwojona siłą. Pod koniec sierpnia 1988 r. zastrajkowała większość śląskich kopalń, a także porty w Gdańsku, Gdyni i Szczecinie.
Powolna zmiana kursu
Władze komunistyczne zdając sobie sprawę z konieczności ustępstw politycznych, zaproponowały porozumienie ze środowiskiem działaczy opozycyjnych. Miało ono zostać osiągnięte w trakcie rozmów przy tzw. "okrągłym stole".
Jednak nadzieje na realne porozumienie, stały się mało realne w momencie objęcia funkcji prezesa Rady Ministrów przez Mieczysława Rakowskiego, byłego redaktora naczelnego tygodnika "Polityka". W szybkim czasie nowy premier dał się poznać jako zagorzały przeciwnik "Solidarności".
Na początku 1989 r. po uchwałach X plenum KC PZPR, które przywracały pluralizm związkowy w Polsce, idea "okrągłego stołu" zaczęła nabierać realnych kształtów.
Ostatecznie obrady "okrągłego stołu" rozpoczęły się 6 lutego 1989 r. W toczących się negocjacjach, po stronie opozycji brały jedynie udział osoby desygnowane przez L. Wałęsę, który pominął środowiska nie identyfikujące się z jego linią polityczną.
Zawarte porozumienie "okrągłego stołu", którego obrady zakończyły się 5 kwietnia 1989 r. przewidywały szereg istotnych ustępstw politycznych strony rządowej. Do najważniejszych należała zgoda na częściowo wolne wybory do Sejmu i Senatu oraz na ponowną legalizację NSZZ "Solidarność".
17 kwietnia 1989 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie, ponownie wpisał do rejestru związków zawodowych NSZZ "Solidarność" z siedzibą w Gdańsku.
Wybory parlamentarne i rząd T. Mazowieckiego
4 czerwca 1989 r. odbyła się pierwsza tura wyborów do Sejmu. Jej wyniki wykazały olbrzymie zwycięstwo obozu solidarnościowego. Klęska strony rządowej, zmusiła ją do tak skonstruowanej zmiany ordynacji wyborczej by kandydaci partyjni mogli w drugiej turze wyborów (18 czerwca), wejść w skład parlamentu.
Manipulacja nad ordynacją wyborczą, dokonana za zgodą "Solidarności" wywołała wielkie oburzenie i protesty wielu środowisk.
Bezpośrednim skutkiem wyborów do Sejmu był tzw. kryzys prezydencki. Przeciwko jedynej kandydaturze klubu poselskiego PZPR (Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP) zrezygnował z własnego kandydata), który zaproponował kandydaturę gen. W. Jaruzelskiego, wypowiedziało się samo społeczeństwo w licznych akcjach protestacyjnych. Pomimo sprzeciwu opinii publicznej, 19 lipca 1989 r. gen. W. Jaruzelski został wybrany na prezydenta.
Kolejnym kryzysem był tzw. kryzys rządowy, który wiązał się z problemem wyłonienia składu Rady Ministrów. Zaproponowany i wybrany na premiera Czesław Kiszczak nie był w stanie sformować nowego gabinetu i podał się do dymisji. Dopiero pod naciskiem społeczeństwa, prezydent Jaruzelski zgodził się na kandydaturę Tadeusza Mazowieckiego, który 24 sierpnia 1989 r. został desygnowany na prezesa Rady Ministrów.
Pierwszy po 1945 r. nie komunistyczny rząd T. Mazowieckiego obdarzony został dużym kredytem zaufania społecznego. Dzięki temu mógł przystąpić do wcielania w życie reform w kierunku demokratyzacji życia społeczno - politycznego oraz stabilizacji, pogrążonej w kompletnym kryzysie gospodarki.
Więcej...
http://historia.gazeta.pl/historia/1,10 ... z1LzX4FfCx
Więcej...
http://historia.gazeta.pl/historia/1,10 ... z1LzWtgfTo
