Konstanty Rokossowski

[Artur Rogóż]

Konstanty Ksawerowicz[1] Rokossowski, ros. Константин Ксаверьевич [Константинович[1]] Рокоссовский (ur. 21 grudnia 1896 w Warszawie, zm. 3 sierpnia 1968 w Moskwie) – polski i radziecki dowódca wojskowy, Marszałek Polski oraz Marszałek Związku Radzieckiego, dwukrotny Bohater Związku Radzieckiego, poseł na Sejm PRL I kadencji, wicepremier PRL (1952–1956), minister obrony narodowej PRL (1949–1956), wiceminister obrony narodowej ZSRR (1958–1962), deputowany do Rady Najwyższej ZSRR 2., 5., 6. i 7. kadencji.

Życiorys
Dzieciństwo i młodość

Urodził się 8 (21) grudnia[2] 1896 w Warszawie[3][4] lub w Wielkich Łukach[3][4][5][6][7] (obwód pskowski). Był synem polskiego kolejarza[8] Ksawerego Wojciecha (zm. 1905) i nauczycielki z Pińska, Antoniny Owsiannikowej z drobnej szlachty rosyjskiej (zm. 1911). Ojciec wywodził się ze starej szlacheckiej rodziny Rokossowskich herbu Glaubicz z Wielkopolski, która przyjęła nazwisko od miejscowości Rokosowo koło Kościana (jeden z jego przodków walczył w armii Księstwa Warszawskiego).

Uczęszczał do Szkoły Kupieckiej przy ulicy Świętokrzyskiej, potem pracował w fabryce pończoch na Woli, a przed wybuchem I wojny światowej był czeladnikiem w pracowni kamieniarskiej jednego z krewnych ze strony ojca w Warszawie. Propaganda komunistyczna akcentowała później ten "proletariacki" okres w jego życiu i stworzyła legendę o tym, że rzekomo wykonał niektóre ornamenty kamienne na Moście Poniatowskiego.
Kariera wojskowa

2 sierpnia 1914 wstąpił jako ochotnik do armii rosyjskiej, do stacjonującego w Grójcu 5 Kargopolskiego Pułku Dragonów, w którym uzyskał w 1916 stopień kaprala (wypis z rozkazu dziennego dowódcy 5 Kargopolskiego Pułku Dragonów, płk. Artura Adolfowicza Szmidta z dnia 2 sierpnia 1914: Chłop powiatu grójeckiego, wsi Długowola, gminy Rykały Wacław Julianowicz Stankiewicz, będący od 1911 żołnierzem I kategorii Państwowego Pospolitego Ruszenia, i mieszczanin gminy Komarowo, powiatu Ostrowskiego Konstantin Ksaweriewicz Rokossowski, urodzony w 1894, zostają zaliczeni do służby w podporządkowanym mnie pułku jako ochotnicy, w stopniu szeregowych. Obydwu zaliczyć do stanu osobowego pułku i przyjąć na zaopatrzenie od dnia dzisiejszego z podporządkowaniem do 6 szwadronu). Był dwukrotnie ranny na froncie, trzy razy odznaczono go za odwagę Krzyżem Świętego Jerzego. W 1918, na skutek rewolucji w jego oddziale doszło do podziałów, część żołnierzy opuściła jednostkę, zaś część wstąpiła do Armii Czerwonej. Konstanty wstąpił do Armii Czerwonej, natomiast jego brat powrócił do Warszawy, gdzie został policjantem[9]. W tym roku zmienił swoje otcziestwo na "Konstantinowicz". Walczył w wojnie domowej w Rosji Sowieckiej i w Mongolii jako dowódca dywizjonu a potem pułku kawalerii, był kilkakrotnie ranny i odznaczony – wykazał dużą odwagę i umiejętności dowódcze. W 1919 wstąpił do Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). We wrześniu 1924, jako dowódca 27 pułku kawalerii z Zabajkala, został skierowany do Wyższej Szkoły Kawalerii w Leningradzie (w czasie kursu Szkołę przemianowano na Kawaleryjskie Kursy Doskonalenia Dowódców i skrócono okres szkolenia z dwóch lat do jednego roku). We wrześniu 1925 wraz z Gieorgijem Żukowem ukończył ww. kurs. Kolejno dowodził pułkiem, brygadą, dywizją i korpusem kawalerii. W latach 1926–1928 był instruktorem armii w Mongolii, w 1930 mianowany dowódcą 7 Samarskiej Dywizji Kawalerii, a później 5 Korpusu Kawalerii. W 1937 stał się ofiarą czystek stalinowskich: oskarżony o szpiegostwo dla wywiadu japońskiego i polskiego. W czasie śledztwa połączonego z torturami (m.in. w więzieniu na Kriestach wybito mu 9 przednich zębów, złamano 3 żebra, uderzano go młotkiem po palcach nóg) trafił do więzienia w Leningradzie. Żonę z córką wysiedlono z Pskowa i skierowano na osiedlenie do Armawiru. W więzieniu przebywał do 1940. Życie uratowała mu osobista interwencja dawnego przełożonego nowego dowódcy RKKA marszałka Siemiona Timoszenki, który po niepowodzeniach Armii Czerwonej w wojnie fińskiej wyjednał u Stalina zwolnienie części uwięzionych w okresie wielkiej czystki oficerów.
II wojna światowa

W marcu 1940 amnestionowany, wysłany do sanatorium na Krymie i przywrócony do służby wojskowej. Został w czerwcu przyjęty przez ministra Obrony – S. Timoszenkę. Timoszenko wręczył mu nominację na stopień generała majora i wyznaczył na dowódcę 9 Korpusu Zmechanizowanego (mianowany generałem majorem – 4 czerwca 1940). Z Korpusem został dyslokowany w rejon Liali, gdzie uczestniczył w tzw. "misji wyzwoleńczej Bessarabii" (oderwanej od Rosji w 1918) spod panowania rumuńskiego. W czasie drugiej wojny światowej był jednym z najwybitniejszych dowódców wojskowych, uczestniczył w wielu ważnych kampaniach: dowodził 16 armią (w obronie Moskwy), potem był dowódcą Frontów: Briańskiego, Dońskiego (pod Stalingradem), Centralnego, 1 Białoruskiego, a od jesieni 1944 2. Białoruskiego; był współautorem Operacji Białoruskiej ("Bagration") w trakcie której kierowany przez niego front przeprowadził skuteczną ofensywę od Dniepru aż po Wisłę. W ramach 1. i 2. Frontu Białoruskiego podlegała mu także 1 Armia WP i inne polskie jednostki wojskowe. 29 czerwca 1944 został mianowany marszałkiem Związku Radzieckiego. W sierpniu 1944, podczas trwającego powstania warszawskiego, jako dowódca 1. Frontu Białoruskiego zbliżającego się od strony wschodniej do Warszawy, Rokossowski nie odpowiedział na apel o pomoc wysłany przez dowodzącego siłami powstańczymi płk. Antoniego Chruściela "Montera" – depesza z treścią apelu została wysłana drogą radiową już 3 sierpnia 1944, a 6 sierpnia 1944 na rozkaz Stalina 1. Front Białoruski przeszedł wyłącznie do działań obronnych. Pod koniec wojny był jednym z dowodzących wyzwalaniem terenów między Bugiem i Odrą, brał udział w szturmie Berlina dowodząc 2. Frontem Białoruskim, który przełamał obronę niemiecką na Odrze na północ od Berlina i którego wojska zdobyły Szczecin, a następnie dotarły do Łaby. Mianowany na kolejne stopnie wojskowe: generał lejtnant – 11 września 1941, generał pułkownik – 15 stycznia 1943, generał armii – 28 kwietnia 1943, marszałek ZSRR – 29 czerwca 1944.

W 1944 nawiązała z nim kontakt mieszkająca w Warszawie siostra, Helena, którą Rokossowski, z powodu choroby, nakazał umieścić w wojskowym sanatorium[9].
Polska Ludowa

29 maja 1945 Rokossowski, wówczas dowódca 2 Frontu Białoruskiego, został głównodowodzącym Północnej Grupy Wojsk Armii Czerwonej z siedzibą w Legnicy, w rezydencji marszałka zamieszkała wówczas także jego siostra[9]. Na polecenie Stalina 6 listopada 1949 Rokossowski został powołany na urząd polskiego Ministra Obrony Narodowej oraz mianowany na stopień Marszałka Polski. W grudniu 1949 Rokossowski zażądał od polskiego Sejmu uchwalenia nowych kredytów dla wojska (w latach 1949–1954 na skutek nowych uregulowań przekroczyły one aż 15 procent dochodu narodowego), a w 1951 na jego polecenie zmieniono plan 6-letni – skutkiem tego było przeznaczenie ogromnych kwot dla wojska kosztem inwestycji "cywilnych", co spowodowało załamanie gospodarcze kraju. Znaczne inwestycje wojskowe spowodowały w istocie włączenie Polski w sowiecką infrastrukturę wojskową.

30 marca 1949, w czwartą rocznicę wyzwolenia Trójmiasta przez siły sowieckie, wspólnie obradujące Miejskie Rady Narodowe Gdańska, Gdyni i Sopotu specjalną uchwałą przyznały Rokossowskiemu tytuł Honorowego Obywatela Gdańska i Gdyni. Wcześniej uczyniły to Kartuzy. Imieniem Rokossowskiego nazwano wówczas także dzisiejszą ulicę Bohaterów Monte Cassino w Sopocie.

Od 1950 był członkiem Biura Politycznego PZPR, a od 1952 – wicepremierem. Realizował rozpoczętą już pod koniec wojny politykę represji wobec przedwojennych polskich oficerów, czystek i sowietyzacji w LWP, jak również wprowadził represyjny system pracy przymusowej w kopalniach węgla, rud uranu i w kamieniołomach świadczonej w miejsce służby wojskowej młodzieży z określonych rodzin. Należały do nich osoby, których członkowie rodzin przebywali za granicą, poza strefą okupacji sowieckiej, osoby pochodzące z majętnych rodzin bądź rodzin, których członkowie byli urzędnikami przed wojną. Do kategorii prześladowanych żołnierzy trafiali również ci, którzy posiadali w rodzinie skazańca politycznego. Ogółem liczba osób poddanych represji sięgnęła 200 tysięcy. Ponad tysiąc z nich zginęło natychmiast, kilka tysięcy zostało kalekami, zaś dziesiątki tysięcy przypłaciły służbę utratą zdrowia i przedwczesną śmiercią[10].

W czasie niejawnych pertraktacji, które nastąpiły po nieoczekiwanym zerwaniu obrad VII plenum KC PZPR, Władysław Gomułka zapewnił przedstawicieli delegacji sowieckiej iż komunistyczny kurs polityczny PRL i wpływy ZSRR w Polsce są niezagrożone (po części w reakcji na wygłoszoną przez Chruszczowa groźbę zbrojnej interwencji[potrzebne źródło]) – wówczas wojska sowieckie powróciły do swoich baz w Polsce. W tym czasie w Warszawie i innych miastach Polski, odbywały się masowe wiece, na których domagano się powrotu Rokossowskiego do ZSRR.

Był też posłem na Sejm PRL I kadencji.
Wyjazd z Polski

Po dojściu do władzy Gomułki w październiku 1956 odszedł ze składu Biura Politycznego KC PZPR (20 października 1956). 10 listopada odwołany został z funkcji ministra obrony narodowej i wicepremiera, BP KC PZPR przyznało mu dożywotnią rentę równą dotychczas pobieranej pensji – ostatecznie decyzje te zatwierdził w dniu 13 listopada 1956 Sejm PRL.

Kierownictwo PZPR zaproponowało Rokossowskiemu możliwość pozostania w Polsce z prawem stałego pobytu, ten jednak odmówił i opuścił Polskę, wraz z 500 doradcami sowieckimi zajmującymi wcześniej stanowiska w wojsku polskim, i powrócił do ZSRR, gdzie pełnił wiele ważnych funkcji wojskowych, między innymi w latach 1958–1962 wiceministra obrony narodowej ZSRR. W 1962 został zwolniony z zajmowanych dotychczas stanowisk organizacyjno-administracyjnych i do śmierci w roku 1968 zostawał członkiem grupy inspektorów generalnych Armii Radzieckiej. W latach 1967–1968 napisał i wydał książkę Żołnierski obowiązek.

Jest kawalerem polskiego Orderu Virtuti Militari, nadanego mu za zasługi wojenne; jako wybitnie zasłużony dla ZSRR został pochowany w murze Kremla. Jego młodsza siostra Helena spędziła całe życie w Warszawie i zmarła tam w 1982. Żonaty był od maja 1923 z Rosjanką, Julią Pietrowną Barma – nauczycielką, z którą miał jedną córkę.
Ordery i odznaczenia [edytuj]

* Medal "Złota Gwiazda" Bohatera Związku Radzieckiego – dwukrotnie (1944, 1945)
* Order Zwycięstwa (1945, ZSRR; jako jeden z 29.)
* Order Lenina – siedmiokrotnie (1936, 1942, 1944, 1945, 1946, 1956, 1966, ZSRR)
* Order Rewolucji Październikowej (1968, ZSRR)
* Order Czerwonego Sztandaru – sześciokrotnie (1920, 1922, 1930, 1941, 1944, 1947, ZSRR)
* Order Suworowa I klasy (1943, ZSRR)
* Order Kutuzowa I klasy (1943, ZSRR)
* Medal za Obronę Moskwy (ZSRR)
* Medal za Obronę Stalingradu (ZSRR)
* Medal za Obronę Kijowa (ZSRR)
* Medal za Zdobycie Królewca (ZSRR)
* Medal za Wyzwolenie Warszawy (ZSRR)
* Medal za Zdobycie Berlina (ZSRR)
* Medal za Wyzwolenie Pragi (ZSRR)
* Medal za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (ZSRR)
* Medal 20-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (ZSRR)
* Medal 100-lecia urodzin Lenina (ZSRR)
* Medal "20 lat Radzieckich Sił Zbrojnych" (ZSRR)
* Medal "30 lat Radzieckich Sił Zbrojnych" (ZSRR)
* Medal "40 lat Radzieckich Sił Zbrojnych" (ZSRR)
* Medal "50 lat Radzieckich Sił Zbrojnych" (ZSRR)
* Medal 800-lecia Moskwy (ZSRR)
* Krzyż św. Jerzego IV stopnia (Imperium Rosyjskie)
* Medal św. Jerzego III i IV stopnia (Imperium Rosyjskie)
* Order Suche Batora (Mongolia)
* Order Czerwonego Sztandaru (Mongolia)
* Krzyż Wielki Orderu Wojennego Virtuti Militari
* Order Budowniczych Polski Ludowej
* Order Krzyża Grunwaldu I klasy
* Medal za Warszawę 1939-1945
* Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk
* Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
* Krzyż Chrystiana (Dania)
* Krzyż Wielki Legii Honorowej (Francja)
* Krzyż Wojenny (Francja)
* Krzyż Komandorski Legii Zasługi (USA)
* Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Łaźni (Wielka Brytania)

Przypisy

1. ↑ 1,0 1,1 Po wybuchu rewolucji październikowej w 1917 zmienił otczestwo na Konstantinowicz (Константинович), m.in. ze względu na fakt, iż w Rosji brak odpowiednika polskiego imienia Ksawery
2. ↑ Według systemu dat starego porządku (kalendarz juliański) 8 grudnia, wg współczesnego kalendarza gregoriańskiego – 21 grudnia
3. ↑ 3,0 3,1 Według historiografii okresu PRL oraz informacji pochodzących od jego rodziny, K. Rokossowski miał się urodzić się w Warszawie, w dzielnicy Praga; Wielkie Łuki w guberni pskowskiej w Rosji zaczął podawać jako miejscowość urodzenia – według informacji pochodzących od jego rodziny – po odbyciu kary więzienia w okresie czystek stalinowskich z końca lat trzydziestych (np. w zachowanym kwestionariuszu osobowym sprzed czystek, z roku 1920, wypełnionym w języku rosyjskim wpisał Warszawę), a Wielkie Łuki pojawiły się w jego danych personalnych po raz pierwszy w marcu 1940; w następnych latach kwestia miejsca urodzenia Rokossowskiego wywoływała liczne nieporozumienia na temat jego prawdziwej narodowości
4. ↑ 4,0 4,1 Warszawę jako miejsce urodzenia podaje m.in. Polski Słownik Biograficzny (tom XXXI wydany w 1989 r., str. 528-529); jednak w zeszycie pt. Uzupełnienia i sprostowania do tomów I-XL do tego Słownika wydanym w roku 2002 jako miejsce urodzenia podaje się (na str. 100) już Wielkie Łuki, dodając równocześnie do źródłowych pozycji bibliograficznych jedną pozycję: pracę Rokossowski - na ile Polak? autorstwa W. Białkowskiego
5. ↑ Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ss. 242 (tom 7). ISBN 83-01-14179-4.
6. ↑ Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM. Instytut Nauk Politycznych PAN, 2004, s. 1074. ISBN 83-88490-67-2.
7. ↑ Generalicja polska. Popularny słownik biograficzny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks", 2001, ss. 130 (tom 2). ISBN 83-87103-81-0.
8. ↑ Według historiografii PRL jego ojciec był kolejarzem (w wydanym w 1989 zeszycie PSB stanowisko jego ojca określono jako "maszynistę kolejowego"), natomiast według informacji pochodzących od rodziny zajmował wysokie stanowisko inspektora kolejowego
9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Jak pradziadek kochał Polskę - wywiad z Ariadną Rokossowską [w:] Polityka nr 45/2009
10. ↑ Anna Zdrzenicka - Polski gułag. Zapomniana krzywda powraca

Bibliografia

* W. Białkowski – Rokossowski. Na ile Polak?, Warszawa 1994
* B. Potyrała, H. Szczegóła – Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, Zielona Góra 1997, ISBN 83-86832-23-1
* B. Potyrała, W. Szlufik – Who is who? Trzygwiazdkowi generałowie i admirałowie radzieckich sił zbrojnych z lat 1940-1991, Wyd. WSP, Częstochowa 2001, ISBN 83-7098-662-5
* Słownik biograficzny marszałków Związku Radzieckiego, t. III, Koszalin 2004
* Mała Encyklopedia Wojskowa, t. III, Wyd. MON, Warszawa 1971
* Encyklopedia II wojny światowej, Wyd. MON, Warszawa 1975
* Polski Słownik Biograficzny, t. XXXI (1989 r.) oraz zeszyt Uzupełnienia i sprostowania... (2002 r.)
* (ros.) W. Jegorszyn – Feldmarszałkowie i marszałkowie, Moskwa 2000
* (ros.) W. Kardaszow – Rokossowskij, Wyd. Mołodaja Gwardija, Moskwa 1980
* (ros.) K. Zalesskij – Imperium Stalina. Biograficzny słownik encyklopedyczny, Moskwa 2000
* (ros.) Radziecka Encyklopedia Wojskowa, Moskwa
* (ros.) Wielka Encyklopedia Radziecka, t. 22, s. 183, Moskwa 1969-1978
* (ros.) Wojskowy słownik encyklopedyczny, Moskwa 1986
* Маршал Советского Союза Константин Константинович Рокоссовский (ros.)
* Константин Константинович Рокоссовский – Герои страны (ros.)
* Константин Константинович Рокоссовский – Проект ХРОНОС (ros.)
* Wyżsi dowódcy Związku Radzieckiego (ros.)