Jerzy Fonkowicz

[Artur Rogóż]

Jerzy Henryk Fonkowicz (ur. 1922, zm. 7 października 1997 w Konstancinie-Jeziornie) – generał brygady Wojska Polskiego, szef Departamentu Kadr MON od października 1956, attaché wojskowy PRL w Helsinkach, od 1968 w stanie spoczynku.

W konspiracji ukończył szkołę podchorążych piechoty; studiował chemię na Politechnice Warszawskiej, w 1961 ukończył ASG WP.

Jako ppłk Oddziału II Armii Ludowej, mianowany szefem specjalnej grupy bojowej przy Sztabie Głównym tej formacji.

17 kwietnia 1944 na rozkaz Mariana Spychalskiego przeprowadził akcję na archiwum Delegatury Rządu na Kraj przy ul. Poznańskiej 12 w Warszawie[1]. W jej wyniku kontakt konspiracyjny Armii Krajowej ujawniony został gestapo za pośrednictwem podwójnego agenta Artura Jastrzębskiego, a AL zdobyła materiały o przedwojennej policyjnej agenturze w szeregach komunistów. Spowodowało to falę aresztowań żołnierzy AK.[2] W 1944 aresztowany, uwięziony na Pawiaku i wywieziony do obozu pracy w Niemczech.

W 1945 mianowany szefem Oddziału III Głównego Zarządu Informacji WP (osłona kontrwywiadowcza jednostek WP). Z jego ramienia w czerwcu 1945 wraz z Piotrem Jaroszewiczem i Tadeuszem Steciem brał udział w przejęciu hitlerowskiego archiwum w Radomierzycach[3]. Składały się nań zwożone przez Niemców pod koniec wojny do miejscowego pałacu liczne skrzynie, zawierające zebrane w całej Europie, tajne dokumenty. Migrację akt o nieocenionej - gdyż mogły być wykorzystywane w rozgrywkach po wojnie - wartości, nadzorował bezpośrednio Walter Schellenberg, szef VI departamentu Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA)[4].. W l. 1949–50 pracował w kwatermistrzostwie, 1955–1956 z-ca Dyrektora Generalnego Wojskowego Korpusu Górniczego.

Od października 1956 do grudnia 1964 szef Departamentu Kadr MON (przeprowadził oczyszczenie polskiej armii z dowódców i kadry oficerów radzieckich)[1], następnie do 1967 r. attaché wojskowy w Finlandii. Po wydarzeniach marcowych w kwietniu 1968 r. zwolniony z zawodowej służby wojskowej.

Zafascynowany Skandynawią, wieloletni sekretarz Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Fińskiej, autor Helsińskiego i Sztokholmskiego ABC oraz ABC Oslo, a także kilku innych przewodników po Skandynawii (Kwiaty w dolinach fiordów, O czym śpiewa kantele). Odznaczony fińskim Krzyżem Komandorskim Orderu Białej Róży.

Torturowany, zginął w wyniku długotrwałych tortur podczas napadu rabunkowego na jego dom w Konstancinie[5].

Jest jednym z bohaterów książki Krzysztofa Kąkolewskiego Generałowie giną w czasie pokoju.
Przypisy

1. ↑ 1,0 1,1 J. Morawski, Tajemnice generała Fonkowicza, Życie, 1998 nr 2(381)
2. ↑ Janusz Marszalec Zdobycie Archiwum Delegatury Rządu przez AL i gestapo Biuletyn IPN nr 3-4 2006
3. ↑ "Jaroszewiczowie zginęli przez hitlerowskie akta?"
4. ↑ Wstydliwa przeszłość generała, Magdalena Nowak, Gazeta Polska, 09-02-2010
5. ↑ Oskarżeni o zabójstwo na podstawie zapachu. gazeta.pl, 2004-03-09.