Pytanie o przełom w stosunkach Polsko-Rosyjskich przed rocznicą Katynia padało wielokrotnie. Jaki będzie miał stosunek do kwestii Katyńskiej premier Putin? Jak przyjmie polską delegację z Donaldem Tuskiem? Teraz, po wielkiej Tragedii Narodowej przełom stał się już faktem. Polska i Rosja wstąpiły na nową drogę wzajemnych stosunków, na której nie były nigdy wcześniej w historii. Zainicjowany przez Polskę i Szwecję projekt stworzenia spójnej polityki wschodniej – Partnerstwa Wschodniego – będzie wymagał także korekty.
pisze Małgorzata Rybak, Prezes Koła Naukowego BOCTOK
Partnerstwo Wschodnie jest nowym programem Unii Europejskiej zatwierdzonym przez Radę Europejską w marcu 2009 roku, kiedy to Polska i Szwecja przedstawiły wstępny projekt (non-paper) pogłębionej, dwustronnej współpracy pomiędzy Unią Europejską a Armenią, Azerbejdżanem, Białorusią, Gruzją, Mołdawią oraz Ukrainą.
Inicjatywa wzmocnienia aktywności Unii Europejskiej na wschodzie została zaakceptowana przez Radę Europejską w czerwcu 2008 roku, jednocześnie obligując Komisję Europejską do przygotowania odpowiedniego projektu aktu prawnego. Wynikiem prac Komisji był Komunikat w sprawie Partnerstwa Wschodniego wydany w grudniu 2008 roku. Niewątpliwie na przyśpieszenie prac w Komisji Europejskiej miały wpływ wydarzenia w Gruzji z lipca 2008 roku.
Komunikat opracowany przez Komisję został przedstawiony Radzie Unii Europejskiej, Parlamentowi i został zaopiniowany przez Komitet Regionów, następnie w marcu 2009 roku Rada Europejska ostatecznie zatwierdziła kształt Partnerstwa Wschodniego w konkluzjach Prezydencji oraz deklaracji dotyczącej Partnerstwa Wschodniego.
Podstawą działania Partnerstwa Wschodniego mają być zasady demokracji i państwa prawa, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz gospodarka rynkowa i zrównoważony rozwój.
Unia Europejska pragnie promować stabilność, rozwój gospodarczy i wartości demokratyczne, dlatego Partnerstwo Wschodnie stawia sobie za cel ustanowienie politycznego stowarzyszenia nowej generacji z państwami objętymi programem. W ramach programu ma powstać m.in. strefa wolnego handlu. Co więcej, zakłada ujednolicenie norm prawnych (według wartości i standardów europejskich) a także wzmocnienie współpracy w obszarze bezpieczeństwa obywatelskiego czy uruchomienie ‘inicjatyw flagowych’ (do których mają należeć m.in. program zarządzania granicami, wspieranie małych średnich przedsiębiorstw, regionalne rynki elektryczności czy Południowy Korytarz energetyczny oraz systemy zwalczania katastrof naturalnych i spowodowanych przez człowieka). Wyznaczone cele będą realizowane poprzez ścisłą, wielostronną i dobrowolną współpracę w obszarze czterech ‘platform tematycznych’: demokracji, dobre zarządzania i stabilności; integracji gospodarczej i konwergencji z politykami Unii Europejskiej; bezpieczeństwa energetyczneg o oraz kontaktów międzyludzkich.
W ramach Partnerstwa Wschodniego państwa członkowskie przewidują również programy finansowane ze środków Unii Europejskiej, a zmierzające do poprawy zdolności administracyjnych państw objętych partnerstwem. Co więcej Komisja ma zamiar monitorowania sytuacji an unijnym rynku pracy w celu sprawdzenia potencjalnych zmian w dziedzinie mobilności pracowników. Zgłoszona przez Komisję inicjatywa obejmowała również współpracę zmierzającą ku nasileniu bezpośrednich kontaktów oraz zwiększeniu zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i innych zainteresowanych stron czy zawieraniu paktów mobilności i bezpieczeństwa, pozwalających na ułatwienia dla przestrzegających prawa osób podróżujących do UE.
Budżet jakim dysponuje obecnie program Partnerstwa Wschodniego to 785 mln euro w 2013 roku, przy czym budżet w roku 2008 przewidywał przeznaczyć na program 450 milionów euro. Obok tego państwa objęte programem mogą czerpać środki finansowe z funduszy Polityki Sąsiedztwa - Governance Facility, Cross Border Cooperation oraz Neighbourhood Investment Facility.
Partnerstwo Wschodnie stało się faktyczną oraz integralną częścią polityki zewnętrznej Unii Europejskiej wraz z przyjęciem Wspólnej Deklaracji na pierwszym szczycie Partnerstwa Wschodniego w Pradze w maju 2009 roku, w którym uczestniczyli szefowie rządów, głowy państw i inni przedstawiciele państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państw partnerskich, jak również przedstawiciele Komisji Europejskiej i Sekretariatu Rady. W szczycie wzięli udział także przedstawiciele Parlamentu Europejskiego, Komitetu Regionów, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
Szczyty Partnerstwa Wschodniego, służące miedzy innymi prezentowaniu postępów państw objętych programem i dzieleniu się dobrymi praktykami, mają odbywać się raz na dwa lata. Podczas, gdy spotkania ministrów spraw zagranicznych powinny odbywać się corocznie. W ramach Partnerstwa Wschodniego przewidziane się również spotkania parlamentarzystów (EURO-NEAST) czy przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych.
Polska polityka zagraniczna widzi w Partnerstwie Wschodnim możliwość realizacji jednego z jej głównych celów, a mianowicie integracji Ukrainy, a tym samym innych krajów Europy Wschodniej, z Unią Europejską. Partnerstwo Wschodnie może stać się również dla Polski szansą na realizację ‘mitycznego’ już rurociągu Odessa-Brody-Gdańsk. Natomiast dla Unii Europejskiej Partnerstwo Wschodnie stwarza możliwość między innymi zabezpieczenia kwestii energetycznych poprzez, na przykład realizację projektu rurociągu Nabucco, który ma uniezależnić unię Europejską od dostaw rosyjskiego gazu. Jednak nim się tak stanie przed Polską i Szwecją stoi niesamowite wyzwanie przekonania pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej do aktywniejszego uczestniczenia w nowym projekcie. Jednak wydaje się, że jest jeszcze za wcześnie, aby przesądzać o realnych zmianach i możliwych korzyściach wynikających z podjętej współpracy, zwarzywszy na fakt, że dopiero trzy miesiące temu miały miejsce pierwsze spotkania w ramach Partnerstwa W schodniego.
Natomiast przykładem aktywnego zaangażowania Polski w kwestie Partnerstwa Wschodniego może być ostatnia oficjalna wizyta premiera Donalda Tuska w krajach Kaukazu południowego (9-12 marca 2010). Oczywiście jednym z głównych tematów rozmów polskiego szefa rządu z prezydentami i premierami Gruzji, Azerbejdżanu oraz Armenii była kwestia Partnerstwa Wschodniego. W rozmowach z azerskim premierem Arturem Rasi-zade, który zapewniał o dużym znaczeniu projektu partnerstwa dla swojego kraju, Donald Tusk przekonywał, że Partnerstwo Wschodnie może przynieść Azerbejdżanowi takie profity, jak dostęp do unijnych środków czy uproszczenie procedur wizowych. W Gruzji Premier Tusk zapowiedział, że w czasie swojej prezydencji w Unii Europejskiej (druga połowa 2011 roku) Polska planuje przygotować program liberalizujący reżim wizowy dla obywateli państw objętych projektem Partnerstwa Wschodniego. Natomiast Armenia zdaniem Prezesa Rady Ministrów „przejawia szczególną determinacje i optymizm dla tego projektu”.
Wszystko wskazuje na to, że dalsze powodzenie Partnerstwa Wschodniego zależy od zaangażowania państw członkowskich Unii Europejskiej, nie tylko Polski czy Szwecji, jak również od chęci sześciu krajów dla których przewidziana jest współpraca w ramach Partnerstwa Wschodniego do podejmowania nowych projektów i wprowadzania zmian zgodnych z oczekiwaniami Unii Europejskiej.
